Ομιλία του Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών για το Εκλογικό Σύστημα και την Ψήφο των Αποδήμων

Επειδή ο κ. Γεραπετρίτης αναφέρθηκε στον αναθεωρητικό νομοθέτη του 2001, εννοώντας με πολύ ευγενικό τρόπο εμένα, θα ήθελα να διευκρινίσω ότι πράγματι με την αναθεώρηση του 2001 και με ευρυτάτη συναίνεση εισήχθηκαν στο Σύνταγμά μας οι λεγόμενες μεταπλειοψηφικές εγγυήσεις, που είναι μία μεγάλη καινοτομία του ελληνικού Συντάγματος και σε σχέση με αυτό που συμβαίνει συγκριτικά στις δυτικές χώρες που διαθέτουν  γραπτά και αυστηρά συντάγματα.

Οι μεταπλειοψηφικές εγγυήσεις συνδέονται είτε με τους ίδιους τους όρους αναπαραγωγής του δημοκρατικού συσχετισμού δυνάμεων, άρα με τη μήτρα της δημοκρατίας, είτε με θεμελιώδη ζητήματα κράτους δικαίου στη σύγχρονή του μορφή. Άρα πού έχουν εισαχθεί μεταπλειοψηφικές εγγυήσεις είτε με τη μορφή ενός νόμου αυξημένης πλειοψηφίας είτε με τη μορφή αυξημένης πλειοψηφίας που πρέπει να συγκεντρώνεται στη Βουλή, στη Διάσκεψη των Προέδρων; Σε τρία θέματα:

Το πρώτο είναι η άμεση μεταβολή του εκλογικού συστήματος, εάν η πλειοψηφία της Βουλής θέλει να μεταβάλει το εκλογικό σύστημα, δεν μπορεί να αιφνιδιάσει. Άρα, η άμεση εφαρμογή από τις αμέσως επόμενες βουλευτικές εκλογές προϋποθέτει να ψηφιστεί η σχετική διάταξη με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 (άρθρο 54 παρ. 1).

Το δεύτερο είναι αυτό στο οποίο αναφέρθηκε ο κ. Γεραπετρίτης. Ο νόμος ο εκτελεστικός του Συντάγματος που οργανώνει την ψήφο των εκτός επικρατείας πολιτών. Αυτός ο νόμος που μπορεί να διασπάσει, όπως λέει το άρθρο 51 παρ 4, την αρχή της ταυτόχρονης διεξαγωγής εκλογών, εννοώντας ως ταυτόχρονη διεξαγωγή την ταυτόχρονη καταμέτρηση και ανακοίνωση του αποτελέσματος. Άρα η ψηφοφορία για τους Έλληνες που είναι στο εξωτερικό μπορεί να διεξαχθεί νωρίτερα, αρκεί η καταμέτρηση και η ανακοίνωση να γίνει ταυτόχρονα, ας πούμε το απόγευμα της Κυριακής των εκλογών, για να μιλάμε πρακτικά.  Αυτός ο νόμος πρέπει να ψηφιστεί με αυξημένη πλειοψηφία 2/3. Γιατί ο νόμος αυτός αλλάζει το εκλογικό σώμα. Άρα αλλάζει το ίδιο το πλαίσιο  αναφοράς. Επηρεάζει  το θεμέλιο της λαϊκής  κυριαρχίας. Γιαυτό χρειάζεται ευρυτάτη συναίνεση, και αν επιτευχθεί αυτή η συναίνεση βεβαίως μπορεί να ενεργοποιηθεί ο νόμος αυτός, με  αναμφίβολα προτιμητέο σύστημα την επιστολή ψήφο, η οποία είναι και η πιο απλή στην οργάνωσή της.

Και το τρίτο σημείο που έχει εισαχθεί μεταπλειοψηφική εγγύηση είναι η επιλογή των ανεξαρτήτων αρχών. Των προσώπων που στελεχώνουν τις ανεξάρτητες αρχές, οι οποίες πια έχουν αποκτήσει ένα πολύ σημαντικό πεδίο εξουσίας που αφαιρείται από την εκτελεστική εξουσία, αφαιρείται από τον νομοθέτη σε πάρα πολλά θέματα, και εκεί πρέπει η επιλογή  να γίνεται με την ευρυτάτη δυνατή συναίνεση.

