Ευρώπη και Δημοκρατία στην εποχή της κρίσης

(Ομιλία που δόθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων, που πραγματοποιήθηκαν στο Πέραμα Ρεθύμνου (Δημαρχείο Μυλοποτάμου) και στο Ηράκλειο (Βασιλική Αγ. Μάρκου) στις 7 και 8/11/2014, υπό την αιγίδα της Προοδευτικής Συμμαχίας Σοσιαλιστών και Δημοκρατών του Ευρωκοινοβουλίου και του ευρωβουλευτή Σπύρου Δανέλλη)

Κινδυνεύει η Δημοκρατία σε μία χώρα, όπως είναι η Ελλάδα, η οποία διέρχεται δημοσιονομική και πολιτική κρίση; Μπορεί να προστατευθεί η Δημοκρατία στο πλαίσιο μιας Ευρώπης που δεν λειτουργεί ενιαία; Η Ευρώπη έχει εκείνες τις ασφαλιστικές δικλίδες, που κρίνονται απαραίτητες για τη διασφάλιση των θεσμών της Δημοκρατίας και την ααποφυγή φυγόκεντρων τάσεων;

Στις 17 Ιανουαρίου 2014 στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα το ΔΙΚΤΥΟ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη με Πρόεδρο την Άννα Διαμαντοπούλου, παρουσία του Hannes Swoboda, πραγματοποίησε εκδήλωση στρογγυλής τραπέζης με τίτλο «Είναι η Δημοκρατία Αντιμνημονιακή;» Η εκδήλωση οργανώθηκε με αφορμή την έκθεση της βρετανικής δεξαμενής σκέψης DEMOS με τίτλο: Democracy in Europe can no longer be taken for granted” που εκπονήθηκε μετά από παραγγελία της Συμμαχίας των Σοσιαλιστικών και Προοδευτικών Κομμάτων της Ευρώπης.

Η έκθεση συνοψίζεται σε μία φράση «η δημοκρατία συνιστά τον πυρήνα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και η αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει σήμερα πρέπει να είναι στο επίκεντρο των δράσεων όλων μας».

Το ανησυχητικό είναι ότι η μελέτη αναφέρει την Ελλάδα και την Ουγγαρία ως τις χώρες με την μεγαλύτερη υποχώρηση σε θέματα Δημοκρατίας. Η εμφάνιση της Χρυσής Αυγής και η είσοδός της στο Κοινοβούλιο, καθώς και η άνοδος της Άκρας Δεξιάς στην Ουγγαρία αντιμετωπίζονται ως τα δύο πιο ακραία παραδείγματα της τάσης που εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη. «Η Άκρα Δεξιά, που χαρακτηρίζεται από ευρωσκεπτικισμό, εσωστρεφή εθνικισμό και ξενοφοβία ενεργοποιείται, και έχει κινητοποιήσει πολίτες, βασισμένη στην κρίση. Τα μεγάλα κόμματα, δυστυχώς, δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει το μέγεθος του κινδύνου: «λες και η υπεράσπιση της δημοκρατίας είναι μια μάχη που δεν χρειάζεται πλέον να δίνουν», λέει ο Φερνάντο Λόπεζ Αγκιλάρ, Σοσιαλδημοκράτης ευρωβουλευτής, πρόεδρος της Επιτροπής Ελευθεριών του Ευρωκοινοβουλίου. Είναι πλέον φανερό ότι η κρίση δεν αφορά μόνον στην οικονομία και στη συνέχιση ύπαρξης του ενιαίου νομίσματος, αλλά επηρεάζει τα θεμέλια του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και της ίδιας της λειτουργίας της Δημοκρατίας.

