Εσείς πώς χρησιμοποιείτε το Facebook;

Το facebook εξυπηρετεί με επιτυχία την επιθυμία επικοινωνίας με ανθρώπους που δεν είναι με άλλο τρόπο εύκολα προσβάσιμοι. Ο Ζάκερμπεργκ χρησιμοποίησε το τελετουργικό της αποδοχής και της απόρριψης με το οποίο λειτουργούν οι Αδελφότητες των ελίτ ιδρυμάτων της Μασαχουσέτης προκειμένου να στήσει ένα πείραμα ανοιχτό σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η ταυτότητα του χρήστη που συντίθεται από ένα αβατάρ, συχνά ρετουσαρισμένο ή πλαστό, ένα στοιχειώδες προφίλ που το συνοδεύει, τις αναρτήσεις στον τοίχο και τα φωτογραφικά άλμπουμ, γίνεται το διαβατήριο για μια σειρά επαφών με ανθρώπους που δύσκολα θα είχε κανείς την ευκαιρία να συναναστραφεί στην καθημερινότητα.

Τα τελευταία χρόνια η χρήση του facebook έχει μεταβληθεί σημαντικά, καθώς οι νεότερες ηλικιακά ομάδες, οι οποίες τα πρώτα χρόνια αποτελούσαν τον πυρήνα του, έχουν χάσει το ενδιαφέρον τους για το facebook, όπως φαίνεται και από τη μαζική πλέον μετακίνησή τους σε άλλες πλατφόρμες: το Instagram, το Twitter, το WhatsApp και το Snapchat. Από εκτεταμένη έρευνα που έγινε σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες από το University College London, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι άτομα 16 έως 18 ετών θεωρούν πως η συμμετοχή τους στο facebook τους «ντροπιάζει», καθώς δεν θεωρείται πλέον «cool». Αγχώνονται στην ιδέα ότι οι καθηγητές ή οι στενοί συγγενείς τους μπορεί να τους στείλουν αίτημα φιλίας: η αποδοχή θα σήμαινε το τέλος της ιδιωτικότητάς τους, αφού οι φωτογραφίες και οι αναρτήσεις τους θα ήταν εκτεθειμένες στην κριτική μεγαλύτερων ανθρώπων με τελείως διαφορετική νοοτροπία. Επιπλέον, φοβούνται ότι δεν θα έχουν την ευκαιρία να προβάλουν σε πιθανούς φίλους κι εραστές την εικόνα που οι ίδιοι θα έχουν επιλέξει για τους εαυτούς τους, αφού όσοι τους γνωρίζουν καλά –π.χ. άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντός τους– θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή με τα σχόλιά τους να ανατρέψουν την εικόνα αυτή.

Οι πιο ώριμες ηλικιακά ομάδες επιλέγουν μια πιο δημιουργική μορφή επικοινωνίας επιδιώκοντας την ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα που τροφοδοτούν τους «τοίχους» του facebook αδιάλειπτα.  Άλλωστε, οι νεότεροι δεν έχουν το ίδιο καλή σχέση με τον γραπτό λόγο όσο οι χρήστες μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά ούτε και την υπομονή τους–είναι παιδιά της ταχύτητας και της εικόνας. Τη στιγμή που με ένα ευφυές tweet μπορείς να προκαλέσεις επανάσταση, και με μία φωτογραφία στο Instagram να αποκτήσεις εκατοντάδες followers, γιατί να ασχοληθείς με μια πλατφόρμα επικοινωνίας που θεωρείς βαρετή, συντηρητική και ξεπερασμένη;

Η χρήση του facebook, ούτως ή άλλως, δεν είναι πάντα ιδεώδης. Η συμπεριφορά των μεγαλύτερων ηλικιακά ομάδων που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το facebook θυμίζει συχνά το ιατρικό φαινόμενο του tunnel vision («σωληνοειδής όραση»), κατά τη διάρκεια του οποίου παρατηρείται η απώλεια της περιφερειακής όρασης του ατόμου. Ωστόσο, ο όρος χρησιμοποιείται συχνά και από τους ψυχολόγους προκειμένου να δηλώσει την ανικανότητα κάποιου να αντιληφθεί οτιδήποτε πέρα από ένα και μόνο ζήτημα που τον απασχολεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε η εμμονή με αυτό να έχει εκτοπίσει από τη σκέψη του οτιδήποτε άλλο.

