2021 ευκαιρίες για ένα πληρέστερο Διαφωτισμό

Ενδιαφέροντα βιβλία

Μπορεί το βιβλίο της χρονιάς (ου-μην-και-της πενταετίας) να ήταν η συναρπαστική και αποκαλυπτική «Τελευταία μπλόφα». Όμως, σημαντική αίσθηση έκανε και το απολαυστικό «Ελλάδα: μια χώρα παραδόξως νεωτερική», όπου παρουσιάζεται με έντιμη πληρότητα η νεοελληνική διαδρομή, ανακεφαλαιώνοντας τα μέχρι τούδε ερμηνευτικά σχήματα, προτείνοντας και δική του σύνθεση.

Παρουσιάσαμε πρόσφατα μια ένσταση στον συγγραφέα (ο ίδιος ο Γιάννης Βούλγαρης μας είπε πως έτσι ανοίγουμε πολύ μεγάλη κουβέντα, εμείς το επιδιώκουμε θέτοντας παρακάτω κάποιους τίτλους της): καλύτερα να λέγαμε κράτος-νεωτερικό, όχι χώρα-νεωτερική. Γιατί, πράγματι το Κράτος-Κέλυφος διαθέτει νεωτερικά στοιχεία, ενώ η Χώρα, περιέχουσα και την Κοινωνία-Πυρήνα, μάλλον έχει «θεματάκια».

Εκκρεμές από Μόδες ερχόμενες-παρερχόμενες

Πρόσφατα ο Στάθης Καλύβας πρότεινε μια αδιαμφισβήτητη πρωτότυπη ανάγνωση («Καταστροφές και θρίαμβοι») της πορείας του Νεοελληνικού Κράτους. Έκτοτε, εύλογα πολλοί σπεύδουν να υπερθεματίσουν στους «επτά κύκλους» του. Σταδιακά, όμως, αλλοιώθηκε αυτό το πνεύμα από ένα κλίμα που «βλέπει» μόνο τους θριάμβους. Όχι και τις καταστροφές (φυσικά καιτις αιτίες τους).

Έτσι, καλλιεργείται μια νέα (ατεκμηρίωτη) μόδα εθνικής αυτοπεποίθησης, που εκθειάζει κάποια σούπερ-ντούπερ «νεωτερικότητά» μας, εκδιώκοντας πλειάδα παλιότερων μίζερων/κλαψοτέτοιων καφενειακών εξιστορήσεων.Όμως, τέτοιες εναλλασσόμενες αστήρικτες μόδες/ταλαντώσεις του εκκρεμούς, συχνά καταπίπτουν από ισχυρές βιωματικές αντενδείξεις.

Της Ψωροκώσταινας ο χαμένος Διαφωτισμός

Ας ορίσουμε ως Διαφωτισμό την παραδοχή, συνειδητοποίηση και υπέρβαση της ανωριμότητάς μας, μέσα από ορθολογισμό-ελευθερία-ανεκτικότητα. Την εθνική μας διαμόρφωση υποστήριξαν σπουδαία νεωτερικά στοιχεία (Σολωμός-Κοραής-Παπαρρηγόπουλος), όπως και κάποιες διεθνώς πρωτοπόρες φιλελεύθερες συνταγματικές/κοινοβουλευτικές νεωτερικές καταβολές (εντυπωσιάζει σχετική αποκαλυπτική έρευνα του καθηγητή Αριστείδη Χατζή). Όμως, τόσα ισχυρά εθνοποιητικά στοιχεία –σπουδαία έργα των Ελίτ–, ουδόλως αποδεικνύεται ότι διείσδυσαν και στη «βαθιά» ελληνική κοινωνία. Και κακώς περιφρονούνται κάποιες σχετικές επισημάνσεις.

Όταν ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης θεωρεί τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό ανολοκλήρωτο, επειδή το αναδυόμενο Ελληνικό Κράτος «έκλεισε» πρότερες ανοιχτές επιλογές και απέτυχε στη διάκριση δημόσιου-ιδιωτικού (άρα «έκοψε» το ατομικιστικό ηθικό πρόταγμα), χρειάζεται την προσοχή μας. Παρομοίως και ο Στέλιος Ράμφος, που αντίστοιχα εισήγαγε τα περί «άπρακτης εξατομίκευσης», υπονοώντας ότι ο προνεωτερικός μπουλουκηδόν κοινοτισμός απέτρεψε την ανάδειξη της ατομικότητας.

Ατυχώς, λοιπόν, σήμερα κάποιες μοδάτες Ελίτ περιφρονούν αλαζονικά επισημάνσεις περί «Ανολοκλήρωτου Διαφωτισμού» και περί μιας αυτονόητης αίσθησης ότι Σχίσμα-Τουρκοκρατία άφησαν βαθύ προνεωτερικό στίγμα στον εθνικό μας λογισμότυπο.