Δεν είναι εύκολο να θιγούν αυτές οι μεταπλειοψηφικές εγγυήσεις. Δεν αρκεί να  βρισκόμαστε μπροστά  με μία δυσκολία, επειδή τώρα ας πούμε πρέπει να αντιμετωπίσουμε ένα νόμο απλής αναλογικής  ο οποίος μας απειλεί και απειλεί την κυβερνητική σταθερότητα και την πορεία της χώρας. Πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπροθέσμως. Επίσης, δεν είναι κακό να χρειάζεται η σύμπραξη της αντιπολίτευσης για να ενεργοποιηθεί ο νόμος  για τη ψήφο των πολιτών που είναι στο εξωτερικό. ]

Άρα  ας δούμε και το ερώτημα, εάν με την πλειοψηφία της αναθεώρησης των 180 βουλευτών, μπορούν να καταργηθούν ή να τροποποιηθούν μεταπλειοψηφικές προβλέψεις του Συντάγματος για πλειοψηφία 200 βουλευτών, 2/3. Αυτό ας το κρατήσουμε γιατί είναι μία ειδική διάσταση του προβλήματος της αναθεώρησης και των ορίων της αναθεώρησης του Συντάγματος.

Το Σύνταγμά μας λέει ότι το εκλογικό σύστημα και οι εκλογικές περιφέρειες καθορίζονται με νόμο ο οποίος ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός και εάν ψηφιστεί ειδική ρήτρα άμεσης ισχύος με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών. 

Το Σύνταγμά μας λοιπόν λέει ότι το εκλογικό σύστημα και οι εκλογικές περιφέρειες, δηλαδή η εκλογική αριθμητική και η εκλογική γεωγραφία, σύμφωνα με όσα μας είπε προηγουμένως ο Θανάσης Διαμαντόπουλος, καθορίζονται με νόμο, ο οποίος ισχύει από τις μεθεπόμενες εκλογές, εκτός και εάν ψηφιστεί ειδική ρήτρα άμεσης ισχύος με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 του όλου αριθμού των βουλευτών. Αυτό είναι το άρθρο 54 παράγραφος 1.

Η αναθεώρηση που άρχισε στην προηγούμενη κοινοβουλευτική περίοδο, έθεσε υπό συζήτηση και κατέστησε αναθεωρητέα τη διάταξη αυτή με πρόταση της πλειοψηφίας της περασμένης Βουλής, της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία προσδιόριζε και την κατεύθυνση της αναθεώρησης. Θα έχετε ακούσει ίσως ότι υπάρχει μία ανοικτή συζήτηση για το αν η προτείνουσα Βουλή, η πρώτη Βουλή, η περασμένη, μπορεί να καθορίσει και κατεύθυνση της αναθεώρησης και αν αυτή η κατεύθυνση δεσμεύει την επόμενη Βουλή.

Λέω πολύ συνοπτικά ότι αυτή είναι μία παμπάλαιη συζήτηση που κρατάει για περισσότερο από έναν αιώνα, είναι μία συζήτηση που αναζωπυρώθηκε προσφάτως, πιστεύω ότι η κρατούσα γνώμη είναι πως η δεύτερη Βουλή, η αναθεωρητική, δεν δεσμεύεται ως προς την κατεύθυνση. Η αλήθεια είναι ότι στην πρακτική που είχαμε ώς τώρα, ποτέ η πρώτη Βουλή δεν καθόρισε κατεύθυνση, αλλά η προηγούμενη Βουλή για πρώτη φορά στα χρονικά καθόρισε κατεύθυνση, έστω με την πλειοψηφία τη μικρότερη των 180 βουλευτών που μπορούσε να συγκεντρώσει ο ΣΥΡΙΖΑ. Εν πάση περιπτώσει, επίσης, αλήθεια είναι ότι υπάρχουν σπέρματα σε δύο τουλάχιστον αποφάσεις, μία του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου και μία της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας που φαίνεται να δέχονται ότι ο δικαστής μπορεί να ελέγξει τη συνταγματικότητα της αναθεωρητικής διαδικασίας και εάν υπάρχει κατεύθυνση, να ελέγξει το σεβασμό της κατεύθυνσης. Αλλά όταν το είπε αυτό το δικαστήριο, δεν υπήρχε κατεύθυνση διατυπωμένη για την προηγούμενη αναθεώρηση και άρα υπάρχει μία μείζων σκέψη, η οποία έχει διατυπωθεί εν παρόδω, αλλά δεν έχει οδηγήσει σε αποτελέσματα. Ο έλεγχος όμως της συνταγματικότητας, ενώ κρίθηκε αβάσιμος, είχε θεωρηθεί παραδεκτός. Άρα υπάρχει ένα πεδίο συζήτησης το οποίο είναι αρκετά λεπτό και ευαίσθητο.

