Η συνεπής Αριστερά: All is good

Οι οπαδοί, τα μέλη και τα στελέχη της αριστεράς αναρωτιούνται για την ιδεολογική τους συνέπεια: είμαστε άραγε πιστοί στις ιδέες μας; Σπεύδω να τους καθησυχάσω: είστε. Οι ιδέες που συνθέτουν το «ιδεολογικό οπλοστάσιο» της αριστεράς (σταθερά πολεμική η ορολογία) είναι ο διεθνισμός, η λαϊκή παιδεία, το κοσμικό κράτος (και σχολείο), η ισότητα και η κοινωνική προστασία που την εξασφαλίζει. Αλλά, οι «μεγάλες ιδέες» επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες, ρητορικές, στρατηγικές και τακτικές.

Η πρώτη ιδέα είναι εκείνη του έθνους: «Η εθνικότητα του εργάτη» ―αντιγράφω από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο»― «δεν είναι γαλλική, αγγλική, γερμανική· είναι η εργασία, το ελεύθερο δουλεμπόριο, η αγοραπωλησία της εργατικής δύναμης. Η κυβέρνησή του δεν είναι γαλλική, αγγλική, γερμανική· είναι το κεφάλαιο. Ο αέρας που αναπνέει δεν είναι γαλλικός, αγγλικός, γερμανικός· είναι ο αέρας των εργοστασίων». Οι Μαρξ και Ένγκελς υπερέβαιναν τον Διαφωτισμό που επεδίωκε να οργανώσει τα έθνη στη βάση του κοινωνικού συμβολαίου· επέμεναν ότι η πάλη των τάξεων είναι ο κινητήρας της ιστορίας. Στους ρομαντικούς που πίστευαν στο «εθνικό πνεύμα», απαντούσαν ότι η αστική τάξη δεν σεβόταν κοινωνικά συμβόλαια και ότι επέβαλλε παγκόσμιες αγορές που σήμαιναν διεθνές προλεταριάτο: ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούσαν την ιδέα του έθνους ξεπερασμένη εν τη γενέσει της.

Εντέλει, εκτός από τα συνθήματα τα εμπνευσμένα από ευσεβείς πόθους «Οι εργάτες όλων των χωρών είναι αδέρφια μας», «Εμείς της γης οι κολασμένοι/ στον αγώνα ενωμένοι», η αριστερά υιοθέτησε την άποψη του Στάλιν όπως τη διατύπωνε το 1913 στο «Ο κομμουνισμός και η Ρωσία»: μια εύλογη διατύπωση που εκφράζει τα αισθήματα και των μη-αριστερών παρατάξεων. Κατά τη γνώμη του μεγαλύτερου μέρους της αριστεράς ο Στάλιν έλυσε το εθνικό ζήτημα: η σταλινική ερμηνεία του έθνους και του διεθνισμού επικράτησε από την επαύριο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου όταν είχαν σιωπήσει ή σκοτωθεί οι πασιφιστές διεθνιστές· η αριστερά την ονόμαζε «πατριωτισμό»· σ’ αυτή παραμένει συνεπής. Ο ιδεολογικός της διεθνισμός εκδηλώνεται μόνο έναντι των χωρών του Τρίτου Κόσμου· εκεί, που όπως έγραφε ο Οκτάβιο Παζ, κυβερνούν χιλιάδες εκδοχές του Καλιγούλα. Σε ό,τι αφορά τον Τρίτο Κόσμο, διαχωρίζει τους λαούς από τις ηγεσίες τους, μολονότι η λαϊκή συναίνεση στα αυταρχικά καθεστώτα του Τρίτου Κόσμου είναι σαφώς ευρύτερη από εκείνη των δυτικών δημοκρατιών. Δεν αναγνωρίζει αδελφότητα μεταξύ των λαών της Δύσης: ο αντιαμερικανισμός της δεν περιοριζόταν ποτέ στις ηγεσίες· επεκτεινόταν στον αμερικανικό πολιτισμό, στους «ηλίθιους Αμερικάνους»· όσο για τον πιο πρόσφατο αντιγερμανισμό της, αν και έχει φυσικά τις ρίζες του στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, αφορά όλους τους Τεύτονες, όχι αποκλειστικά τις γερμανικές ηγεσίες. Αυτό ήταν το αριστερό αίσθημα από την αρχή του 20ού αιώνα. Fair enough, πάμε παρακάτω.

Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η αριστερά αντιμετώπισε την ευρωπαϊκή κρίση της τελευταίας δεκαετίας με αντιευρωπαϊκό πνεύμα, «πατριωτικά», διαχωρίζοντας την κάθε χώρα από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές: το τσίρκο του Brexit είναι απόρροια αυτού του πνεύματος το οποίο αποδίδεται σήμερα στην παλαβή δεξιά των Νάιτζελ Φαράτζ και Μπόρις Τζόνσον, ενώ αποκρύπτεται ο ρόλος της παλαβής αριστεράς του Τζέρεμι Κόρμπιν: μια φορά τροτσκιστής, για πάντα τροτσκιστής ― ιδεολογική συνέπεια. Παρόμοια στάση κράτησαν οι Γάλλοι, οι Έλληνες, οι Ισπανοί και οι Ιταλοί.

Παραλλήλως, η αριστερά υπογραμμίζει τις πολιτιστικές και φυλετικές ταυτότητες, τις αναδεικνύει και τις κραδαίνει· από την εποχή της αποικιοκρατίας, θεμελίωσε την ταυτοτική πολιτική, την οποία ωστόσο δεν αναγνωρίζει ούτε στις ισχυρές κοινωνικές ομάδες (στους λευκούς άνδρες, ας πούμε), ούτε στα ισχυρά έθνη και στους ισχυρούς πολιτισμούς, τους οποίους θεωρεί ετοιμοθάνατους ή τόσο ελλειμματικούς ώστε θα κέρδιζαν από σκοταδιστικές επιρροές. Έτσι, σύμφωνα με τις αριστερές ιδέες, ο μουσουλμάνος μετανάστης δικαιούται να προβάλλει την «ταυτότητά» του, ενώ ο Ευρωπαίος πολίτης δεν δικαιούται. Η αριστερά δεν αναγνώριζε την ανάγκη της αμοιβαιότητας, δεν την αναγνωρίζει ούτε τώρα.

Σύμφωνα με την αριστερή ιδεολογία, το σχολείο, οι τέχνες, η πολιτιστική δραστηριότητα ήσαν εργαλεία για την κοινωνική επανάσταση, όχι για την ατομική επιτυχία· η φιλοδοξία εξισωνόταν με τη ματαιοδοξία και τον αριβισμό

Η δεύτερη αξία που συνέβαλε κάποτε στη δημοτικότητα της αριστεράς ήταν η επικέντρωσή της στην παιδεία, στο όραμα του μορφωμένου λαού: δωρεάν και υποχρεωτικό σχολείο για όλους (ως προϋπόθεση ισότητας), κρατικές δαπάνες για υποδομές και στήριξη του «πολιτισμού». Η πρόθεσή της ήταν φυσικά η σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση· η παιδεία και η κουλτούρα με πολιτικό, «ταξικό» προσανατολισμό ― πράγματι, παρά τις δεισιδαιμονίες περί «αστικής γνώσης» και «ταξικής επιστήμης», προωθούσε τη φιλομάθεια και επικροτούσε την αριστεία. Μέχρις ενός σημείου και με στόχο τη σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση: σύμφωνα με την αριστερή ιδεολογία, το σχολείο, οι τέχνες, η πολιτιστική δραστηριότητα ήσαν εργαλεία για την κοινωνική επανάσταση, όχι για την ατομική επιτυχία· η φιλοδοξία εξισωνόταν με τη ματαιοδοξία και τον αριβισμό. Αν και από το 1968, επιτέθηκε στην παιδεία, παραμένει συνεπής ως προς την πολιτικοποίηση του σχολείου, την τεχνοφοβία ως εκδήλωση βαθύτερου συντηρητισμού και τον λαϊκισμό που εκδηλώνεται με την κατάργηση των κριτηρίων εκπαιδευτικής ποιότητας, των κανόνων και της παιδαγωγικής γενικότερα. Όλες οι αποχρώσεις της αριστεράς, από κόμματα σαν τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τους σοσιαλφασίστες και τους αναρχοφασίστες, οραματίζονται την εξίσωση στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο.