Οριακά -νεωτερικό- κράτος…

Πράγματι, είναι -οριακά- νεωτερικό το κράτος μας, καθόσον οι Ελίτ δύσκολα/ηρωικά του διασφαλίζουν «δυτικό» πλαίσιο. Μάρτυρας της δυσκολίας η θλιβερή αλλεπαλληλία ανορθολογικών «σημάτων», που διατρέχει όλο το φάσμα της δημόσιας ζωής, με άπειρα δείγματα.

Ασίγαστη διαχρονική απειλή επερχόμενης χρεωκοπίας, μπουρδουκλωμένο οργανόγραμμα Δημόσιας Διοίκησης. Πολυνομική ανομία, ισχνό Κράτος Δικαίου. Ανεπαρκές δικαιοδοτικό σύστημα, μονίμως προβληματικό Ασφαλιστικό. Αλλεπάλληλα ανόητα δυστυχήματα (πρόσφατη φονική πτώση ελικοπτέρου στον Γαλατά-Πόρου). Όλα αυτά δεν αποτελούν νεωτερικά σινιάλα. Μάλλον θυμίζουν την πικρή/σχετλιαστική δήλωση Σημίτη (Ναυάγιο-Εξπρές-Σάμινα): «Αυτή είναι η (προνεωτερική) Ελλάδα!»...

Αυτό το Κράτος (των λίγων Περικλέων που αντιμάχονται πολλοί Κλέωνες) οριακά μόνο πετυχαίνει διαρκή «δυτικότροπη» αναβάθμιση (θριάμβους). Όμως, έρχεται καπάκι η προνεωτερική/αντιδραστική κοινωνία και σαμποτάρει/ξηλώνει (καταστροφές) τις επιτυχίες.

Και αυτές, άλλωστε, δεν είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς της ελληνικής κοινωνίας, αλλά επιτυχίες που οι ικανότατες Ελίτ χαριστικά υφαρπάζουν από τους Κουτόφραγκους, κυρίως σαν χατίρι στους προγόνους των «κακομαθημένων παιδιών της Ιστορίας». Άντε, φυσικά και ως αποτέλεσμα κάποιων γεωπολιτικών συγκυριών που επανεισάγει (από τον Κονδύλη) ο Βούλγαρης.

…αλλά -κοινωνία- προνεωτερική

Όμως, θλιβερότερη αλλεπαλληλία προνεωτερικών «σημάτων» βρίσκουμε στην ελληνική κοινωνία. Δείτε τις ποιοτικές μετρήσεις των δημοσκόπων, που αναδεικνύουν άπειρες καταθλιπτικές ενδείξεις τύπου ένα-κι-ένα-κάνουν-τρία.

Το 95+% πίστεψαν πως το μνημόνιο έφερε τη χρεωκοπία, διαχρονικά το 75% πιστεύουν πως οι ξένοι μάς ζηλεύουν/επιβουλεύονται. 62%θεωρούν πως κάποιοι τους ματιάζουν («το-δέχεται-και-η-θρησκεία-μας…»), όθεν και πάνε σε ξεματιάστρες. Ένας στους τρεις πιστεύει πως μας ψεκάζουν…

Αποδεχόμαστε ηθικά την τυφλή βία, είμαστε δυσανεκτικοί-ξενόφοβοι-συνωμοσιολόγοι, στους διεθνείς ποιοτικούς δείκτες είμαστε πρώτοι στα αρνητικά και πάτοι στα θετικά, σκοτωνόμαστε σαν τα ζώα σε παράλογα τροχαία. Και όλα αυτά, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου.

Κάτι δεν πάει καλά, λοιπόν! Και αυτό κάλλιστα το γνωρίζουν οι αισιόδοξοι θιασώτες της «Νεωτερικής Ελλάδας» (που υποτιμάνε τόσες παρανοϊκές τσιφτετελληνικές δοξασίες/συμπεριφορές): απλώς το αποσυνδέουν μεταφυσικά από την επιστημονική συζήτηση. ΝΕ-ΤΙ;

Μια ενοχλητική εξήγηση

Τελικά, για όλα αυτά μάλλον φταίει που οι «διαφωτισμένες» Ελίτ πάντα αναγκαστικά παρέμεναν αποκομμένες/ανεξάρτητες έναντι της «αδιαφώτιστης» κοινωνίας, που έτσι δεν «εξατομικεύθηκε», δεν αφομοίωσε τα δώρα της νεωτερικότητας.