Σύμφωνα λοιπόν με τα όσα έχει πει η προηγούμενη Βουλή, είναι υπό αναθεώρηση τώρα το άρθρο 54 παράγραφος 1 προς την κατεύθυνση της καθιέρωσης αναλογικού εκλογικού συστήματος και εξειδικεύεται αυτό με μία προσθήκη ερμηνευτικής δήλωσης, ότι τέτοιο αναλογικό σύστημα είναι αυτό στο οποίο η αναλογία εδρών δεν αποκλίνει περισσότερο από 10% από την αναλογία ψήφων. Άρα ένα κόμμα με 40% παίρνει 120 έδρες, το bonus δεν μπορεί να είναι επάνω από 10%, άρα 12 έδρες, άρα με 132 έδρες θα πορευθεί η πλειοψηφία του  40%, ενώ τώρα έχει 158 έδρες. Η δε πρόταση της Νέας Δημοκρατίας, η οποία πρότεινε το αντίστροφο, δηλαδή αναθεώρηση του άρθρου 54 παράγραφος 1 προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης κυβερνησιμότητας, άρα προς την κατεύθυνση της συνταγματικής θεμελίωσης του ενισχυμένου στοιχείου, του bonus, όχι των πλειοψηφικών συστημάτων, αλλά των αναλογικών συστημάτων με ενίσχυση του πρώτου κόμματος για τον σχηματισμό κυβέρνησης, απερρίφθη από την προηγούμενη Βουλή, συγκέντρωσε μόνον 87 ψήφους. Αυτό είναι το πεδίο της αναθεωρητικής συζήτησης.

Θα έχετε παρατηρήσει ότι η κυβέρνηση, διά του ίδιου του Πρωθυπουργού, λέει ότι «για το εκλογικό σύστημα θέλουμε συναίνεση χωρίς αναθεώρηση, θέλουμε 200 ψήφους. Αν δεν βρούμε 200 ψήφους, θα πάμε σε ένα σύστημα που θα ψηφίσουμε μόνοι μας για τις μεθεπόμενες εκλογές και η χώρα αφεύκτως θα οδηγηθεί σε διπλές εκλογές». Μία πρώτη εκλογική αναμέτρηση με απλή αναλογική και μία δεύτερη, αμέσως μετά, επειδή θα έχει αποδειχθεί η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, η οποία θα γίνει με το νέο σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής. Μόνο που αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε μία εκκρεμότητα προεκλογική μεγάλη και ότι οι δεύτερες εκλογές, ακριβώς επειδή θα έχει ακολουθηθεί η διαδικασία της ανάθεσης διερευνητικών εντολών, θα διεξαχθούν με υπηρεσιακή κυβέρνηση και Πρόεδρο της κυβέρνησης, Πρόεδρο Ανωτάτου Δικαστηρίου και όχι με Πρωθυπουργό της εκλογικής κυβέρνησης, τον απερχόμενο Πρωθυπουργό ο οποίος έχει και την πρωτοβουλία των διπλών εκλογών. Ας το έχουμε και αυτό στο μυαλό μας.

Νομικά το ερώτημα είναι το εξής, αναθεωρητέα διάταξη με βάση την απόφαση της προηγούμενης Βουλής είναι αριθμητικά η παράγραφος 1 του άρθρου 54. Η παράγραφος 1 του άρθρου 54 έχει την εξής νομοτεχνική ιδιορρυθμία, δεν είναι χωρισμένη σε εδάφια, σε ένα εδάφιο που συνιστά μία παράγραφο, δηλαδή σε μία πρόταση με συντακτικούς όρους, περιλαμβάνονται περισσότεροι του ενός κανόνες. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και ο κανόνας της αυξημένης πλειοψηφίας των 2/3 προκειμένου να έχουμε άμεση ισχύ ενός νέου εκλογικού νόμου. Αυτός ο κανόνας που εμπεριέχεται στην αριθμητικά μία και ενιαία διάταξη, είναι υπό αναθεώρηση, ενώ αυτό δεν είχε τεθεί από κανένα κόμμα στην προηγούμενη Βουλή; Αρκεί το γεγονός ότι μνημονεύεται αριθμητικά η διάταξη έστω και αν αυτή εμπεριέχει περισσότερους κανόνες; Είναι ένα θέμα αυτό.

Αυτό είναι το πεδίο της συζήτησης για να μη σας κουράζω. Γίνεται στην πράξη δικαστικός έλεγχος συνταγματικότητας του εκλογικού νόμου; Ναι, γίνεται. Σας ανέφερα προηγουμένως τις δύο αποφάσεις που ασχολήθηκαν με την κατεύθυνση της αναθεώρησης, αλλά υπάρχουν τουλάχιστον και άλλες δύο σημαντικές αποφάσεις, σχετικά πρόσφατες, που παραμέρισαν ως αντισυνταγματική κρίσιμη ρύθμιση του εκλογικού νόμου για σημαντικά ζητήματα, μεταβάλλοντας το συσχετισμό των δυνάμεων. Δηλαδή δίνοντας πλειοψηφία σε κόμμα που δεν είχε πλειοψηφία στη Βουλή.

