Ένα όχι και τόσο Ηνωμένο Βασίλειο

Οι βρετανικές εκλογές της περασμένης Πέμπτης ανέδειξαν αδιαφιλονίκητο νικητή τον Μπόρις Τζόνσον και τους Συντηρητικούς του. Έχοντας εξασφαλίσει 365 έδρες στη Βουλή των Κοινοτήτων—συνθλίβοντας παράλληλα τους εργατικούς του αξιοθρήνητου Τζέρεμι Κόρμπιν—ο Τζόνσον έχει όλη την ελευθερία των κινήσεων που χρειάζεται ώστε να περάσει τη συμφωνία  για το Brexit και να προχωρήσει στο σχεδιασμό της επόμενης ημέρας ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαική Ένωση, χωρίς να χρειάζεται να λογοδοτήσει σε κάποιον κυβερνητικό εταίρο ή να ανησυχεί για την πιθανότητα Συντηρητικών αποστατών σε συνθήκες οριακής πλειοψηφίας.

Όμως, ο Τζόνσον νίκησε μόνο στην Αγγλία, καθώς τα υπόλοιπα έθνη που συγκροτούν το Ηνωμένο Βασίλειο γύρισαν την πλάτη στους Συντηρητικούς. Κι αν στη Σκωτία περιμέναμε επικράτηση του Εθνικού Σκωτσέζικου Κόμματος (SNP), τα αποτελέσματα στη Βόρεια Ιρλανδία είναι μάλλον εντυπωσιακά—και ιδιαίτερα ανησυχητικά όσον αφορά την ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Ας τα δούμε αναλυτικότερα.

Ο θρίαμβος των Σκωτσέζων αυτονομιστών.

Το Εθνικό Σκωτσέζικο Κόμμα κυριολεκτικά σάρωσε στις Σκωτσέζικες περιφέρειες την Πέμπτη. Υπό την ηγεσία της μαχητικότατης Σκωτσέζας Πρωθυπουργού Νίκολα Στέρτζον γι’ ακόμα μια φορά, οι Σκωτσέζοι αυτονομιστές κατέλαβαν 48 από τις 59 έδρες της Σκωτίας, σκορπίζοντας στους πέντε Σκωτσέζικους ανέμους τόσο τους Συντηρητικούς που κατέκτησαν μόλις 6 έδρες, όσο και τους Εργατικούς με τους Φιλελεύθερους, οι οποίοι έλαβαν 1 και 4 έδρες αντίστοιχα. Το SNP εφάρμοσε μια επιθετική καμπάνια εναντίον του Brexit και του Τζόνσον ως αυθεντικού εκφραστή του, απαιτώντας παράλληλα νέο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο ώστε να μπορεί να επιλέξει την παραμονή της στην ΕΕ ως ανεξάρτητο κράτος.

Η Νίκολα Στέρτζον πανηγύρισε με την ψυχή της τη σαρωτική νίκη του κόμματος της. Αμέσως μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων, η Στέρτζον δήλωσε πως η ψήφος των συμπατριωτών της «ανανεώνει την εντολή της» για τη διεξαγωγή ενός νέου δημοψηφίσματος. Προσέθεσε μάλιστα χαρακτηριστικά πως «η Σκωτία δε μπορεί να παραμείνει κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου χωρίς τη θέληση της» και πως «ακόμα κι αν ο Τζόνσον έλαβε την εντολή να οδηγήσει την Αγγλία εκτός ΕΕ, δε μπορεί να κάνει το ίδιο για τη Σκωτία.» Η σκληρή στάση της Στέρτζον έρχεται ως απάντηση στην προεκλογική δέσμευση του Τζόνσον να μη δώσει τη δυνατότητα στη Σκωτία να διεξάγει νέο δημοψήφισμα, μια κίνηση που μάλλον εκμηδένισε τον Βρετανό Πρωθυπουργό βόρεια από τα σύνορα της Αγγλίας.

Τι μπορούν να κάνουν οι 48 Βουλευτές του SNP; Στην πράξη, αν και οι Σκωτσέζοι αυτονομιστές αύξησαν σημαντικά την κοινοβουλευτική τους παρουσία, η άνετη αυτοδυναμία του Τζόνσον τους καθιστά σχετικά ανίσχυρους όσον αφορά τη διεκδίκηση των αυτονομιστικών τους στόχων στο Βρετανικό Κοινοβούλιο. Όμως, πέρα από τους αριθμούς, σε ηθικό επίπεδο το πολιτικό κεφάλαιο της Σκωτσέζικης ανεξαρτησίας γιγαντώθηκε—και ο Τζόνσον ξέρει καλά πως δε μπορεί να το αγνοήσει. Σε τηλεφωνική του συνομιλία με τη Στέρτζον, ο βρετανός Πρωθυπουργός της υποσχέθηκε πως θα εργαστεί ώστε τα έθνη του Ηνωμένου Βασιλείου να συγκροτήσουν μια πολύ πιο στενή συνεργασία, ενώ σκοπεύει να προβεί σε όποια κίνηση χρειαστεί ώστε να πείσει τους Σκωτσέζους πως η ένωση αποτελεί την καλύτερη επιλογή.

