Ο Μίνος Μωυσής γράφει για την απόφαση του ΣτΕ για το μάθημα των Θρησκευτικών και τις συνέπειες στη συνταγματικά κατοχυρωμένη «απαραβίαστη ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης»
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Λάρισα, όπου στη δεκαετία του ’70 φοίτησα σε Δημόσιο Γυμνάσιο και Λύκειο. Ως Εβραίος, είχα απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών. Ζούσα σε μια πόλη στην οποία η Εβραϊκή της Κοινότητα ήταν –και παραμένει– πλήρως ενταγμένη στην καθημερινότητά της, μια πόλη στην οποία τα αισθήματα και οι συμπεριφορές της ήταν φιλικά προς την Εβραϊκή της μειονότητα και δεν βίωσα ποτέ εκεί αντισημιτισμό ή οποιοδήποτε άλλο φαινόμενο bullying, όπως σήμερα θα λέγαμε. Οι συμμαθητές και φίλοι μου στο σχολείο, όλοι Χριστιανοί, ποτέ δεν με αντιμετώπισαν καχύποπτα, ποτέ δεν πρόταξαν τη διαφορετική μου θρησκεία στη σχέση μας και τη φιλία μας. Οι αναμνήσεις μου από την παιδική ηλικία και την εφηβεία είναι όλες θετικές.
Στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, η έξοδός μου από την αίθουσα την ώρα των Θρησκευτικών (2 φορές την εβδομάδα), προκαλούσε τη ζήλεια των συμμαθητών μου γιατί για μια διδακτική ώρα θα λούφαρα μάθημα πίνοντας καφέ στην κοντινή πλατεία. Όπως και η αποχή μου από την ημέρα που το μάθημα των Θρησκευτικών εξεταζόταν στους διαγωνισμούς της χρονιάς. Και προσωπικά χαιρόμουν και εγώ για το πλεονέκτημα αυτό. Στα χρόνια όμως του Γυμνασίου, στη δύσκολη αυτή ηλικία, αισθανόμουν το βάρος της διάκρισης, το συναίσθημα ήταν κυρίως ντροπή, ίσως και φόβος. Κάτι, εκείνη την ώρα της υποχρεωτικής αποχής, με βάραινε και με στενοχωρούσε, όπως και κάποια πικρόχολα, αφελή και άκακα παιδικά σχόλια των συμμαθητών μου που με έκαναν για λίγο να αισθάνομαι «ο ξένος», «ο άλλος», «ο διαφορετικός» σε μια ηλικία που δεν θέλεις να ξεχωρίζεις ούτε να σε ξεχωρίζουν. Το ίδιο συναίσθημα είχα στην πρωινή προσευχή, που πάντα στριμωχνόμουνα στις πίσω γραμμές για να κρύβομαι επειδή δεν έκανα τον σταυρό μου.
Αργότερα, αρκετά χρόνια μετά, αισθάνθηκα και πάλι τη διάκριση στον στρατό, όταν έδωσα μόνος μου τον όρκο στην πατρίδα μέσα στο γραφείο του λοχαγού, όταν ένας άλλος λοχαγός θεώρησε προσβολή το ότι δεν έκανα το σταυρό μου στην πρωινή αναφορά και μου έριξε πέντε μέρες φυλακή αφού με έβρισε πρώτα μπροστά σε όλο τον λόχο ή όταν ένας τρίτος λοχαγός στο Κέντρο Εκπαίδευσης ρώτησε με στεντόρεια φωνή «….Εβραίους έχουμε εδώ;» προκειμένου να ανακοινώσει ότι οι Εβραίοι θα δικαιούμασταν άδεια σύμφωνα με διαταγή του Επιτελείου για να γιορτάσουμε το Εβραϊκό Πάσχα.
Ποτέ δεν έκρυψα τη διαφορετική μου θρησκευτική καταγωγή, ποτέ δεν με κούραζε να εξηγώ ότι ναι είμαι περήφανος Έλληνας πολίτης με διαφορετική όμως θρησκευτική συνείδηση για την οποία επίσης είμαι περήφανος.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλο πλήθος αλλόθρησκων κατοίκων, με πολλούς πολίτες της χωρίς καμία θρησκευτική συνείδηση και με το Θρήσκευμα να μην αποτελεί πλέον χαρακτηριστικό της ταυτότητας του πολίτη.
Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερις δεκαετίες από τότε. Η Ελλάδα είναι μια πολύ διαφορετική χώρα με μεγάλο πλήθος αλλόθρησκων κατοίκων που δεν είναι αναγκαστικά συγκεντρωμένοι σε μια περιοχή της, με πολλούς πολίτες της χωρίς καμία θρησκευτική συνείδηση και με το Θρήσκευμα να μην αποτελεί πλέον χαρακτηριστικό της ταυτότητας του πολίτη. Στην ουσία ζούμε σε μια χώρα που τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του πολίτη αφορούν ισόνομα τους πάντες χωρίς να υπάρχει διάκριση με βάση τη συνειδητή επιλογή της συμμετοχής σε οποιαδήποτε Θρησκεία ή όχι. Και αυτό είναι μια κατάκτηση.
Διαβάζοντας τα επιχειρήματα της πρόσφατης απόφασης για το μάθημα των Θρησκευτικών του ΣτΕ, που ως το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο σέβομαι και υπολείπτομαι, δεν κρύβω ότι αισθάνθηκα περίεργα. Επικαλείται τα άρθρα 4.1, 13.1 και 16.2 του Συντάγματος που αναφέρουν αντίστοιχα: 4.1. «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου», 13.1. «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός», 16.2. «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες».