Η έρευνα καταλήγει με το συμπέρασμα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να ενστερνιστεί τον ρόλο του φύλακα της δημοκρατίας, και όχι να θεωρεί εαυτόν αποκλειστικά έναν οικονομικό συνασπισμό. Πέραν από τη διαπίστωση της σοβαρότητας του προβλήματος, διατυπώνονται και λύσεις που συνοψίζονται σε έναν πιο ενεργό ρόλο της Επιτροπής (Commission) για την παρακολούθηση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών στις χώρες της Ε.Ε. Προτείνεται, επίσης, η θέσπιση ενός ανεξάρτητου οργανισμού που θα αξιολογεί αυστηρά και αντικειμενικά τη συμμόρφωση των χωρών-μελών στις δημοκρατικές αξίες και θα ελέγχεται από το Ευρωκοινοβούλιο.

Όμως και αυτά είναι απλές θεωρητικές διαπιστώσεις και προτροπές. Εάν η Ευρώπη δεν αποφασίσει και τολμήσει να επιταχύνει τη δημοσιονομική, τραπεζική και πολιτική ένωση, δεν θα μπορέσει να ανασχέσει την απώλεια των κύριων χαρακτηριστικών της ταυτότητας της μεταπολεμικής Ευρώπης, δηλαδή τη Δημοκρατία, την Αλληλεγγύη, το Κοινωνικό Κράτος και τις Πολιτισμικές Αξίες. Οι ΗΠΑ διαθέτουν το 24% του συνολικού ετήσιου προϋπολογισμού όλων των Πολιτειών τους για τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό, δηλαδή για τη διόρθωση πληγών, παραλείψεων και ατυχημάτων στις διάφορες πολιτείες, την ενίσχυση της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας, την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική. Η Ε.Ε. διαθέτει μόλις το 1%.

Συγκεκριμένα, η προάσπιση της Δημοκρατίας στην Ευρώπη και η νίκη των φιλοευρωπαϊκών και δημοκρατικών δυνάμεων στις επικείμενες εκλογές, απαιτεί τη δέσμευση των κομμάτων, που πιστεύουν στις αρχές του Διαφωτισμού, του Κοινωνικού Κράτους και στην ενοποιημένη Ευρώπη, για την τάχιστη λήψη συγκεκριμένων μέτρων εντός των επομένων δύο ετών.

Ενοποίηση και ομογενοποίηση της Ευρώπης προς όφελος των πολιτών σημαίνει να επιτύχουμε ανάπτυξη και προάσπιση των θεσμών της Δημοκρατίας. Η παραμέληση των δημοκρατικών θεσμών και ο έντονος ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ και τις αναδυόμενες οικονομίες για περισσότερο από δύο δεκαετίες επέτρεψε στις αγορές να υπερκεράσουν τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις και η πολιτική να τεθεί στο περιθώριο.

Η Ε.Ε. οφείλει, μέσω της θέσης της στο διεθνή καταμερισμό εξουσίας, να θέσει ζητήματα ελέγχου των παγκοσμίων αγορών και της ροής του χρήματος. Τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει, πριν τις ευρωεκλογές, να καταθέσουν τις τεκμηριωμένες προτάσεις τους, επ’ αυτού. Η δημοκρατία απαιτεί μια νέα δομή της Ευρώπης με εκλεγμένους Πρόεδρο της Επιτροπής και Πρόεδρο του Συμβουλίου και με Επιτρόπους που θα λογοδοτούν στο Ευρωκοινοβούλιο. Αυτό φυσικά αφορά αλλαγή της Συνθήκης, αλλά αποτελεί μονόδρομο για τη συνέχιση λειτουργίας της Ε.Ε. και την προάσπιση και ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών.

Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι εκτός από την συλλογική ευθύνη πρωτεύοντα ρόλο παίζει η ατομική ευθύνη. Επιτρέψτε μου να παραφράσω αυτή τη ρήση: Εκτός από την ευθύνη των ευρωπαϊκών θεσμών, πρωτεύοντα ρόλο παίζει η ευθύνη κάθε κράτους-μέλους. Η δε σχέση πρέπει να είναι αμφίδρομη. Η εφαρμογή των ευρωπαϊκών θεσμών πρέπει να είναι πιστή και, επιπλέον, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να προσπαθούν να βελτιώνουν καθημερινά τους θεσμούς, με γνώμονα την ποιότητα της καθημερινής ζωής των πολιτών, και να προτείνουν βελτιώσεις σε συνεργασία με τα διάφορα όργανα και ινστιτούτα της Ευρώπης.

