Παιδείας άρξασθαι, κύριε πρωθυπουργέ

Οι σημαντικότεροι τομείς επένδυσης μιας χώρας σε ανθρώπινο κεφάλαιο είναι (α) η εκπαίδευση, (β) η έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη και (γ) η υγεία. Με τον τελευταίο ας ασχοληθούν οι ειδικοί, παρ’ όλο που και αυτός εξαρτάται απολύτως από τους δύο πρώτους.

Είναι πλέον κοινώς παραδεκτό ότι το νομοθετικό έργο (πέντε νομοθετήματα) στην εκπαίδευση της διετίας 2010-2011 θεωρείται το πλέον σύγχρονο και μεταρρυθμιστικό έργο της μεταπολιτευτικής περιόδου στον τομέα της εκπαίδευσης. Πολύς λόγος, επίσης, γίνεται για τις παρεμβάσεις που έγιναν αμέσως μετά την απομάκρυνση της Άννας Διαμαντοπούλου από το Υπουργείο Παιδείας. Όμως, οι παρεμβάσεις που έγιναν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, ήσαν τόσο ισοπεδωτικές, καταλυτικές και καταστροφικές, που θα χρειαστεί πολύ μεγάλη προσπάθεια και χρόνος, προκειμένου να διορθωθούν.

Αυτό δεν μπορεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι η παρούσα κυβέρνηση του μεταρρυθμιστή Κυριάκου Μητσοτάκη προχωρά με μικρά βήματα στον τομέα αυτόν. Οι αποσπασματικές διορθωτικές κινήσεις, με τις οποίες κινείται η υπουργός Παιδείας είναι μεν χρήσιμες, αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα της ανόρθωσης του εκπαιδευτικού συστήματος.

Οφείλουμε βέβαια να καταγράψουμε ως θετικές τις μέχρι σήμερα (έστω και αποσπασματικές) νομοθετικές πρωτοβουλίες της κας Κεραμέως, μερικές εκ των οποίων είναι οι ακόλουθες:

Προστατεύτηκε μερικώς το Ακαδημαϊκό Άσυλο, αφού η πλήρης προστασία του είναι ένα σύνθετο εγχείρημα, το οποίο απαιτεί πολλά άλματα, όπως η επαναφορά όλων των διατάξεων περί διοίκησης των ΑΕΙ, διάρθρωσης των σπουδών και αξιολόγησης των σχολών, όπως αυτές ορίζονται στο νόμο 4009/2011 με τις απαραίτητες διορθώσεις και συμπληρώσεις.

Επανήλθαν οι εξετάσεις για την είσοδο των μαθητών στα Πειραματικά Σχολεία, χωρίς όμως να επανιδρύονται τα πρότυπα σχολεία σε κάθε περιφέρεια, όπως υποσχέθηκε ο πρωθυπουργός (ιδρύθηκαν με τον νόμο 3966/2011, λειτούργησαν 50 Πρότυπα & Πειραματικά Σχολεία το 2013 και καταργήθηκαν το 2015). Σήμερα λειτουργούν μόνον τα πέντε ιδρυματικά πρότυπα σχολεία (Βαρβάκειος Σχολή, Ιωνίδειος Σχολή, Ευαγγελική Σχολή, Σχολή Αναβρύτων και Ζωσιμαία Σχολή), τα οποία λόγω του ιδρυματικού χαρακτήρα τους δεν μπορούσαν να καταργηθούν από τον ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτά η εγγραφή γίνεται κατόπιν εξετάσεων. 

Επανασυγκροτούνται τα Εποπτικά Συμβούλια στα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία.

Καταργούνται τα 2ης κατηγορίας Πανεπιστημιακά Τμήματα ελεύθερης πρόσβασης (δηλαδή εγγραφής χωρίς εξετάσεις) και επανέρχεται η πρόσβαση σε αυτά κατόπιν εξετάσεων.

Καταργείται η χρονοβόρα αναγνώριση πτυχίου αλλοδαπών φοιτητών από τον ΔΟΑΤΑΠ, που αιτούνται εγγραφή σε Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών (ΜΠΣ). Η έγκριση επαφίεται στα ίδια τα Πανεπιστήμια, δεδομένου ότι δεν πρόκειται περί ισοτιμίας πτυχίου ΑΕΙ της αλλοδαπής, αλλά περί έγκρισης επάρκειας παρακολούθησης Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών (ΜΠΣ).

Καταργείται η διάταξη που επέβαλλε στα μέλη ΔΕΠ να διδάσκουν δωρεάν ένα ΜΠΣ, προκειμένου να έχουν το δικαίωμα διδασκαλίας επ' αμοιβή σε ένα ΜΠΣ με δίδακτρα.

