O Καθηγητής Γενετικής και Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας Εμμανουήλ Δερμιτζάκης γράφει για την επιστήμη ως τρόπο ζωής.
Γράφει ο Εμμανουήλ Δερμιτζάκης*
Τις τελευταίες ημέρες μια ενδιαφέρουσα αλλά και έντονη συζήτηση έχει ξεκινήσει που αφορά στα όρια της επιστήμης αλλά και τη σημασία της σε σημαντικές αποφάσεις κυρίως σε περιόδους κρίσης. Η συζήτηση γύρω από την θεία κοινωνία και το αν μεταδίδεται ο κορωνοϊός μέσω του σκεύους της θείας κοινωνίας θέτει το θέμα την μεταφυσικής ερμηνείας αλλά και αξιολόγησης φυσικών φαινομένων και πράξεων. Η λογική ότι η ασθένεια μεταδίδεται μέσω ενός συμβατικού κουταλιού αλλά δε μεταδίδεται όταν η χρήση του κουταλιού είναι μέρος μια θείας λειτουργίας της εκκλησίας ανοίγει ακόμη μια φορά τη συζήτηση για τα όρια επιστήμης και θρησκείας. Κατά τη γνώμη μου όμως αυτό δεν είναι το κύριο θέμα και ο πρωθυπουργός απάντησε με τον καλύτερο τρόπο στο ερώτημα αυτό στο διάγγελμα του λέγοντας ότι «τα όρια της θρησκείας ξεκινάνε εκεί που τελειώνει η επιστήμη». Αυτή ακριβώς είναι και η προσέγγιση της κοινωνίας διαχρονικά προσπαθώντας να εξηγήσει αλλά και σε μερικές περιπτώσεις να επηρεάσει την πραγματικότητα μέσω του θείου όταν η ανθρώπινη δύναμη έχει εξαντληθεί.
Αυτό που θέλω να συζητήσω όμως, με αφορμή το παραπάνω γεγονός, είναι η επιστημονικότητα στην κοινωνία μας. Τι εννοούμε με τον όρο επιστημονικότητα; Με απλά λόγια είναι η προσέγγιση με βάση τις επιστημονικές αρχές. Είναι λοιπόν η ελληνική κοινωνία, μια κοινωνία με επιστημονικότητα; Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι η ελληνική κοινωνία έχει πολύ μεγάλη εκτίμηση στην επιστήμη ως έννοια. Ξέρουμε ότι για τους γονείς η πρώτη προτεραιότητα είναι τα παιδιά τους να γίνουν «επιστήμονες» μέσω της φοίτησης στο πανεπιστήμιο ώστε μέσω αυτού να εξασφαλίσουν, από τη μια πλευρά καλές οικονομικές απολαβές, και από την άλλη μια υψηλή θέση στην κοινωνική διαστρωμάτωση (στάτους). Αυτό ως ένα βαθμό θα μπορούσε να δώσει την ψευδαίσθηση της βαθιάς εκτίμησης στην επιστήμη. Πιστεύω όμως ότι δυστυχώς σε ένα μεγάλο βαθμό είναι ένα απομεινάρι, ένα κόμπλεξ όπως θα λέγαμε, γενεών που αντιμετώπισαν μεγάλες βιοποριστικές δυσκολίες όπου το σχολείο και η εκπαίδευση, ειδικά τριτοβάθμια, ήταν πολυτέλεια και ασύμβατη με την κάλυψη άμεσων αναγκών επιβίωσης.