Δράττομαι της ευκαιρίας για να αναφερθώ στην λειτουργία της τρόικας στην Ελλάδα. Τα στελέχη της τρόικας είναι υπάλληλοι του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΚΤ. Κατά συνέπεια, δεν μπορούν να είναι συνομιλητές πρωθυπουργών. Ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί ελέγχονται και απολογούνται για την πρόοδο και την εφαρμογή των νόμων και των συμφωνηθέντων με τα άλλα κράτη-μέλη από το Εθνικό Κοινοβούλιο και τις αντίστοιχες επιτροπές του, ενώ η τρόικα θα έπρεπε να έχει ως συνομιλητή μία υψηλόβαθμη ομάδα στελεχών της διοίκησης, που ορίζει η Κυβέρνηση. Η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος θα προστατευθεί από εμάς τους ίδιους, όταν ομονοήσουμε σε ένα εθνικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων, που χρειάζονται οι χώρες μας, αχρηστεύοντας κατ’ ουσίαν την εξωτερική πίεση από τους εταίρους μας. Είναι θέμα εθνικής αξιοπρέπειας. Αυτό βέβαια συνεπάγεται αποβολή του λαϊκισμού και της παροχολογίας από όλα τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου και συμφωνία σε ένα κοινό παρονομαστή.

Η αντιμετώπιση της κρίσης και η έξοδος από την ύφεση, την καταστροφική ανεργία και την κοινωνική κρίση αφορά τις ακόλουθες μεγάλες ενότητες, που διασφαλίζουν και τη Δημοκρατία και την συναίνεση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων:

1. Δημοσιονομική εξυγίανση, επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος και αντιμετώπιση του χρέους, στο πλαίσιο των συμφωνιών του Νοεμβρίου 2012.

2. Δομικές μεταρρυθμίσεις στον κρατικό μηχανισμό και στην τοπική αυτοδιοίκηση και πάταξη των αβελτηριών που αφορούν στα κεκτημένα των συντεχνιών, όσο επώδυνες και αν είναι αυτές.

3. Καθιέρωση σταθερού φορολογικού καθεστώτος.

4. Ανάπτυξη συνδυασμένη με καινοτομία και παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, ώστε να στοχεύσουμε στις εξαγωγές για την είσοδο πλούτου στη χώρα και την επίτευξη μονίμου πλέον πλεονάσματος των τρεχουσών εμπορικών συναλλαγών.

5. Αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος με δραστική μείωση των τμημάτων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης και των εισακτέων σε αυτές και αύξηση των τμημάτων ΤΕΙ και Μεταλυκειακής Τεχνολογικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και των εισακτέων σε αυτές. Η μελέτη, που δημοσιοποίησα τον Φεβρουάριο 2010 έθετε τον δάκτυλο επί των τύπων των ήλων (δείτε εδώ). Η πρόσφατη δε έκθεση του ινστιτούτου McKinsey, που δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του ΔΙΚΤΥΟΥ (www.todiktio.eu), είναι αποκαλυπτική.

6, Καθιέρωση σταθερού και αναλογικότερου εκλογικού νόμου, που θα ευνοεί συμμαχίες και συναινέσεις.

Η διαχείριση του εθνικού χρέους απαιτεί μια εντελώς νέα προσέγγιση της Ευρώπης και της πολιτικής της. Τα θέματα, που θα έπρεπε να απασχολήσουν τους πολίτες και τα κόμματα στις επικείμενες ευρωεκλογές, ιδιαιτέρως δε τα σοσιαλιστικά και δημοκρατικά κόμματα είναι:

- Ο επαρκής προϋπολογισμός της Ε.Ε., που θα αφορά στην πολιτική αναδιανομής των τεράστιων πλεονασμάτων των χωρών του Βορρά, που έχουν συσσωρευτεί εις βάρος των χωρών του Νότου.