Καταργείται η έγκριση εκ μέρους του υπουργού Παιδείας των αμοιβών μελών ΔΕΠ, που διδάσκουν στα ΜΠΣ. Αυτό είναι θέμα των οργάνων του ίδιου του Πανεπιστημίου.

Όμως, τα πρωτεύοντα θέματα για την ανασυγκρότηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι:

1. Η επανασύσταση της Τεχνικής Εκπαίδευσης, η οποία καταργήθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ με την ενσωμάτωση όλων των ΤΕΙ στα Πανεπιστήμια, χωρίς αξιολόγηση,

2. Η δραστική μείωση των τμημάτων και σχολών των Πανεπιστημίων, μετά από αυστηρή αξιολόγηση από μία ενισχυμένη ΑΔΙΠ (Αρχή Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας της Ανωτάτης Εκπαίδευσης) και

3. Η δραστική μείωση των εισακτέων στα Πανεπιστήμια και η αντίστοιχη προώθηση των περισσοτέρων μαθητών στην Τεχνική Εκπαίδευση και στα ΙΕΚ.

Η ισοπέδωση, που επιτελέστηκε από την κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, χρήζει άμεσης παρέμβασης από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη. Επεξεργασμένες προτάσεις υπάρχουν και έχουν δοθεί τόσο στον πρωθυπουργό όσο και στην υπουργό Παιδείας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Θεωρώ επίκαιρο να αναφερθούν οι αλλαγές που έγιναν στο νόμο Α. Διαμαντοπούλου (4009/6-9-2011) από τον Κ. Αρβανιτόπουλου (ν. 4076/10-8-2012) και τις Υπουργικές Αποφάσεις των Γ. Μπαμπινιώτη, Κ. Αρβανιτόπουλου και Α. Λοβέρδου στο διάστημα 2012-2014. Αυτό δεν επέτρεψε την πλήρη εφαρμογή ενός νόμου, που ψηφίστηκε από τα 5/6 της Βουλής και ήταν προϊόν μιας μακροχρόνιας διαβούλευσης. Αυτές είναι οι ακόλουθες:

• Πλήρης επαναφορά τμημάτων και τομέων με τις Γενικές Συνελεύσεις, τους Προέδρους και τους Διευθυντές και με τις αρμοδιότητες να αφαιρούνται από τον κοσμήτορα και την κοσμητεία (επιστροφή στα γνωστά φέουδα, που κατέστησε αδύνατη την οργάνωση κοινών προγραμμάτων σπουδών (interdepartmental programs), ώστε να μπορεί να γίνει εισαγωγή νέων φοιτητών σε σχολή στο πρώτο έτος και επιλογή τμήματος μετά το δεύτερο έτος).

• Τα εργαστήρια, οι κλινικές και τα μουσεία επέστρεψαν στην ευθύνη των τμημάτων αντί για τις  σχολές (τεράστια σπατάλη, δεδομένου ότι στο ίδιο πανεπιστήμιο, στην ίδια σχολή, αλλά σε διαφορετικά τμήματα λειτουργούν συναφή εργαστήρια).   

• Συγκρότηση των εκλεκτορικών σωμάτων από τις Γ.Σ. Τμημάτων και όχι από τις Σχολές.

• Επαναφορά εκπροσώπων φοιτητικών παρατάξεων στις ΓΣ των Τμημάτων (και Τομέων), λιγότερων από ό,τι ίσχυε πριν τον 4009, αλλά διορισμένων και πάλι από τις παρατάξεις και τα ΔΣ των φοιτητικών συλλόγων και όχι εκλογή τους από ενιαίο ψηφοδέλτιο. (επιβίωση των κομματικών παρατάξεων).  

• Καταργήθηκε η απαίτηση του ν. 4009 να ευρίσκονται όλα τα Τμήματα μιας Σχολής στην ίδια πόλη (αυτό έχει τραγικές συνέπειες, αφού διατηρεί διάσπαρτα τμήματα της ίδιας σχολής σε διαφορετικές πόλεις. Ως παράδειγμα αναφέρω την Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Αιγαίου με ένα τμήμα στη Χίο, ένα στην Σάμο και ένα στη Σύρο).

• Άλλαξε ριζικά η διαδικασία ανάδειξης των πρυτάνεων καθώς καταργήθηκε (α) η διεθνής προκήρυξη  (μόνο καθηγητές του ιδρύματος μπορούν να είναι υποψήφιοι) και (β) καταργήθηκε η διαδικασία της τριμελούς επιτροπής αξιολόγησης ακαδημαϊκών και διοικητικών προσόντων των υποψηφίων, που προβλεπόταν να συστήνει το Συμβούλιο Ιδρύματος, για να βοηθηθεί στη διαδικασία προεπιλογής των υποψηφίων.  

• Ο πρύτανης διορίζεται πλέον από τον υπουργό και όχι από τον πρόεδρο του Συμβουλίου (μειώνεται και συμβολικά ο ρόλος του Συμβουλίου και του προέδρου του).