Είναι, λοιπόν, η απόφαση για τη μονοεδρική της Κέρκυρας, όπως θυμάστε, το 1990, που έδωσε την 151^η έδρα στη Νέα Δημοκρατία, είναι η απόφαση 36/1990 του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου και η απόφαση η οποία μετέβαλε την κατανομή των εδρών στην Κεντρική Μακεδονία, η 12/2005 για τον υπολογισμό των λευκών, δηλαδή για τον υπολογισμό των λευκών ως εγκύρων που ανέτρεψε όχι το συσχετισμό των κομμάτων, αλλά την κατανομή των εδρών στα κόμματα και άρα στα πρόσωπα. Και επενέβη ο νομοθέτης με εκκρεμότητες που ακόμη δεν έχουν όλες  λυθεί. Άρα δεν είναι τόσο αθώα τα πράγματα. Το εκλογοδικείο δεν είναι τόσο αδιάφορο για τα ζητήματα της συνταγματικότητας του εκλογικού συστήματος.

Ζήτημα εκλογικών περιφερειών τώρα, το οποίο συνήθως υποτιμάται. Καταρχάς να ξεκινήσω από μία μεγάλη ιστορική αδικία. Λέμε όλοι, μεγάλη κατάκτηση η διαίρεση της Β’ Αθηνών σε τρεις περιφέρειες τώρα. Οι περιφέρειες για τις περιφερειακές εκλογές είναι πολύ μεγαλύτερες από τις περιφέρειες των βουλευτικών εκλογών. Star system, νεποτισμός και κληρονομικότητα υπάρχει και στο βρετανικό εκλογικό σύστημα που είναι μονοεδρικό ενός γύρου. Προφανώς έχετε δει τα αδέλφια Miliband, τα αδέλφια Johnson, έχετε δει τις κληρονομικές έδρες σε ένα σύστημα μονοεδρικό ενός γύρου, άρα με σχετική πλειοψηφία. Αλλά εδώ θα μπορούσε να κάνει κανείς κάποια στιγμή και τον αντίστροφο υπολογισμό. Υπό τις παλαιές συνθήκες που δεν έπιαναν τα κόμματα της παραδοσιακής Αριστεράς και ορισμένα κόμματα του Κεντρώου χώρου επάνω από 3% και είχαν και πρόβλημα αντιπροσώπευσης, η ένωση της Α’ και της Β’ Αθηνών θα αρκούσε για να έχουμε αποτελέσματα απλής αναλογικής χωρίς περιορισμό, χωρίς φραγμό εισόδου, απλά και μόνο αν ένωνες τις έδρες σε μία ενιαία περιφέρεια.

Αλλά πάμε, τώρα, σε μία γέφυρα από το θέμα του εκλογικού συστήματος στο θέμα της ψήφου των εκτός επικρατείας πολιτών.

Για σκεφθείτε, εάν η χώρα υιοθετήσει το γερμανικό εκλογικό σύστημα, 180 μονοεδρικές και 120 έδρες στις μεγάλες περιφέρειες. Έστω με  bonus το οποίο θα δοθεί στις 120 έδρες προφανώς, διότι δεν έχουμε τη δυνατότητα πρόσθετων εδρών όπως έχει η Γερμανία, γιατί η Γερμανία έχει πολλές δικλείδες ασφαλείας.

Ο εκτός επικρατείας Έλληνας, εάν η χώρα υιοθετήσει το γερμανικό εκλογικό σύστημα, τι θα ψηφίζει; Θα ψηφίζει και για τη μονοεδρική του περιφέρεια ή θα ψηφίζει μόνο για τους 120; Οι οποίοι είναι επίσης κατανεμημένοι σε περιφέρειες μεγαλύτερες που αντιστοιχούν, ας πούμε στις αυτοδιοικητικές περιφέρειες ή τις αποκεντρωμένες διοικήσεις, για να χωρέσουν όλα σε 120 έδρες. Είναι δυνατόν να αποκλειστεί ο εκτός επικρατείας Έλληνας από τις 180 έδρες;