Άλλως ειπείν, το δραστήριο κέλυφος του αυγού ανανεωνόταν ως άψογο νεωτερικό σύστημα, αλλά κάποιος αόρατος κόφτης μπλόκαρε τη μετάδοση των «σημάτων» μέσα στον αδρανή προνεωτερικό πυρήνα/κροκό του αυγού…

Ας φανταστούμε τη μητρική πλάκα (motherboard) ως βασικό αρχιτεκτονικό στοιχείο ενός υπολογιστή: όταν αυτή (βάση) παλιώσει, δεν μπορεί να υποστηρίξει νεότερους επεξεργαστές (εποικοδόμημα), που θα βελτίωναν τις επιδόσεις του. Οπότε, μια κοινωνία με προνεωτερική (παλιωμένη) motherboard είναι καταδικασμένη να μην επιδέχεται νεωτερικούς επεξεργαστές (καινοτόμες μεθόδους ανάλυσης/σύνθεσης), άρα να παραμένει καθυστερημένη. Έτσι, αποκόπτονται/ανεξαρτητοποιούνται οι Ελίτ αναγκαστικά, καλύπτοντας το κενό…

Ασύμβατες οι πορείες Κοινωνίας-Ελίτ, λοιπόν. Υστέρηση στην αδρανή προνεωτερική κοινωνία (πυρήνα/βάση/motherboard) και αυτόνομη ανάπτυξη στις δραστήριες νεωτερικές Ελίτ (κέλυφος/επεξεργαστή/εποικοδόμημα), που κάνουν τη λάτρα για να ευημερήσει η ανέπαφη κοινωνία. Όχι και τόσο νεωτερικό σενάριο…

Νέος Διαφωτισμός: στοίχημα για «Επιτροπή 2021»

Διά ταύτα, αν πραγματικά επιδιώκουμε την πολυπόθητη Εθνική Ανασυγκρότηση, αποκλείεται αυτή να βασιστεί πάνω σε τέτοια προνεωτερικά/ανορθολογικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας. Συνεπώς, πρώτα επειγόντως αίρουμε την αναιτιολόγητη εφησυχαστική υπεραισιοδοξία ότι όλα πάνε ρολόι στη «νεωτερική» Ελλάδα…

Κατόπιν, θα χρειαστεί μακρύς αγώνας, ένας Νέος Διαφωτισμός σε όλα τα πεδία της (δημόσιας-ιδιωτικής) ζωής, για να αλλάξουμε λογισμότυπο, να γίνουμε Κοινωνία Πολιτών, ορθολογικών, ελεύθερων, ανεκτικών, χωρίς πλέον όσα τοξικά ποιοτικά χαρακτηριστικά περιγράψαμε προηγουμένως. Αν δεν συμβεί αυτό, καμιά Εθνική Ανασυγκρότηση δεν έρχεται… Να ένα δυνατό στοίχημα για ενδιαφέρουσα/εποικοδομητική δουλειά στην «Επιτροπή 2021»

Παραλειπόμενα

Ένα ακόμα επιστημολογικό σχόλιο

Λίγες δεκαετίες μετά τον Μαρξ, εκδηλώθηκαν αποφασιστικά οι Βέμπερ-Φρώυντ-(Χάιζενμπεργκ)-Πόππερ. Έτσι εισήχθησαν οινέες καταλυτικά κρίσιμες έκτοτε έννοιες: απροσδιοριστία-ατομικότητα-ψυχανάλυση-ανοιχτή κοινωνία (δευτερογενώς και ο λαϊκισμός που εξελίχθηκε αργότερα). Οπότε είχαν πια οι «ανθρωπιστικές επιστήμες» στη διάθεσή τους νέα όπλα, που, όμως, δυστυχώς άφησαν ανεκμετάλλευτα.

Περιγράφοντας πρόσφατα «Ένα κουσούρι της Πολιτικής Επιστήμης», τονίσαμε ότι αυτή αρνείται επίμονα να ενσωματώσει τέτοιες κρίσιμες έννοιες εντός της και να γίνει «διεπιστημονικότερη».

Έτσι εξηγείται και πώς μετά τον Βέμπερ χρειάστηκε κάνας αιώνας, ώσπου μόνο η Κατάρρευση του Τείχους να κάμψει τη διεθνή αντίσταση της ακλόνητης μαρξιστικής αίγλης και των παρανοϊκών ολοκληρωτικών της παραγώγων…

Ενώ εδώ, τριάντα χρόνια μετά το «Τείχος», τώρα μόλις ανακαλύπτουμε τις χάρες της διεπιστημονικότητας, που υπερβαίνουν τα κολλήματα των παλιών μονοσήμαντων ερμηνευτικών σχημάτων. Να τα λέμε κι αυτά…