Υπάρχουν στιγμές που δημιουργείται η εντύπωση ότι ολόκληρη η ελληνική κοινωνία αντιδρά με τρόπους που θυμίζουν την κατάσταση του tunnel vision, αποκλείοντας από το οπτικό πεδίο της εναλλακτικές επιλογές, εστιάζοντας μόνο σε ένα ή δύο ζητήματα που την απασχολούν τόσο έντονα, ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί τίποτε άλλο.

Μία από τις αιτίες, κατά τη γνώμη μου, είναι η μόνιμη χειραγώγηση των πολιτών από τα κόμματα, και τα κομματικά χρηματοδοτούμενα ΜΜΕ, που καταλήγει στη συστηματική εστίαση σε συγκεκριμένα μόνο θέματα, αυτά που θεωρείται κάθε στιγμή ότι πρέπει να απασχολούν την κοινή γνώμη. Η συστηματική ενασχόληση με ένα θέμα από μόνη της δεν είναι κάτι κακό. Οι κίνδυνοι όμως που περιλαμβάνει είναι τουλάχιστον δύο. Ο πρώτος είναι ότι μιλώντας υπερβολικά για ένα θέμα μπορεί να εξαντληθούμε στα λόγια, αναβάλλοντας τα έργα. Ο δεύτερος κίνδυνος είναι ότι τείνουμε να αγνοούμε σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα με ό,τι επιβάλουν τα πρωτοσέλιδα με αποτέλεσμα να περιορίζονται η κρίση μας, η αντίληψή μας, η ικανότητά μας να ζυγίσουμε τα πράγματα αμερόληπτα. Έτσι καταλήγουμε, για παράδειγμα, αντί να κουβεντιάζουμε σοβαρά για τις ολέθριες συνέπειες τής κλιματικής αλλαγής, από τη Βραζιλία ως την Αυστραλία, να σχολιάζουμε τις εφηβικές ιδιορρυθμίες ή τις- συχνά αφελείς- δηλώσεις της Γκρέτας.

Μια άλλη τάση των τελευταίων χρόνων στο ελληνικό facebook είναι η δολοφονία χαρακτήρων δημοσιογράφων, συγγραφέων, καλλιτεχνών, αθλητών, που εκφράζουν οποιαδήποτε άποψη μπορεί να θεωρηθεί προκλητική, ελιτίστικη ή αντίθετη με «το κοινό αίσθημα». Έτσι οι χρήστες καταλήγουν να επικρίνουν, να αμφισβητούν και να διασύρουν διαδικτυακά, τους ίδιους ακριβώς ανθρώπους που εύχονταν να «γνωρίσουν» όταν αποφάσισαν να εγγραφούν στο facebook.

Η ανάρτηση εκατοντάδων σχολίων και φωτογραφιών του κάθε χρήστη που υποτίθεται ότι αποκαλύπτουν αθέατες μέχρι πρότινος πτυχές της προσωπικότητάς του, έχει αναπόφευκτα οδηγήσει στην απομυθοποίηση γνωστών και προβεβλημένων από τα ΜΜΕ ανθρώπων εγκαθιδρύοντας μια νέα μορφή ισότητας όπου ο καθένας έχει το δικαίωμα να κρίνει, να νουθετεί, να ειρωνεύεται και να καθυβρίζει ακριβώς αυτόν που συνήθιζε να εκτιμά και να θαυμάζει.

Με αυτή την τακτική εδραιώνεται η αίσθηση ότι ζούμε σε έναν ασφαλή μικρόκοσμο, όπου δεν επηρεάζουμε και δεν επηρεαζόμαστε από τις εξελίξεις στην τέχνη, τις επιστήμες, την πολιτική, ότι δεν είμαστε πολίτες του σύγχρονου κόσμου, αλλά κάτοικοι μιας μικρής, κλειστής επαρχίας που η αγαπημένη της ενασχόληση είναι το ανθρωποφαγικό κουτσομπολιό.