Αυτή η συζήτηση έγινε με πολύ έντονους όρους μεταξύ 1995 και 2001. Είχαμε προτείνει, είχα προτείνει ως εισηγητής της πλειοψηφίας σε συνεννόηση με τον Κώστα Σημίτη, να προσθέσουμε μία πολύ λιτή πρόβλεψη στο Σύνταγμα, στο άρθρο 54 για περιφέρειες μείζονες και ελάσσονες. Αυτό προκάλεσε έντονη αντίδραση βουλευτών του ΠΑΣΟΚ τότε και αναγκαστήκαμε να αποσύρουμε την πρόταση αυτή, με τη δική μου δήλωση ότι δεν χρειάζεται να επιμείνουμε γιατί και ερμηνευτικά συνάγεται ότι μπορούμε να το κάνουμε. Αλλά η αλήθεια είναι ότι στα πρακτικά της Βουλής δεν υπάρχει μόνο η δική μου δήλωση, υπάρχουν και οι αντιδράσεις πολλών βουλευτών που θεωρούσαν ότι αυτό είναι αδιανόητο, να διαφοροποιηθούν οι περιφέρειες και άρα οι βουλευτές, σε βουλευτές ελασσόνων και μειζόνων περιφερειών. Προσέξτε, όχι με την έννοια της παλιάς  εποχής του  ορίου  17% για να μπει ένα κόμμα  στη δεύτερη κατανομή. Η δεύτερη κατανομή ήταν τρόπος υπολογισμού των ψήφων και μετατροπής τους σε έδρες σε ενιαίες περιφέρειες, δεν υπήρχαν βουλευτές  μειζόνων περιφερειών και βουλευτές ελασσόνων περιφερειών, όλοι ήταν βουλευτές της νομαρχιακής περιφέρειας, ο τρόπος υπολογισμού της εκλογής τους ήταν διαφορετικός.

Αλλά υπάρχει και ένα άλλο θέμα. Με το ισχύον εκλογικό σύστημα υπάρχει μεγάλος αριθμός εδρών, η κατανομή των οποίων εξαντλείται στα όρια της ελάσσονος περιφέρειας χωρίς καμία αναγωγή στην επικράτεια. Αυτό ισχύει στις μονοεδρικές, τις διεδρικές και τις τριεδρικές περιφέρειες. Το αποτέλεσμα της επικράτειας αφορά τις περιφέρειες από τετραεδρικές και μετά. Άρα και  οι εκτός επικρατείας Έλληνες πολίτες διαφοροποιούνται σε αυτούς που προέρχονται από μονοεδρικές, διεδρικές, τριεδρικές και άρα αν η ψήφος τους υπολογίζεται μόνο σε επίπεδο επικράτειας δεν θα επηρεάζουν τις περιφέρειές τους και από αυτούς που είναι από τετραεδρικές και επάνω που θα τις επηρεάζουν.

Τώρα, μπορούμε να έχουμε νομοθετική πρωτοβουλία χωρίς αναθεώρηση, δηλαδή εντός του πλαισίου και των προδιαγραφών και των περιορισμών του ισχύοντος Συντάγματος; Προφανώς, διότι αν συγκεντρωθούν 2/3, καταρχάς μπορούμε να αλλάξουμε αμέσως το εκλογικό σύστημα και να πάμε στις αμέσως επόμενες βουλευτικές εκλογές με bonus και με ενισχυμένη αναλογική, χωρίς την απειλή των διπλών εκλογών. Επίσης μπορούμε να πάμε και σε ένα σχήμα για τη συμμετοχή των εκτός επικρατείας πολιτών στην εκλογική διαδικασία με σεβασμό στις προδιαγραφές του Συντάγματος.

Θα μπορούσε να διαμορφωθεί τέτοια συναίνεση 200 εδρών για οποιαδήποτε αλλαγή στον βαθμό ενίσχυσης του πρώτου κόμματος; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Θα μπορούσε μήπως να διαμορφωθεί πλειοψηφία 180 βουλευτών διά της οποίας να καταργηθεί η εγγύηση των 2/3 στο άρθρο 54; Δηλαδή θα μπορούσε, ας πούμε, η Νέα Δημοκρατία και το ΚΙΝΑΛ στη διαδικασία αναθεώρησης να καταργήσουν τα 2/3; Αυτό μας επαναφέρει τη συζήτηση εάν είναι αναθεωρητέα η διάταξη αυτή. Το  εάν υπάρχουν και οι 180,  είναι μία πολιτική συζήτηση πολύ ενδιαφέρουσα, αλλά δεν χρειάζεται να την κάνουμε τώρα, ο καθένας μπορεί να την κάνει νοερά αυτή την αξιολόγηση.