Η τρίτη αξία είναι ο διαχωρισμός της εκκλησίας από το κράτος και το όραμα της εξασθένισης των θρησκειών. Πράγματι, εδώ η αριστερά είναι λιγότερο συνεπής και ίσως πρέπει να ανησυχήσει. Σήμερα μόνο οι φιλελεύθεροι κάνουν λόγο για κοσμικό κράτος: η παραδοσιακή δεξιά προσπαθεί να αναχαιτίσει το ισλάμ μέσω του χριστιανισμού ενώ η αριστερά ερωτοτροπεί με τον ισλαμισμό ― μια εξέλιξη που δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν οι ιδρυτές του μαρξισμού· είναι κάτι που σημάδεψε τους αντιαποικιοκρατικούς αγώνες. Η αριστερά κήρυξε τον πόλεμο στον χριστιανισμό για να πέσει στην αγκαλιά του ισλάμ: οι μεγάλοι του μαρξισμού γυρίζουν στον τάφο τους. Στο «Όπιο των διανοουμένων», ο Ρεϊμόν Αρόν κατηγορούσε τους αριστερούς διανοουμένους για εθελοτυφλία στα εγκλήματα του σταλινισμού: εδώ και μερικές δεκαετίες οι αριστεροί διανοούμενοι εθελοτυφλούν στα εγκλήματα του ισλαμισμού. Η εθελοτυφλία είναι μέρος της ιστορίας της διεθνούς αριστεράς ― και γίνεται μαζικό φαινόμενο επειδή οι αριστεροί οπαδοί εμπιστεύονται περισσότερο τους διανοουμένους της παράταξής τους απ’ όσο οι δεξιοί τους δικούς τους. Η εθελοτυφλία δεν περιορίζεται σε «εγκλήματα»· είναι ο τρόπος να μη βλέπουμε την πραγματικότητα όπως είναι: εξού και τα ψέματα της αριστεράς. Δεν πρόκειται μόνο για ψέματα τα οποία θεωρεί ευγενή ―εργαλεία για την επίτευξη του καλού σκοπού― αλλά για διαστροφή του ίδιου του βλέμματος.

Ανομολόγητα, η αριστερά έχει εξαμερικανιστεί, αν και μπορεί να ισχυριστεί ότι συνέβη το αντίστροφο: ότι αριστεροποίησε μέρος των αμερικανικών ελίτ και των αμερικανικών πανεπιστημίων. Έτσι κι αλλιώς, επέβαλε τον πουριτανισμό της με εκκαθάριση της γλώσσας, με αντισηψία στη συμπεριφορά, με την ενοχικότητα του «ανώτερου» και με την πολυπολισμικότητα στη θέση της ένταξης και της αφομοίωσης όλων σε ένα δημοκρατικό πολιτισμό. Οι δε σταλινικοί κροσσοί, που είναι πολύ περισσότεροι από τα λείψανα των κομμουνιστικών κομμάτων, βρίσκουν σ’ αυτή την ορθότητα την αληθινή τους φυσιογνωμία: εκείνη του σεμνότυφου, στερητικού και μελαγχολικού αγωνιστή που ανέχεται μόνο τη δική του γνώμη. Η οποία ταυτίζεται με τη γνώμη της ομάδας στην οποία «ανήκει». Αυτά τα λείψανα στέκονται με αμηχανία ή εχθρότητα έναντι της ελευθερίας του λόγου ― η οποία περιορίζεται ασφυκτικά σε όλες τις δυτικές δημοκρατίες εφόσον πληθαίνουν οι νόμοι και οι διατάξεις προκειμένου να ακούγεται μόνο ο «αριστερός» λόγος. Ανέκαθεν, η αριστερά αγωνιζόταν για την ελευθερία του δικού της λόγου, όχι για την ελευθερία του λόγου. Συνέπεια κι εδώ· all is good.