- Ο νέος ρόλος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας, η οποία θα πρέπει να προχωρήσει σε εκτύπωση χρήματος.

- Η τραπεζική ενοποίηση χωρίς εξαιρέσεις εντός του 2014 για τον έλεγχο των τραπεζών και την εξυγίανσή τους.

- Ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων σε ευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών, τηλεπικοινωνιών, ενέργειας, καινοτομίας με στόχο την ανάπτυξη και τη λύση του προβλήματος της ανεργίας και του ισοζυγίου πληρωμών.

- Η δυνατότητα των χωρών σε κρίση να αλλάζουν, σύμφωνα με τις ανάγκες τους, τους κανόνες και τις προτεραιότητες του Εθνικού Σχεδιασμού Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ).

- Νέος ρόλος για την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για τη χρηματοδότηση με ίδιους όρους, με εκείνους που ισχύουν για τις χώρες του Βορρά, των παραγωγικών επιχειρήσεων των χωρών του Νότου.

- Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο της Ευρώπης, όπου, ανεξάρτητα από την εφαρμογή των σχεδίων σύγκλισης μεταξύ των χωρών, θα πρέπει να προστατευτούν με κάθε τρόπο τα ελάχιστα όρια εργασιακών δικαιωμάτων και πρόνοιας, τα θέματα υγείας και ασφάλισης σε όλες της χώρες της Ε.Ε.

- Ψήφιση από το Ευρωκοινοβούλιο και εφαρμογή από όλα τα κράτη-μέλη της εξαίρεσης από τα ελλείμματα του ποσοστού που δίδεται για την εκπαίδευση και του προσδιορισμού του στο επίπεδο του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Είναι η μεγάλη προσπάθεια σε πανευρωπαϊκό επίπεδο που διεξάγει το ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη με πρόεδρο την Άννα Διαμαντοπούλου (www.todiktio.eu) και η οποία προσπάθεια ευρίσκεται σε εξέλιξη έως τον Αύγουστο 2014 με τη συλλογή υπογραφών από όλη την Ευρώπη.

Για αυτό και στις ευρωεκλογές κόμματα, οργανώσεις, δεξαμενές σκέψεις αλλά και πολίτες οφείλουν να προτείνουν Ημερησία Διάταξη, αφού σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει κίνδυνος περιορισμού της ευρωπαϊκής προοπτικής και υπαγωγής της στο πλαίσιο της γερμανικής συντηρητικής προσέγγισης, που πολύ φοβούμαι ότι θα έχει ως αποτέλεσμα την απαξίωση, αν όχι τη διάλυση της Ευρώπης.

Αυτά είναι τα θέματα που πρέπει να μας απασχολήσουν στις επικείμενες ευρωεκλογές και όχι το απολιτικό ψευτοδίλημμα Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο, που προσπαθεί να επιβάλει ο ΣΥΡΙΖΑ και οι δορυφόροι του. Αυτός είναι ο σκελετός των προτάσεων, που έχει επεξεργαστεί το ΔΙΚΤΥΟ για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και άλλες δεξαμενές σκέψεις. Αυτά είναι και τα δυνατά σημεία των κομμάτων που εκφράζουν την Σοσιαλδημοκρατία και τον Προοδευτικό χώρο. Αυτά, συγχρόνως, είναι τα αδύνατα σημεία τόσο της Άκρας Δεξιάς, που εκφράζεται από τη Χρυσή Αυγή και τους ΑΝ.ΕΛ. όσο και της συντηρητικής και της ανερμάτιστης Αριστεράς, που εκφράζονται από το ΚΚΕ και τον ΣΥΡΙΖΑ, αντιστοίχως.