Πάμε τώρα στους εκτός επικρατείας. Καταρχάς, όπως είπα και στην παρεμβολή μου, οι εκτός επικρατείας είναι δύο μεγάλων κατηγοριών. Είναι αυτοί που έχουν οριστική απόφαση παραμονής στο εξωτερικό, και αυτοί οι οποίοι είναι προσωρινά στο εξωτερικό, είτε επειδή τυχαίνει να εργάζονται εκεί ως υπάλληλοι του δημοσίου ή επειδή είναι ταξιδιώτες ή επειδή είναι ναυτικοί, είτε επειδή το brain drain τους έχει οδηγήσει προσωρινά εκτός Ελλάδος  για μία περίοδο ή γιατί οι σπουδές τους τους οδήγησαν για μία περίοδο έξω. Αυτοί δεν έχουν καμία διάθεση να αποβάλλουν τη σχέση τους με την περιφέρειά τους. 

Το άρθρο 51 παράγραφος 4 που τα ρυθμίζει όλα αυτά δεν είναι υπό αναθεώρηση. Υπό αναθεώρηση είναι μία προσθήκη που έχει προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ στο άρθρο 54. Η παράγραφος 4 δεν υπάρχει. Το άρθρο 54 έχει τρεις παραγράφους. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρότεινε να γίνει προσθήκη μίας νέας παραγράφου. Ξέρετε ποια είναι η πρότασή του; «Προσθήκη παραγράφου προς την κατεύθυνση της δυνατότητας ορισμού από ενιαίο ψηφοδέλτιο έως πέντε βουλευτών απόδημου ελληνισμού». Αλλά και η αντίστοιχη πρόταση της Νέας Δημοκρατίας που αφορούσε το άρθρο 51 παράγραφος 4, αφορούσε πάλι ένα σχήμα διαφοροποίησης, δεν ήταν ένα σύστημα ισοδύναμης συμμετοχής. Αλλά δεν το συζητώ αυτό, γιατί αυτή η πρόταση δεν είναι υπό συζήτηση πλέον, που σημαίνει ότι εδώ έχουμε μία κατεύθυνση αποκλίσεων, οι οποίες, όπως ειπώθηκε ορθά, μπορεί να προσκρούουν σε θεμελιώδεις και μη υποκείμενες σε αναθεώρηση διατάξεις του Συντάγματος, όπως είναι το άρθρο 4 παράγραφος 1 και παράγραφος 3 του Συντάγματος που είναι στον σκληρό πυρήνα των μη υποκείμενων σε αναθεώρηση διατάξεων σύμφωνα με το άρθρο 110.

Πάμε, τώρα, στη λύση μίας νομοθετικής ρύθμισης με ευρυτάτη συναίνεση. Μπορούμε να παρακάμψουμε τους δύο πυλώνες της ισχύουσας συνταγματικής ρύθμισης; Ο ένας πυλώνας είναι η έννοια της εκλογικής περιφέρειας και ο άλλος πυλώνας η έννοια του νόμιμου πληθυσμού. Εάν ανατρέξετε στην ιστορική ερμηνεία του Συντάγματος θα δείτε πόσο μεγάλη συζήτηση έγινε για τα θέματα αυτά στην αναθεώρηση του 2001 που έχει καταλήξει στην ισχύουσα ρύθμιση. Εκεί ήταν τόση η ένταση ώστε ήταν και η μόνη περίπτωση που η διατύπωση διαμορφώθηκε από την αντιπολίτευση για να αρθεί η καχυποψία της. Δηλαδή απέσυρα τη διατύπωση της πλειοψηφίας και δέχτηκα τη διατύπωση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ότι νόμιμος πληθυσμός είναι ο πληθυσμός που προκύπτει από τα δημοτολόγια σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, η οποία απογραφή θεωρείται ότι δημοσιεύεται υποχρεωτικά εκ του Συντάγματος το αργότερο μέσα σε ένα χρόνο, ώστε να μην υπάρχει καμία παρεξήγηση για το τι σημαίνει νόμιμος πληθυσμός και ποια είναι η επιρροή της απογραφής. Άρα, η έννοια της εκλογικής περιφέρειας είναι απολύτως αδύνατο να ξεπεραστεί γιατί επ’ αυτής δομείται η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος και η περιφέρεια ταυτίζεται με το νόμιμο πληθυσμό, δεν μπορείς να ξεφύγεις από την έννοια του νόμιμου πληθυσμού.

