Φιλελεύθερες αυταπάτες

Σε φιλοκυβερνητικούς και νεοδημοκρατικούς κύκλους που θα τους χαρακτηρίζαμε φιλελεύθερους, κυκλοφορεί εδώ και καιρό αλλά πιο έντονα μετά την νίκη Μητσοτάκη, ένα ωραίο και βολικό παραμυθάκι. Ότι τα δεινά της χώρας και η οικονομική κρίση οφείλονται στην ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς στη μεταπολίτευση. Και ότι αν θέλουμε πραγματικά να αντιμετωπίσουμε τις γενεσιουργές αιτίες της κρίσης, τότε η παράταξη πρέπει να συγκρουστεί και να κερδίσει την ιδεολογική μάχη με την αριστερά.

Είναι έτσι αν έτσι νομίζετε αλλά βέβαια στην πραγματικότητα στην μεταπολίτευση η αριστερά, όπου αριστερά εννοούμε κυρίως το ΠΑΣΟΚ, στην πραγματικότητα αυτό για το οποίο μπορεί να κατηγορηθεί είναι ότι υιοθέτησε όλες τις παραδοσιακές πελατειακές πρακτικές του πολιτικού μας συστήματος. Τους διορισμούς, την συντεχνιακή συγκρότηση της πολιτικής και φυσικά την αξιοποίηση του δημόσιου τομέα τόσο για την εξυπηρέτηση φίλιων συμφερόντων όσο και για τον έλεγχο της οικονομίας. Μπορεί να κατηγορηθεί ότι το έκανε σε μεγαλύτερη κλίμακα και σίγουρα το έκανε δίνοντας ένα προοδευτικό ή αριστερό λούστρο σε γνήσια παλαιοκομματικές πρακτικές. Από την άλλη πλευρά όμως όλη η ιστορία του ΠΑΣΟΚ μπορεί να ειδωθεί και σαν μια προσπάθεια να απαλλάξει την χώρα από αυτές τις ασθένειες. Το έκανε με αντιφάσεις, πισωγυρίσματα, ιδίως την περίοδο του Τσοβόλα δώστα όλα, και όχι πάντοτε επιτυχημένα. Το ΠΑΣΟΚ ωστόσο έφερε τον νόμο Πεπονή, το ΠΑΣΟΚ κατάργησε την επετηρίδα των εκπαιδευτικών και το ΠΑΣΟΚ υιοθέτησε την πολιτική σύγκλισης με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι αυτά πολύ πριν η κυβέρνηση Καραμανλή ξεχειλώσει τα ελλείμματα και επιδοθεί στην πολιτική των διορισμών επί Παυλόπουλου. Ακόμα και ο Τσίπρας του 2015 από τον Αντώνη Σαμαρά πήρε την μπαγκέτα της απόρριψης των μνημονίων, απλώς άργησε να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα. Φυσικά μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι και αυτοί, οι νεοδημοκράτες δηλαδή,  υπέκυψαν στην αριστερή ηγεμονία αλλά βέβαια τότε οι έννοιες αριστερά και δεξιά χάνουν το νόημά τους. Κι αυτό ίσως είναι το πιο ακριβές: ούτε αριστερές ούτε δεξιές πολιτικές, απλώς αυτοκαταστροφικές.

Αυτά όμως ανήκουν στο παρελθόν. Έχει μια σημασία να τα βλέπουμε γι’ αυτό που είναι, χωρίς το ιδεολογικό τους περίβλημα δηλαδή, για να καταλαβαίνουμε τις μονιμότερες παθογένειες της χώρας. Όμως αυτό που μετράει περισσότερο είναι το αύριο και κατά την κριτική, μόνο αν η φιλελεύθερη ιδεολογία γίνει ηγεμονική θα μπορέσουμε σαν χώρα να αφήσουμε πίσω τα προβλήματα που μας έφεραν στην κρίση.