Είναι μάλλον απίθανο η Στέρτζον να συγκινήθηκε από το τηλεφώνημα, και το μέλλον στις σχέσεις Σκωτίας και Ηνωμένου Βασιλείου αναμένεται τουλάχιστον απρόβλεπτο—αν όχι ταραχώδες. Η πραγματικότητα είναι πως για ακόμη μία φορά μετά και το δημοψήφισμα για το Brexit, η Σκωτία επιλέγει εντελώς αντίρροπη κατεύθυνση από την Αγγλία, παραμένοντας πιστή στον Ευρωπαϊκό της προσανατολισμό. Όταν η Σκωτία επέλεξε να παραμείνει στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2014, η απομάκρυνση της από ΕΕ που θα συνεπάγετο η απόσχιση αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα. Με το Ηνωμένο Βασίλειο εκτός ΕΕ, οι Σκωτσέζοι θεωρούν—και μάλλον δίκαια—πως έχουν κάθε δικαίωμα να μην ακολουθήσουν τους Άγγλους στην παράνοια, καθιστώντας τη σύγκρουση Εδιμβούργου και Λονδίνου αναπόφευκτη.

Μένει να δούμε τη σφοδρότητά της.

Βόρεια Ιρλανδία: Η αβεβαιότητα επιστρέφει

Στη Βόρεια Ιρλανδία τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα όσο στη Σκωτία, όμως κι εκεί ο Τζόνσον αναμένεται να αντιμετωπίσει—ίσως—άλυτα προβλήματα. Το φιλοβρετανικό Εθνικό Ενωτικό Κόμμα (DUP) μπορεί μεν να επικράτησε στις εκλογές εκλέγοντας 8 Βουλευτές, τα φιλοευρωπαϊκά και φιλοϊρλανδικά κόμματα όμως αύξησαν αθροιστικά τα ποσοστά τους, καταλαμβάνοντας μαζί 10 έδρες. Μια ματιά μάλιστα στον εκλογικό χάρτη της χώρας αποδεικνύει πως οι περιφέρειες που συνορεύουν με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας επέλεξαν σχηματισμούς που υποστηρίζουν την ένωση των δύο χωρών—σε ξεκάθαρη εναντίωση των ψηφοφόρων στην πιθανότητα να επιβληθούν ξανά συνοριακοί έλεγχοι στο νησί.

Ο διχασμός ανάμεσα σε Καθολικούς και Προτεστάντες έχει μακρά και αιματηρή ιστορία στη Βόρεια Ιρλανδία, καθιστώντας οποιονδήποτε χειρισμό σε αυτό το ταλαιπωρημένο κομμάτι της Βρετανίας τουλάχιστον δύσκολο. Ο Τζόνσον θα πρέπει να πείσει τους Βόρειο-Ιρλανδούς να τον ακολουθήσουν εκτός της ΕΕ, προβλέποντας τις κατά το δυνατόν ευνοϊκότερες συνθήκες στη συμφωνία του με την ΕΕ. Το μέγα πρόβλημα όμως είναι πως η καλύτερη δυνατή λύση που μπορεί να επέλθει δε μπορεί να γίνει αποδεκτή, ειδικά από τους Βόρειο-Ιρλανδούς που επιθυμούν την ένωση με την Ιρλανδία και την παραμονή στην ΕΕ.

Ως πρόσθετος πονοκέφαλος έρχεται και η αυξανόμενη θέληση των Ιρλανδών να προχωρήσουν σε δημοψήφισμα σχετικά με το μέλλον του νησιού ως ένα ενιαίο και ανεξάρτητο κράτος-μέλος της ΕΕ—με τους περισσότερους να δείχνουν πως τάσσονται υπέρ της ένωσης. Παραδόξως, η άνετη αυτοδυναμία του Τζόνσον ενδέχεται να κρύβει μια μεγάλη παγίδα, καθώς οι Συντηρητικοί δε χρειάζονται την κοινοβουλευτική στήριξη του DUP για να σχηματίσουν Κυβέρνηση ή να προχωρήσουν με το Brexit. Είναι λοιπόν πολύ πιθανό η απόσταση των δύο «αδελφών» κομμάτων να μεγαλώσει επικίνδυνα, εφόσον οι χειρισμοί του Τζόνσον δεν ικανοποιήσουν τους Βόρειο-Ιρλανδούς ψηφοφόρους, αποδυναμώνοντας παράλληλα το DUP και ενισχύοντας τα φιλοϊρλανδικά-φιλοευρωπαϊκά κόμματα.