• Η μία θητεία των πρυτάνεων μειώνεται από 5 σε 4 χρόνια (περιορίζεται η δυνατότητα των πρυτάνεων να αναπτύξουν και υλοποιήσουν μακροπρόθεσμα σχέδια στρατηγικής ανάπτυξης των ΑΕΙ).

• Με ανάλογο των Πρυτάνεων τρόπο ορίζονται και οι Κοσμήτορες. Καταργείται η επιτροπή αξιολόγησης των ακαδημαϊκών και διοικητικών προσόντων τους.

• Τα μεταπτυχιακά προγράμματα επιστρέφουν στον έλεγχο των τμημάτων και σχολών τους. Καταργείται η Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών, που λειτουργεί σε όλα τα πανεπιστήμια της Β. Αμερικής και σε πολλές χώρες της Ευρώπης. (τα μεταπτυχιακά προγράμματα, φέουδα μικροομάδων, χωρίς λογοδοσία σε κανέναν με τεράστια σπατάλη, καθώς το ίδιο μάθημα μπορεί να διδάσκεται σε διαφορετικά προγράμματα από διαφορετικούς διδάσκοντες. Δεν διευκολύνεται η διεπιστημονική συνεργασία όπως σε μια ενιαία σχολή μεταπτυχιακών προγραμμάτων).

• Ενώ η θητεία όλων των πρυτάνεων έληγε στις 31-8-2012, εδόθη διετής παράταση, προκειμένου να ολοκληρώσουν τις θητείες τους. Αποτέλεσμα ήταν η καθυστέρηση κατά δύο έτη της εφαρμογής του νόμου.

• Το 2012 ο Γ. Μπαμπινιώτης, ως υπουργός, αύξησε τον αριθμό εισακτέων φοιτητών σε Πανεπιστήμια και ΤΕΙ από 46.000 που είχε μειωθεί το 2011 σε 57.000, ενώ ο Κ. Αρβανιτόπουλος τον αύξησε σε 57.895 το 2013 και σε 70.305 για το 2014. Αυτό είναι εντελώς ανακόλουθο με τα διεθνή δεδομένα (δείτε το άρθρο μου 26/9/2014).

• Το 2013 πέρασε με Προεδρικό Διάταγμα το Σχέδιο ΑΘΗΝΑ κατ’ εφαρμογήν του άρθρο 8 του νόμου 4009/2011. Αντί, όμως, για ουσιαστική και δραστική μείωση των 511 τμημάτων και των 40 ΑΕΙ (24 Πανεπιστήμια και 16 ΤΕΙ) σε 69 πόλεις και κωμοπόλεις, τα τμήματα αυξήθηκαν κατά πέντε και κατ’ ουσίαν, ακυρώθηκε μία μεγάλη μεταρρύθμιση, που είχε προετοιμαστεί από το 2010 (δείτε επίσης το σχετικό «Σημείωμα για το Σχέδιο ΑΘΗΝΑ» και το επισυναπτόμενο αρχείο «Η χωροταξία των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ» στον ιστότοπο του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη στις 24/2/2013 το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριος 2010).

• Οι αιώνιοι φοιτητές έπρεπε να διαγραφούν στις 31-8-2014, βάσει του νόμου 4009/2011, άρθρο 80, παρ. 9α. Με τον νόμο 4283/2014, άρθρο 9, εξαιρέθηκαν όσοι είχαν την φαεινή ιδέα να εγγραφούν τουλάχιστον σε ένα μάθημα κατά τα δύο τελευταία ακαδημαϊκά έτη 2012-13 και 2013-14, ασχέτως αν προσήλθαν ή όχι στις εξετάσεις. Επιπλέον, με επιστολή προς τους πρυτάνεις των Πανεπιστημίων και τους προέδρους των ΤΕΙ (αριθμός πρωτ. του Γραφείου Υπουργού 67/22-9-2014) ο κ. Α. Λοβέρδος μας πληροφόρησε ότι «ο κάθε κοσμήτορας, για όλες τις περιπτώσεις, θα εκδίδει τη σχετική ατομική διαπιστωτική πράξη αυτοδίκαιης διαγραφής φοιτητών, μόνο μετά από έγγραφη αίτηση του κάθε ενδιαφερόμενου».

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: Ο νόμος 4009/2011 εισήγαγε πληθώρα καινοτομιών, όπως τα Συμβούλια Ιδρυμάτων, η Σχολή Μεταπτυχιακών Σπουδών και δεκάδες επιπλέον τομών. Εδώ θα αναφέρω κάποιες καινοτομίες, οι οποίες δεν είναι ευρέως γνωστές, ακόμη και στους πανεπιστημιακούς κύκλους, και οι οποίες πρέπει να επανέλθουν:

• Άρθρο 8, παρ. 10 «Αρμοδιότητες Συμβουλίου Ιδρύματος». Σε αυτό μεταβιβάζονται σχεδόν όλες οι αρμοδιότητες του υπουργού παιδείας, ενισχύοντας στο έπακρο το αυτοδιοίκητο κάθε Πανεπιστημίου και αποκεντρώνοντας τη γραφειοκρατία.