Ερώτημα, χωρίς αναθεώρηση μπορούμε να έχουμε περιφέρειες εξωτερικού και να κάνουμε απογραφή συμπληρωματική ή γενική και να αναδιατάξουμε το νόμιμο πληθυσμό; Να αφαιρέσουμε έδρες από τις περιφέρειες εντός επικρατείας και να δώσουμε έδρες στις περιφέρειες εκτός επικρατείας όπως υπήρχαν παλιά; Ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης βουλευτής Λονδίνου σε πολλές εκλογές. Που σημαίνει ότι θα δουν να μειώνονται οι βουλευτές τους οι κάτοικοι πολλών περιφερειών, της Δωδεκανήσου για παράδειγμα, γιατί έχουμε τους Καλύμνιους ή  τους Καρπάθιους ή τους Καστελοριζιούς στην Αυστραλία και αυτά τα δημοτολόγια εξωτερικού, μπορεί να είναι δημοτολόγια με την έννοια που θέλει το Σύνταγμα;

Εγώ να δεχθώ ότι στην ακροτάτη περίπτωση μπορούμε να πούμε ότι έχουμε περιφέρειες εξωτερικού και δημοτολόγια εξωτερικού, αλλά αυτό σημαίνει ότι έχουμε την ανάγκη να οργανώσουμε δύο διαφορετικές διαδικασίες. Μία διαδικασία για Έλληνες στο εξωτερικό εγγεγραμμένους στα δημοτολόγια εξωτερικού και μία άλλη για Έλληνες στο εξωτερικό εγγεγραμμένους στα δημοτολόγια εσωτερικού. Διότι δεν μπορείς να αναγκάσεις το παιδί που έχει πάει για μεταπτυχιακά να γραφτεί στο δημοτολόγιο Ευρώπης ή Μεγάλης Βρετανίας ή Αυστραλίας, πρέπει να είναι στο δημοτολόγιο της περιφέρειας του, εάν αυτό θέλει. Άρα, μιλάμε για διπλασιασμό της διαδικασίας.

Όταν μιλάμε για προξενική ψήφο, πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχει κυριαρχία της χώρας φιλοξενίας, πρέπει να αποδεχθεί ότι θα οργανώσεις μία διαδικασία εκτός του εδάφους σου κατά την έννοια του Διεθνούς Δικαίου, δηλαδή εκτός του πρεσβευτικού και προξενικού σου καταστήματος. Άρα πρέπει να έχει συμφωνήσει η χώρα υποδοχής ότι θα κάνεις και αλλού τμήματα. Όλα δε αυτά πρέπει να γίνονται εντός 30 ημερών, διότι το Σύνταγμα ορίζει μέγιστη απόσταση μεταξύ διάλυσης της Βουλής και διεξαγωγής των εκλογών, ένα μήνα. Άρα πρέπει να έχεις περιθώριο να βρεθούν οι υποψήφιοι βουλευτές, να βρεθούν οι συνδυασμοί, να ανακηρυχθούν, όλα αυτά να συντομευθούν. Μπορεί να μη χρειάζεσαι 14 ημέρες ή 16 ημέρες σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να χρειάζεσαι 10 ημέρες, όμως λιγότερο είναι δύσκολο  να χρειαστείς. Άρα, ακόμη κι εάν έχεις προξενικά τμήματα πρέπει να έχεις στοιχεία ηλεκτρονικά  τουλάχιστον για τη διαβίβαση και εκτύπωση  των ψηφοδελτίων και όλα αυτά σε πολύ μεγάλο βαθμό θεραπεύονται από την επιστολική ψήφο. Αλλά πάντως είναι ζητήματα τα οποία πρέπει να λυθούν, από το τι λέει η χώρα υποδοχής έως το τι γίνεται με τις προθεσμίες οι οποίες είναι συνταγματικά καθορισμένες. Για να σας δείξω την πολυπλοκότητα μίας συζήτησης η οποία δεν μπορεί να απλουστευθεί από ένα σημείο και μετά.

Βεβαίως όλα αυτά έχουν και μία όψη λιγότερο εμφανή που είναι η σχέση του καθενός με τη χώρα του. Διότι αυτός που έχει ΑΦΜ ελληνικό, προφανώς δεν χρειάζεται να έχει εισόδημα. Δεν μπορεί να τεθεί ως κριτήριο το εισόδημά, ούτε η περιουσία –αυτά είναι προδήλως αντισυνταγματικά–, όμως στην Αμερική ο απόδημος είναι υποχρεωμένος να δηλώνει το παγκόσμιο εισόδημά του, και μπορεί αυτό να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μία έρευνα η οποία αφορά τη φορολογική του συνέπεια στις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη φορολογική του συνέπεια στη Γερμανία και όχι την ύπαρξη περιουσίας και εισοδήματος στην Ελλάδα που είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτο κριτήριο και διαφοροποίηση.

Άρα έχεις άλλα θέματα τα οποία πρέπει να συζητήσεις και με τους απόδημους, διότι πρέπει να δεις ποια είναι η πρακτική. Για να μην σας πω ότι υπάρχουν και χώρες οι οποίες δεν ανέχονται τη διπλή ιθαγένεια. Εμείς την ανεχόμεθα, αλλά υπάρχουν χώρες υποδοχής που δεν ανέχονται τη διπλή ιθαγένεια. Άρα υπάρχει μία πολυτυπία και μία πολυπλοκότητα, η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να υποθέσει κανείς διά γυμνού οφθαλμού.

