Βιομηχανία κέρδους με τα προσφυγικά συσσίτια

Τη βιομηχανία κέρδους με τα προσφυγικά συσσίτια αποκαλύπτει με ρεπορτάζ του το Protagon.gr, κάνοντας λόγο για κόλπο εκατομμυρίων με απευθείας αναθέσεις.

Ειδικότερα, το ρεπορτάζ αναφέρει πως έχει στηθεί μία βιομηχανία τεράστιων αποκλίσεων στις μερίδες φαγητού σε σχέση με τον αριθμό των προσφύγων στα κέντρα φιλοξενίας την περίοδο 2017-2018, κάτι που προκύπτει από την ανάλυση των εκατοντάδων διακηρύξεων  με απευθείας αναθέσεις του υπουργείου Εθνικής Άμυνας καθώς και στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες του ΟΗΕ. Το συμπέρασμα είναι πως ξοδεύτηκαν εκατομμύρια περισσότερα από το αναγκαίο – χωρίς να ξέρουμε με σαφήνεια (προς το παρόν) πού κατέληξαν.

Όπως αποκαλύπτει η ιστοσελίδα για χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενάμιση χρόνου, συστηματικά διακηρύσσονταν μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού κατά 50%-100% από τον αριθμό των προσφύγων στα πλαίσια απευθείας αναθέσεων σε εταιρείες catering. Σε μία περίπτωση μάλιστα, ενώ από στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ φαίνεται ότι το πλήθος των προσφύγων που είχαν δεχθεί βοήθεια δεν ξεπερνούσε τους 60 και η γενική εκτίμηση για τον αριθμό τους δεν ήταν πάνω από 120, η διακήρυξη σίτισης για τη δομή όπου φιλοξενούνταν έκανε λόγο για 450 άτομα.

Το Protagon ανέλυσε περισσότερες από 420 διακηρύξεις της περιόδου 2016-2018 για απευθείας αναθέσεις με διαπραγμάτευση σε εταιρείες catering και τις συνέκρινε με διαθέσιμα στοιχεία από καταμετρήσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για το πλήθος φιλοξενουμένων στις δομές ανά την Ελλάδα. Επιπλέον, στην έρευνα του Protagon ελήφθησαν υπόψη οι προσφυγικές ροές ανά μήνα από το 2016, επί υπουργίας Πάνου Καμμένου, οπότε νομοθετήθηκε η συνδρομή του ΥΠΕΘΑ για τη σίτιση στα κέντρα φιλοξενίας, καθώς και οι χρονικές στιγμές κατά τις οποίες νομιμοποιείτο η παράταση των απευθείας αναθέσεων –κατά παρέκκλιση του ευρωπαϊκού Δικαίου- μέσω Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου για λόγους «κατεπείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης».

Μία τέτοια πράξη «πέρασε» την περίοδο που οι προσφυγικές ροές βρίσκονταν στο χαμηλότερο σημείο τους τα τελευταία τρία χρόνια και ενώ η ανεξάρτητη αρχή για τις δημόσιες συμβάσεις είχε εξαρχής γνωμοδοτήσει αρνητικά για τη συγκεκριμένη πρακτική των απευθείας αναθέσεων.

Σε αρκετές διακηρύξεις αναφέρεται ότι ο αριθμός των μερίδων μπορεί να τροποποιηθεί ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε κέντρου. Ωστόσο, οι τεράστιες αποκλίσεις ανάμεσα στο αριθμό των φιλοξενουμένων και των μερίδων, σε συνδυασμό με το ότι εντοπίζονται συστηματικά από το 2017 και μετά, συνιστούν ισχυρή ένδειξη ότι τα «καπέλα» στις ποσότητες φαγητού ήταν μία μέθοδος κακοδιαχείρισης ευρωπαϊκού χρήματος που πιθανώς αποσκοπούσε στο κέρδος των εμπλεκομένων.

Εκτός όμως από τις αποκλίσεις, εντοπίστηκαν και διάφορα «ευτράπελα», όπως για παράδειγμα μία διακήρυξη που φαίνεται ότι δημοσιεύθηκε και συντάχθηκε τέσσερις ημέρες μετά την διαδικασία απευθείας ανάθεσης, ενώ θα έπρεπε –λογικά- να είχε δημοσιευθεί πριν.