Βασιζόμενο στα άρθρα αυτά, το ΣτΕ ακυρώνει προηγούμενες αποφάσεις του Υπουργείου Παιδείας και διατυπώνει την απόφαση ότι με τη διδασκαλία των Θρησκευτικών «πρέπει να επιδιώκεται η ανάπτυξη της Ορθόδοξης Χριστιανικής συνείδησης και ότι το μάθημα αυτό απευθύνεται αποκλειστικά στους Ορθόδοξους Χριστιανούς μαθητές» ενώ «οι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθεοι μαθητές έχουν δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα με την υποβολή σχετικής δήλωσης, η οποία θα μπορούσε να γίνει με μόνη την επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης». Η δε παραπάνω απόφαση ισχύει για όλες της βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης δηλαδή Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο.
Καλείται ο ετερόδοξος ή αλλόθρησκος ή άθεος γονιός να «εκθέσει» –μόλις από τα τρυφερά χρόνια του Δημοτικού σχολείου– το παιδί του σε μια δηλωμένη διαφορετικότητα έναντι του συντριπτικού συνόλου
Καλείται επομένως ο ετερόδοξος ή αλλόθρησκος ή άθεος γονιός του μαθητή, καθόσον ο μαθητής όλων των βαθμίδων είναι ανήλικος, να υποβάλει δήλωση με την οποία να δηλώνει ότι θέλει το παιδί του να απαλλαγεί από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους θρησκευτικής συνείδησης. Δηλαδή καλείται ο γονιός να «εκθέσει» –μόλις από τα τρυφερά χρόνια του Δημοτικού σχολείου– το παιδί του σε μια δηλωμένη διαφορετικότητα έναντι του συντριπτικού συνόλου και βεβαίως να αναλάβει την ευθύνη των όποιων άμεσων, βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων συνεπειών μια τέτοια διάκριση θα μπορούσε να επιφέρει στο ίδιο του το παιδί.
Και μάλιστα μέσα σε ένα σχολείο, που κατά την ερμηνεία του Συντάγματος από το ΣτΕ, η συνταγματική επιδίωξη για την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης (άρθρο 16.2) συμπίπτει με την ανάπτυξη της Ορθόδοξης θρησκευτικής συνείδησης. Εννοείται βεβαίως ότι όλα αυτά οφείλουν να συμβαίνουν ικανοποιώντας ταυτόχρονα τη συνταγματική απαίτηση που θέλει την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης κάθε Έλληνα απαραβίαστη (άρθρο 13.1) όπως και την ισότητα κάθε Έλληνα ενώπιον του Νόμου (άρθρο 4.1).
Αναρωτιέμαι πώς άραγε όλα αυτά μπορούν να συνυπάρχουν και μάλιστα να αφορούν σε ανήλικους πολίτες που η διαφορετική θρησκευτική τους συνείδηση αφενός δεν μπορεί να είναι καν δική τους επιλογή αλλά των γονιών τους και αφετέρου τους φορτώνει με το βάρος της αντιμετώπισης των συμπεριφορών της Πολιτείας και των άλλων πολιτών, στις ευαίσθητες παιδικές και εφηβικές ηλικίες.
Αναρωτιέμαι, επίσης, πώς σε μια σύγχρονη πολυ-πολιτισμική κοινωνία πολιτών όπως είναι σήμερα η χώρα μας και ειδικά στα Σχολεία που φοιτούν και αλλόθρησκα παιδιά, κυρίως Μουσουλμάνοι, θα μπορούσε η εν λόγω απόφαση να εφαρμοστεί χωρίς να διαταράξει τις σχέσεις μεταξύ των παιδιών και χωρίς να δημιουργήσει προβλήματα περιθωριοποίησης που πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να χειριστούν οι εκπαιδευτικοί, ακόμα κι αν είχαν την καλύτερη δυνατή πρόθεση.
Αναρωτιέμαι, τέλος, αν η συνταγματική υποχρέωση της Πολιτείας προς όλους για την ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης θα επεκταθεί με βάση την απόφαση και σε ετερόδοξους ή αλλόθρησκους μαθητές και πώς ένα Σχολείο θα μπορέσει να ανταποκριθεί σε ένα τέτοιο πολύπλοκο εγχείρημα.
Βεβαίως το ΣτΕ δεν υπεισέρχεται σε πρακτικά θέματα, αποστολή του είναι η κρίση για αποφάσεις της εκτελεστικής εξουσίας με βάση την ερμηνεία του για το Σύνταγμα. Σεβαστό.
Άποψή μου είναι ότι η ερμηνεία που αντανακλάται στην απόφασή του ΣτΕ θα δημιουργήσει πολλαπλά προβλήματα εφαρμογής στην πράξη και κυρίως θα έχει συνέπειες στη συνταγματικά κατοχυρωμένη «απαραβίαστη ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης». Και αυτό γιατί, σε πολλές περιπτώσεις, η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης θα θυσιάζεται απέναντι στη φυσιολογική γονική προτεραιότητα για την ψυχική ηρεμία των παιδιών και για την αποφυγή του κινδύνου των διαχωριστικών γραμμών που δηλητηριάζουν τους πάντες, πόσω μάλλον τις ευαίσθητες παιδικές ψυχές.
15°