Οι πιθανές συνέπειες μιας πιθανής απόσχισης

Οι βρετανικές εκλογές ανέδειξαν έναν πανίσχυρο Πρωθυπουργό. Ανέδειξαν όμως και τη διαρκώς αυξανόμενη απόσταση ανάμεσα στα έθνη του Ηνωμένου Βασιλείου, που—τουλάχιστον στην περίπτωση της Σκωτίας—δείχνει να έχει φτάσει σε σημείο άνευ επιστροφής. Παρά την καθηλωτική τους εκλογική απόδοση, οι Συντηρητικοί θα κληθούν πάρα πολύ σύντομα να κρατήσουν το Ηνωμένο Βασίλειο πραγματικά ενωμένο, μια πρόκληση στην οποία δεν είναι καθόλου βέβαιο πως θα ανταπεξέλθουν.

Οι εθνικές ρωγμές ανάμεσα στη Σκωτία και την Αγγλία ή οι εσωτερικές ρωγμές στη Βόρεια Ιρλανδία δεν αποτελούν κάτι καινούργιο, κάθε άλλο. Όμως, το Brexit όξυνε τις διαφορές ανάμεσα στην Αγγλία και τη Σκωτία με τη Βόρεια Ιρλανδία, οι οποίες—για διαφορετικούς λόγους η κάθε μια—δε δείχνουν πρόθυμες να πορευτούν μαζί της στο μέλλον, έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση, απαιτώντας να πάρουν πίσω τις δυνάμεις και τα δικαιώματα που έχουν εκχωρήσει στην κεντρική κυβέρνηση.

Ίσως λοιπόν το Brexit να σημάνει και το τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου. Αν τα πράγματα πάνε όντως προς τα εκεί, η πρόκληση προς την ομαλή διάλυση του ενδέχεται να είναι ακόμα πιο δύσκολη από την αποχώρηση από την ΕΕ—πόσο μάλλον δε εφόσον οι Σκωτσέζοι και οι Βόρειο-Ιρλανδοί δε δώσουν καμία περίοδο χάριτος σ’ έναν Πρωθυπουργό που σε τελική ανάλυση καταψήφισαν.

Μια απόσχιση της Σκωτίας από το Βασίλειο θα εγείρει ζητήματα συνεννόησης με την Αγγλία όσον αφορά τον έλεγχο των θαλασσών, την αξιοποίηση των ενεργειακών κοιτασμάτων, την άμυνα και ούτω καθεξής. Δε χρειάζεται να τονίσουμε πόσο λεπτές θα είναι οι ισορροπίες. Αντίστοιχα, η προσπάθεια ένωσης της Βόρειας Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας πιθανότατα θα ανοίξει ξανά παλιές, πολύ βαθιές πληγές, πριν εν τέλει τις επουλώσει.

Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν σωστά πως ο χειρισμός του Τζόνσον στη συμφωνία με την ΕΕ θα έχει κομβική σημασία όσον αφορά την ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου. Όμως, αν οι αυτονομιστικές τάσεις της Σκωτίας ενταθούν και η ένωση της Ιρλανδίας ξεκινήσει να παίρνει πραγματική υπόσταση, η μετά-Brexit ομαλή διαπραγμάτευση ανάμεσα στην κυβέρνηση Τζόνσον και την ΕΕ θα είναι ο κύριος παράγοντας που θα εξασφαλίσει αν ο διαχωρισμός του Ηνωμένου Βασιλείου θα πραγματοποιηθεί όσο το δυνατόν αρμονικά γίνεται.

Οι Σκωτσέζοι δείχνουν αποφασισμένοι να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι Βόρειο-Ιρλανδοί μοιάζουν να σκέφτονται σοβαρά την πιθανότητα να πλησιάσουν πολιτικά το Δουβλίνο, γυρίζοντας την πλάτη στον Τζόνσον. Η απόσχιση και των δύο απέχει ακόμα πολύ και ίσως εν τέλει να μην πραγματοποιηθεί, ή να πραγματοποιηθεί μερικώς. Όμως σε κάθε περίπτωση οι βρετανικές εκλογές επιβεβαίωσαν πως η ακεραιότητα του Ηνωμένου Βασιλείου τίθεται ξεκάθαρα εν αμφιβόλω, με το ενδεχόμεο διάσπασης να αυξάνονται συνεχώς, κι ίσως η διάσπαση να μην είναι τόσο απίθανη όσο πολλοί θα ήθελαν να πιστεύουν.

Άλλωστε, ποιος θα περίμενε μόνο λίγα χρόνια πριν πως το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποτελούσε μια «τρίτη χώρα» για την Ευρωπαϊκή Ένωση; Σε αντίθεση με τη γνωστή ρήση, η Ιστορία δεν κάνει κύκλους αλλά αντίθετα, προχωρά μπροστά, προκαλώντας ενίοτε κοσμογονικές αλλαγές—με τις περισσότερες να έχουν συντελεστεί στην Ευρώπη κατά τον 20^ο αιώνα. Το Brexit είναι σίγουρα μία από αυτές, πιθανώς όμως όχι η τελευταία τόσο για το «Ηνωμένο» Βασίλειο όσο και για τη Γηραιά Ήπειρο.