• Άρθρο 22 «Επιβραβεύσεις και διευκολύνσεις». Προβλέπεται η καταβολή πρόσθετων παροχών, από ιδίους πόρους του ιδρύματος, σε καθηγητές που διακρίνονται για τις ερευνητικές ή εκπαιδευτικές επιδόσεις τους. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν χορήγηση υποτροφιών για διδακτορικούς φοιτητές, έξοδα συμμετοχής σε συνέδρια και προμήθειες εργαστηρίου. Ανάλογες πρόσθετες παροχές μπορεί να προβλέπονται στον Οργανισμό για νεοδιοριζόμενους καθηγητές ή για την προσέλκυση καθηγητών από ΑΕΙ της αλλοδαπής.

• Άρθρο 32 «Προγράμματα Σπουδών». Κατάρτιση των Προγραμμάτων Σπουδών, ώστε να είναι εναρμονισμένα με το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Δια Βίου Μάθησης και το Πλαίσιο Προσόντων του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης.

• Άρθρο 33 «Χρονική Διάρθρωση Σπουδών». Αν φοιτητής αποτύχει τρεις φορές στο ίδιο μάθημα, με απόφαση του κοσμήτορα εξετάζεται από 3μελή επιτροπή καθηγητών της Σχολής. Σε περίπτωση αποτυχίας, ο φοιτητής συνεχίζει ή όχι την φοίτησή του, σύμφωνα με τους όρους που καθορίζονται στον Οργανισμό.

• Άρθρο 45 «Πιστοποίηση και χρηματοδότηση Προγραμμάτων Σπουδών». Απαραίτητη προϋπόθεση λειτουργίας των προγραμμάτων σπουδών είναι η πιστοποίηση, σύμφωνα με τις διαδικασίες και τα κριτήρια της ΑΔΙΠ (άρθρα 70-72 του νόμου). Για την χρηματοδότησή τους από το Δημόσιο απαιτείται να έχουν συμπεριληφθεί στις συμφωνίες προγραμματικού σχεδιασμού του άρθρου 62.

• Άρθρο 58 «Σύσταση ν.π.ι.δ. για τη διαχείριση της περιουσίας και των κονδυλίων έρευνας των ΑΕΙ». Το ν.π.ι.δ. δεν υπάγεται στην κατηγορία των οργανισμών και επιχειρήσεων του ευρύτερου δημόσιου τομέα και δεν εφαρμόζονται σε αυτό οι διατάξεις που διέπουν τους οργανισμούς και επιχειρήσεις που ανήκουν άμεσα ή έμμεσα στο Δημόσιο. Το ν.π.ι.δ. διοικείται από 7μελές ΔΣ, που ορίζεται από το Συμβούλιο Ιδρύματος.

• Κεφάλαιο Ι΄ άρθρα 64-75 «Διασφάλιση και Πιστοποίηση της ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση». Ορίζονται οι όροι λειτουργίας και ο ρόλος της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής υπό την επωνυμία «Αρχή Διασφάλισης & Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση» (ΑΔΙΠ), η οποία είχε πραγματοποιήσει αξιολόγηση σε όλα τα τμήματα των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ με επιτροπές εξωτερικών κριτών. Η ΑΔΙΠ είχε αρχικώς συσταθεί με τον νόμο 3374/2005. Η κυβέρνηση του Α. Τσίπρα την απαξίωσε και την απενεργοποίησε.

• Άρθρο 75 «Κέντρα Αριστείας». Θεσμοθετείται η ανάδειξη Κέντρων Αριστείας στα Πανεπιστήμια, βάσει προϋποθέσεων και αυστηρής αξιολόγησης από την ΑΔΙΠ.

Ολοκληρώνω αυτή την παρέμβαση, αναφέροντας ότι ο νόμος 4009/2011 υπογράφτηκε από πολλούς υπουργούς της τότε κυβέρνησης. Μεταξύ εκείνων ήταν και ο τότε Υπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων Γιάννης Ραγκούσης. Το 2011 υπέγραψε τον νόμο 4009 (δείτε ΦΕΚ, Τεύχος Πρώτο, αρ. φύλλου 195/6-9-2011). Σήμερα είναι βουλευτής του κόμματος, που κατήργησε συλλήβδην τον νόμο, χαρακτηρίζοντάς τον αντιδημοκρατικό και ελιτίστικο (προγραμματικές δηλώσεις Α. Τσίπρα, Φεβρουάριος 2015).