Για το ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί ολοκληρωτισμών

Η στάση των ευρωβουλευτών της Νέας Δημοκρατίας στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 19ης Σεπτεμβρίου 2019 «για την ευρωπαϊκή μνήμη για το μέλλον της Ευρώπης» επιβεβαιώνει ότι η ελληνική μνήμη έχει καθηλωθεί στον εμφύλιο πόλεμο· και η δεξιά, η φιλελεύθερη παράταξη, στο σύμπλεγμα του επιζήσαντος. Όμως αυτή η ατολμία δεν προϋποθέτει τη συμφιλίωση ούτε οδηγεί σ' αυτή – η συμφιλίωση απαιτεί αμφότεροι οι πρώην εχθροί να προσυπογράψουν την ίδια, πάνω-κάτω, εκδοχή της ιστορίας. Βρισκόμαστε πολύ μακριά από την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας εκ μέρους της αριστεράς – κι όσο η αριστερά κατασκευάζει και συντηρεί μύθους, τόσο η δεξιά (ή η πρώην δεξιά) προσπαθεί να την κατευνάσει.

Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ, επαναλαμβάνει την ευρωπαϊκή θέση του 2008 που είχε προκαλέσει διαμαρτυρίες των Ελλήνων κομμουνιστών. Τίποτα δεν αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου: αναπαράγονται τα ίδια ψέματα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Τίθενται λοιπόν τέσσερα βασικά ζητήματα (και μερικά λιγότερο βασικά τα οποία δεν θα αναπτύξω): το πρώτο είναι ότι η διάλυση της ομίχλης που περιβάλλει πολλά ιστορικά γεγονότα μάς βοηθάει στο παρόν – να το βλέπουμε με διαύγεια και να παίρνουμε σωστές αποφάσεις. Στο ερώτημα αν ο φασισμός, ο ναζισμός και ο κομμουνισμός είναι «παρόμοιες» ιδεολογίες και απορρέοντα συστήματα, η απάντηση είναι: ναι και όχι. Έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά –είναι, ας πούμε, «φιλολαϊκά» ή «λαϊκιστικά», θέτουν την ομάδα σε προτεραιότητα έναντι του ατόμου, προσβλέπουν σε μορφές κρατισμού– αλλά προέρχονται από διαφορετικά οράματα. Οι ιδεολογικές διαφορές, δηλαδή οι αποκλίσεις σε επίπεδο κοσμοθεωρίας, μεταξύ του κομμουνισμού και του φασισμού-ναζισμού (που, με τη σειρά τους, έχουν πολλές ομοιότητες αλλά δεν ταυτίζονται) είναι σαφείς, μολονότι η εφαρμογή και ο εκφυλισμός του σοσιαλισμού κατέληξε στην προσέγγισή τους στην πράξη. Τούτου λεχθέντος, δεν εννοώ ότι η κομμουνιστική ιδεολογία προδόθηκε στην πράξη, αλλά μάλλον ότι επρόκειτο για μια εκ πρώτης όψεως ελκυστική ουτοπία η οποία ήταν εξαρχής καταδικασμένη. Όσο για τον φασισμό και τον ναζισμό, το όραμα ήταν πιθανώς ελκυστικό βραχυπρόθεσμα –πατρίς, θρησκεία, οικογένεια για τον φασισμό και πανγερμανισμός, υπεροχή της αρείας φυλής για τον ναζισμό– αλλά, εξαιτίας της συνιστώσας του εθνικισμού, δεν συνοδευόταν από ιδεολογία επαρκούς οικουμενικότητας ώστε να κερδίσει παγκόσμια αίγλη. Εκ φύσεως, ο εθνικοσοσιαλισμός ήταν τοπικό φαινόμενο. Η απουσία της διεθνιστικής ψευδαίσθησης συγκάλυπτε τις αναλογίες και τις αντιστοιχίες με τον κομμουνισμό: καπιταλιστική συνωμοσία/εβραϊκή συνωμοσία, κατασκευή νέου ανθρώπου, αποθέωση του πλήθους και του ηγέτη, πίστη στην «πρόοδο» και τα τοιαύτα.

Είναι λοιπόν χρήσιμο να εξετάσουμε τις ιδεολογίες που οδήγησαν σε ολοκληρωτικά καθεστώτα και να αποτιμήσουμε τις μορφές του ολοκληρωτισμού. Η έρευνα και η βιβλιογραφία δεν λείπουν: έχουν γραφεί πολλά για το πώς ο εικοστός αιώνας σημαδεύτηκε από τον μαύρο και τον κόκκινο φασισμό· όποιος δεν παραδέχεται ότι ο μαρξισμός και όλα τα ενδιαφέροντα κινήματα και οι θεωρίες του 19ου αιώνα κατέληξαν σε ασιατικές, αυτοκρατορικές μορφές εξουσίας, απλώς δεν γνωρίζει την ιστορία. Ή είναι τυφλωμένος από μια επίμονη ιδεολογία, από ένα δόγμα, κάτι που όπως είπα εμποδίζει να κυλήσει το παρόν και το μέλλον.

Το δεύτερο ζήτημα, το οποίο δεν αφορά το ίδιο το ψήφισμα αλλά κυρίως τις αντιδράσεις στο ψήφισμα, είναι ότι η σοσιαλιστική θεωρία και πράξη αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ζωής· λίγοι είναι όσοι την καταγγέλλουν σήμερα. Η σοσιαλιστική θεωρία ενσωματώθηκε στην ευρωπαϊκή πολιτική καθιστώντας τη σοσιαλδημοκρατία προεπιλεγμένο σύστημα ανεξαρτήτως κυβερνώντος κόμματος. Αντιθέτως, ο φασισμός και ο ναζισμός δεν συνεισέφεραν στην ευρωπαϊκή κοινωνία – όπως δεν συνεισφέρει πια η κομμουνιστική θεωρία, η οποία έχει συρρικνωθεί σε ένα σύνολο από γερασμένα συνθήματα τα περισσότερα από τα οποία είναι κενά περιεχομένου ή ξεπερασμένα από τις συνθήκες (πλήθος αριστερών αιτημάτων έχουν ικανοποιηθεί στο πλαίσιο του καπιταλισμού).