Τι σημαίνει επομένως αυτό, ότι η ελληνική κοινωνία δεν εκτιμά σε βάθος την επιστήμη; Η απάντηση για μάνα είναι πως την εκτιμά με το δικό της τρόπο. Η ελληνική κοινωνία έχει βαθιά εκτίμηση στην επιστήμη για το τι μπορεί αυτή να προσφέρει στη βελτίωση της καθημερινής ζωής και συγχρόνως συναρπάζεται με την ανακάλυψη του αγνώστου. Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς ανθρώπους οι οποίοι ούτε καν πήγαν στο γυμνάσιο, η δεν τελείωσαν καν το δημοτικό να μαγεύονται από περιγραφές επιστημονικών ανακαλύψεων, ή από εκπομπές που περιγράφουν τις αλληλεπιδράσεις των ζώων στη ζούγκλα και να λένε με μια δόση αρχαϊκής σοφίας «τι σου είναι η φύση;». Επίσης, είδαμε ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας πρόβαλε την επιστήμη ως το κύριο κριτήριο στη συζήτηση για το αν οι πιστοί πρέπει να πάνε στην εκκλησία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Τολμώ λοιπόν να πω ότι η ελληνική κοινωνία είναι ένας εν δυνάμει θησαυρός για την ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης. Δε φτάνει όμως αυτό. Πρέπει να περάσουμε από την έμφυτη ή ενστικτώδη επιστημονικότητα στη ορθολογική και τεκμηριωμένη επιστημονικότητα. Προς το παρόν παίρνουμε την επιστήμη ως δεδομένη και δεν έχουμε αναπτύξει κανένα μηχανισμό διατήρησης και ενίσχυσης του θεσμού αυτού. Επίσης, η κατανόηση μας όσον αφορά τη επίδραση της επιστήμης στη ζωή μας είναι θολή. Όλοι ξέρουμε ότι η επιστήμη είναι χρήσιμη αλλά μας διαφεύγουν τα ξεκάθαρα παραδείγματα επιστημονικών ανακαλύψεων που έχουν αλλάξει τη ζωή μας. Για παράδειγμα, όλοι ανησυχούμε και συζητάμε για το «πότε επιτέλους θα θεραπευτεί ο καρκίνος» αλλά μας διαφεύγει ότι πολλοί συχνοί καρκίνοι έχουν πια τη μισή θνησιμότητα από ότι είχαν πριν από 30 χρόνια ακριβώς λόγω της επιστήμης. Και φυσικά υπάρχει ένα ακόμα επίπεδο να κατακτήσουμε, αυτό του να βάλουμε την επιστημονικότητα στην καθημερινή μας σκέψη και πράξη. Η επιστήμη προωθεί τη λογική, τη συστηματικότητα, την υπευθυνότητα, την αξιοκρατία, την υπομονή και επιμονή, αρχές που έχει μεγάλη ανάγκη να υιοθετήσει η ελληνική κοινωνία. Προωθεί επίσης την ταπεινότητα απέναντι στην πολυπλοκότητα του φυσικού κόσμου όχι ως μια θεία δημιουργία αλλά ως ένα αποτέλεσμα συγκεκριμένων φυσικών νόμων. Η μαγεία δεν βρίσκεται μόνο στον άγνωστο κόσμο της ζούγκλας αλλά και στο πολύ γνωστό κόσμο του δάσους έξω από την πόλη η στο σπίτι μας στο χωριό. Τέλος η επιστημονικότητα είναι ο πιο προβλέψιμος και τεκμηριωμένος οδηγός σε μια μεγάλη κρίση, είτε αυτή είναι οικονομική, είτε περιβαλλοντική, είτε κρίση δημόσιας υγείας. Σε αυτή την μεγάλη ευκαιρία της επανεκκίνησης της Ελλάδας, ο εναγκαλισμός της επιστήμης είναι ο πιο ασφαλής δρόμος και μέσο ενάντια σε προκαταλήψεις και ευκαιριακές ανευθυνότητες. Η επιστήμη σώζει, όχι μόνο ζωές, αλλά και οικονομίες, οικογένειες, ολόκληρες πόλεις αλλά και τον πλανήτη.
Είναι ο δρόμος που ακολούθησαν οι κάτοικοι αυτού του τόπου χιλιάδες χρόνια πριν, για τον οποίο κάθε Έλληνας έχει νιώσει και νιώθει υπερήφανος. Ας δικαιολογήσουμε λοιπόν και με το παρόν μας το λόγο που είμαστε υπερήφανοι για το λαμπρό παρελθόν μας.
*Ο Εμμανουήλ Δερμιτζάκης είναι Καθηγητής Γενετικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Γενεύης
και Προέδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας.
18°