Όμως βέβαια υπάρχει ένα ζήτημα: ο φιλελευθερισμός, όχι ο νεοφιλελευθερισμός, δεν είναι μια αυστηρά δομημένη ιδεολογία. Αν για παράδειγμα ο σοσιαλισμός σημαίνει κρατικό έλεγχο και ο νεοφιλελευθερισμός αποθέωση της αγοράς, ο φιλελευθερισμός δεν υιοθετεί a priori την μια ή την άλλη θέση. Αντιμετωπίζει τα ζητήματα εμπειρικά και ανάλογα με τα οικονομικά ή και τα πολιτικά δεδομένα καταλήγει σε μια άποψη. Για να το πούμε διαφορετικά ο φιλελευθερισμός είναι περισσότερο μια μέθοδος προσέγγισης της πολιτικής με βάση τον ορθολογισμό και τις αξίες του ανθρωπισμού. Μια προσέγγιση η οποία ταυτόχρονα αναγνωρίζει τα όρια της πολιτικής δράσης, της ικανότητας μας δηλαδή να καταλάβουμε και κυρίως να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα. Με αυτή την έννοια διακρίνεται από έναν εμπειρισμό που δεν μπαίνει σε καλούπια. Έτσι για παράδειγμα ένας φιλελεύθερος θα ήταν πιο κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ και την αριστερά για την συμφωνία των Πρεσπών και πιο κοντά στη Νέα Δημοκρατία για ό,τι έχει σχέση με την ανάπτυξη ή την λειτουργία των θεσμών.

Και λοιπόν, θα αντιτείνει κάποιος. Μακάρι να επικρατήσει αυτός ο τρόπος προσέγγισης της πολιτικής, θα περιορίσουμε και τον φανατισμό που μας κληροδότησε η κρίση. Φυσικά. Κι αν στο πλαίσιο ενός τέτοιου φιλελευθερισμού γκρεμιστούν και μερικοί αριστεροί μύθοι, τόσο το καλύτερο. Το πρόβλημα είναι πως όταν μιλάς για ιδεολογική ηγεμονία στην πραγματικότητα αναιρείς μια τέτοια μη ιδεολογική προσέγγιση. Μπαίνεις στον ολισθηρό δρόμο της δημιουργίας ενός ιδεολογικού κόμματος με τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από το κεντροδεξιό πολυσυλλεκτικό κόμμα που είναι σήμερα η ΝΔ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον τελευταίο καιρό πολλοί επιχειρούν να αντικαταστήσουν τα ιδεολογήματα της αριστεράς με καινούργια ιδεολογήματα εξίσου αποπροσανατολιστικά. Η παιδεία είναι ένα τέτοιο παράδειγμα όπου μιλάμε με αφηρημένες έννοιες, όπως η αριστεία ή εντοπίζουμε την πηγή του κακού στη βάση του 10 ή στο ν+2, την ώρα που κανείς, ούτε από την κυβέρνηση, δεν λέει κουβέντα για το ότι το ένα τρίτο ων μαθητών είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. Επιλέγονται συμβολικές παρεμβάσεις όχι με κριτήριο το πραγματικό τους αντίκρισμα αλλά σαν ιδεολογικοί οδοδείκτες: είσαι φιλελεύθερος άρα πιστεύεις ότι οι άριστοι πρέπει να γίνονται σημαιοφόροι.

Ακόμα χειρότερα, το παιχνίδι της ιδεολογίας το παίζουν πολύ καλύτερα τα άκρα με τις συγκροτημένες ιδεολογίες. Μπορεί να ξεκινήσεις με τις καλύτερες προθέσεις, στο τέλος γίνεσαι αιχμάλωτος των άκρων. Στον χώρο της δεξιάς αυτές είναι ο νεοφιλελευθερισμός και ο εθνικισμός. Οι εμπειρίες άλλων χωρών, όπως το tea party στις ΗΠΑ ή το κόμμα του Brexit, είναι ίσως ενδεικτικές για το πού οδηγούν οι προσπάθειες δημιουργίας ιδεολογικών κομμάτων. Κι αν ο νεοφιλελευθερισμός στην Ελλάδα βρίσκει ισχυρές αντιστάσεις, ο εθνικισμός αποτελεί μέρος του ελληνικού ιδεολογικού DNA. Ήδη με την συμφωνία των Πρεσπών είχαμε εκδηλώσεις φανατισμού οι οποίες αντιστρατεύονται κάθε προσπάθεια ορθολογικής διαχείρισης της εξωτερικής πολιτικής. Την συνέχεια τους την βλέπουμε σήμερα με το μεταναστευτικό το οποίο αποτελεί ένα εξ ίσου προνομιακό πεδίο, πιο επικίνδυνο μάλιστα καθώς άπτεται της καθημερινότητας των πολιτών. Και βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πολλά στελέχη της ΝΔ με ιδιαίτερη θέρμη τις σιγοντάρουν. Ακόμα και όταν το επίδικο είναι σουβλάκια από χοιρινό!

Ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει αντισταθεί συστηματικά σε τέτοιες προσπάθειες υφαρπαγής της πολιτικής φυσιογνωμίας της ΝΔ. Φοβάμαι ότι τον υπονομεύουν αυτοί που περισσότερο πιστεύουν ότι τον στηρίζουν.