Συνδέοντας αυτό το δεύτερο ζήτημα με το προηγούμενο, πρέπει να υπογραμμίσουμε πως αν οι κομμουνιστές και οι φιλοκομμουνιστές θέλουν να συμβάλουν στην ευρωπαϊκή ζωή και όχι απλώς να την πετροβολούν και να προσπαθούν να την επιδεινώσουν με την ελπίδα του «ποιοτικού άλματος», πρέπει να διαχωρίσουν τη θέση τους από τον σταλινισμό και τα εγκλήματα της σταλινικής αριστεράς παντού στον κόσμο. Το γεγονός ότι στην εποχή του ο Στάλιν είχε τεράστια δημοτικότητα στη Σοβιετική Ένωση, ευρεία συναίνεση στο εσωτερικό και λάμψη στο εξωτερικό, δεν αφαιρεί τίποτα από την πραγματικότητα του σοβιετικού ολοκληρωτισμού. Ο ολοκληρωτισμός δεν ταυτίζεται με τη δικτατορία, ούτε σημαίνει πως ένας λαϊκός ηγέτης δεν μπορεί να είναι ταυτοχρόνως δικτάτορας. Όσο για το σύμφωνο Μόλοτοφ-Ρίμπεντροπ το οποίο ξανασυζητήθηκε αυτές τις μέρες (κυρίως από ανιστόρητους Κνίτες), παραμένει εύλογο εντός της λογικής του Στάλιν εκείνη τη χρονική περίοδο· αν και, εκ του αποτελέσματος, φαίνεται συμμαχία με τον διάβολο, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της χειρονομίας του Σοβιετικού ηγέτη. Εξίσου ισχυρές είναι οι ενδείξεις ότι ο Στάλιν δεν ήθελε μόνο να κερδίσει χρόνο (πράγμα νόμιμο και απαραίτητο για τον λαό του), αλλά να προσαρτήσει τις γειτονικές χώρες συναρμολογώντας το «σοσιαλιστικό στρατόπεδο» με τη Ρωσία σε ηγεμονικό ρόλο.

Ο ναζισμός διήρκεσε δέκα χρόνια και ο σταλινισμός εβδομήντα με κυμαινόμενη αγριότητα και αποχρώσεις σκοταδισμού

Το τρίτο ζήτημα αφορά την ευρωπαϊκή ενότητα και τη δικαίωση που οφείλουμε στις χώρες που έπεσαν στην αγκαλιά της ΕΣΣΔ πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, δίχως να το έχουν αποφασίσει. Οι δημοκρατίες της Βαλτικής, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Σλοβακία, η Ρουμανία και η Γεωργία, παρότι είχαν εγχώρια φιλοκομμουνιστικά κινήματα, βρέθηκαν υπό ρωσική επιρροή την οποία βίωσαν ως κατοχή. (Η Βουλγαρία λιγότερο ή καθόλου.) Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν σ’ αυτές τις χώρες δεν έχουν αποτιμηθεί: αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει ν’ ανοίξουμε φάμπρικα εκδίκασης σταλινικών αυθαιρεσιών – όπου τα εγκλήματα είναι αναρίθμητα και επαναλαμβανόμενα φταίει ο κάθε πολίτης χωριστά και όλοι μαζί. Ο ναζισμός διήρκεσε δέκα χρόνια και ο σταλινισμός εβδομήντα με κυμαινόμενη αγριότητα και αποχρώσεις σκοταδισμού. Πάμε λοιπόν παρακάτω.

Το τέταρτο ζήτημα αφορά τη σύγχρονη απειλή του ολοκληρωτισμού, τον ισλαμοφασισμό, έναντι του οποίου οι Ευρωπαίοι είναι επιεικείς και φιλικοί όπως ήταν έναντι του σταλινισμού. Και όπως είναι ακόμα οι ευρωβουλευτές της Νέας Δημοκρατίας. Ο ισλαμοφασισμός έχει όραμα –την τέλεια κοινωνία που θα υπακούει στη Σαρία–, έχει στρατηγικό σχέδιο, συμμάχους, πολεμικό και ιδεολογικό οπλισμό· αλλά η Ευρώπη δεν βλέπει τι εκτυλίσσεται στο παρόν και ποιο θα είναι το μέλλον που διαγράφεται στον ζοφερό ορίζοντα.

Τέλος, το ψήφισμα, εκτός του ότι καταδεικνύει αυτή την τυφλότητα, επιμένει να πιέζει τη Ρωσία να κάνει μια ακραία ειλικρινή παραδοχή, κάτι που σπανίως συμβαίνει στην ιστορία: να αναλάβει την ευθύνη για τη συμφωνία Μόλοτοφ-Ρίμπεντροπ και τις συνέπειές της. Αυτό είναι ένα από τα δευτερεύοντα σημεία που θίγει το ψήφισμα, αλλά παραμένει ένα από τα πρωτεύοντα σημεία της πολιτικής της Ευρώπης – η οποία, αν κατάλαβα καλά, δεν θα έλεγε όχι σε δίκες της Μόσχας The Sequel, απ’ την ανάποδη. Στο μεταξύ, φαίνεται να μη βλέπει ότι οι ισλαμοφασίστες απεργάζονται ανενόχλητοι την καταστροφή της.