Μπορεί να τεθεί όριο αποδημίας, τα 15, 30 χρόνια κ.λπ.; Όχι βέβαια, εκτός κι εάν πεις ότι αφαιρείς την ιθαγένεια, κάτι αδιανόητο. Μιλάμε για αυτούς που έχουν την ιθαγένεια, δεν μιλάμε για τις προϋποθέσεις χορήγησης με πολιτογράφηση σε αυτόν που είναι ομογενής ή σε αυτόν που είναι αλλογενής. Πάντως δύσκολα θα έρθει κάποιος να αποκτήσει την ιθαγένεια για να αποκτήσει δικαίωμα ψήφου. Το ζήτημα  είναι αυτοί που έχουν την ιθαγένεια. Άρα, το ερώτημα είναι εάν μπορεί να επιβληθεί ο περιορισμός αυτός. Σε εμάς δεν μπορεί να τεθεί τέτοιο ζήτημα, το ζήτημα αυτό τίθεται στη διεθνή συζήτηση γιατί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ότι ο βρετανικός περιορισμός των 15 ετών απουσίας είναι συμβατός με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και συνταγματικός στην Ελλάδα  ο περιορισμός αυτός.

Άλλωστε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε ότι είναι συμβατό με τη Σύμβαση το γεγονός ότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν έχει ενεργοποιήσει τη διάταξη του άρθρου 51 παράγραφος 4, και δεν διασφαλίζει την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού. Ανέτρεψε το μεγάλο τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την απόφαση του τμήματος, στη γνωστή υπόθεση Σιταρόπουλος, Γιακουμόπουλος και άλλοι κατά Ελλάδος. Άρα, έχουμε μία απόφαση που λέει ότι είναι κατανοητή και θεμιτή –πάντως όχι ασύμβατη προς τη Σύμβαση– η αδράνεια του Έλληνα νομοθέτη.

Όλα αυτά μπορεί να μας οδηγήσουν σε σκέψεις που έχουν σχέση με τον κώδικα ιθαγενείας; Λίγα πράγματα μπορούν να ρυθμιστούν μέσω του κώδικα όμως, γιατί υπάρχουν περιορισμοί από το άρθρο 4 παράγραφος 3 του Συντάγματος. Μπορεί επίσης να μας οδηγήσουν σε σκέψεις σε σχέση με τη νομοθεσία περί δημοτολογίου, και πάλι όμως λίγα πράγματα μπορούν να ρυθμιστούν στο επίπεδο αυτό, γιατί δεν πρέπει να παραβιάζεται η αρχή της ισότητας.

Άρα, εάν πεις ότι για όλους τους Έλληνες, χωρίς καμία διάκριση εσωτερικού-εξωτερικού, πρέπει να έχεις στο δημοτολόγιο στοιχεία ταυτοποίησης ή ψηφιακής διασύνδεσης των πληροφοριών, όπως είναι ο ΑΦΜ, αυτό ναι, μπορεί να το βάλεις. Όπως μπορεί να βάλεις τον αριθμό ταυτότητας, το ίδιο πράγμα. Μπορεί να πεις επίσης ότι δεν υπάρχει αριθμός ταυτότητας, υπάρχει ΑΦΜ ή υπάρχει ΑΜΚΑ, όπως συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά για όλους. Ο αριθμός όμως, όχι πραγματικό εισόδημα ή περιουσία, απλώς το στοιχείο της ταυτοποίησης.

Βέβαια, το ερώτημα είναι εάν μπορείς να κάνεις και ειδικούς εκλογικούς καταλόγους. Ειδικούς εκλογικούς καταλόγους μπορείς να κάνεις όπως κάνεις για τους ετεροδημότες, αλλά σε συνάρτηση με την περιφέρειά τους, προκειμένου να τους διευκολύνεις να ψηφίζουν το ψηφοδέλτιο της περιφέρειας στην οποία είναι γραμμένοι.

Άρα, νομίζω ότι, έτσι, σας έχω δώσει τουλάχιστον μια περιληπτική εικόνα των θεμάτων και των ερωτημάτων και εάν μας ακούσουν και αυτοί οι οποίοι έχουν την ευθύνη της διαχείρισης του θέματος, είτε ως κυβέρνηση είτε ως αντιπολίτευση, νομίζω ότι θα ήταν κάπως  ωφελημένοι, γιατί θα είχαν καταστεί πιο καχύποπτοι για τη σημασία των λεπτομερειών από ό,τι ίσως είναι τώρα.