Ελάχιστες ροές, πολλαπλάσιες μερίδες

Ιανουάριος 2017. Οι προσφυγικές ροές στα νησιά σημειώνουν ιστορικό χαμηλό. Ήδη από το φθινόπωρο του 2016 έχουν πέσει κάτω από τις 2000 αφίξεις το μήνα και η κατάσταση εμφανίζει μία σταθεροποίηση, τουλάχιστον σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του 2016 οπότε έφταναν και ξεπερνούσαν τις 50.000 κατά μέσο όρο το μήνα. Σε σχέση με την πρώτη γραμμή των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου, όπου ο κίνδυνος ενός ξαφνικού ανοίγματος της στρόφιγγας των ροών από τα τουρκικά παράλια θεωρείτο πιθανός, ακόμα πιο σταθερά εμφανίζονται τα πράγματα στα κέντρα φιλοξενίας στην ενδοχώρα. Οι λόγοι «κατεπείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης» που κατά παρέκκλιση παρέκαμπταν το ενωσιακό δίκαιο για την διαδικασία προκήρυξης διαγωνισμών και έδιναν τη δυνατότητα απευθείας διαπραγμάτευσης για τη σίτιση των φιλοξενουμένων, φαινόταν την συγκεκριμένη περίοδο ότι δεν ήταν ούτε κατεπείγοντες ούτε απρόβλεπτοι. Τουλάχιστον σε σχέση με το 2015, οπότε η Ελλάδα είχε δεχθεί συνολικά πάνω από 855.000 πρόσφυγες και μετανάστες – δηλαδή περισσότερους από 70.000 κατά μέσο όρο το μήνα.

Στα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τον Ιανουάριο του 2017, τα οποία αντλήθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία, τους υπεύθυνους των κέντρων και άλλες πηγές, υπάρχει και μία καταγραφή για το κέντρο φιλοξενίας της Σίνδου: σε 59 φιλοξενούμενους έχει διανεμηθεί βοήθεια για το χειμώνα, ενώ η γενική εκτίμηση για τον αριθμό τους ανέρχεται σε 120.

Λίγες ημέρες πριν, στα μέσα Δεκεμβρίου του 2016, είχε αναρτηθεί στη Διαύγεια η διακήρυξη για την απευθείας διαπραγμάτευση χωρίς προκήρυξη διαγωνισμού με αντικείμενο τη σίτιση των φιλοξενουμένων στο εν λόγω κέντρο. Για φαγητό 30 ημερών, τρεις μερίδες την ημέρα, διετίθεντο σχεδόν 80.000 ευρώ και ως μέγιστος αριθμός σιτιζομένων αναφερόταν «450 άτομα». Δηλαδή, τουλάχιστον 8 φορές πάνω από αυτούς στους οποίους είχε διανεμηθεί βοήθεια και σχεδόν τετραπλάσια από την γενική εκτίμηση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. Στα μέσα Ιανουαρίου, η επόμενη διακήρυξη έκανε λόγο για 300 άτομα.

Σε μικρή απόσταση από τη Σίνδο, στο κέντρο του Ωραιοκάστρου, η διακήρυξη σίτισης ύψους 211.000 ευρώ που δημοσιεύθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου του 2016 ανέγραφε ως μέγιστο αριθμό αποδεκτών τα 1200 άτομα. Η Ύπατη Αρμοστεία τον Ιανουάριο είχε καταγράψει 129 στους οποίους έχει διανεμηθεί βοήθεια και 698 ως γενική εκτίμηση. Στη διακήρυξη στα μέσα Ιανουαρίου ο αριθμός σιτιζομένων έπεσε στους 1000.

Κατά παρέκκλιση διαδικασίες

Από τις εκατοντάδες διακηρύξεις που ανέλυσε το Protagon οι περισσότερες περιελάμβαναν τη διατύπωση ότι οι διαδικασίες διαπραγμάτευσης διενεργούνται «κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης της εθνικής νομοθεσίας, με την επιφύλαξη εφαρμογής της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις δημόσιες συμβάσεις», επικαλούμενες λόγους κατεπείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης.

Αυτοί οι λόγοι από το 2016 έως και το 2018 -με τον Πάνο Καμμένο να συνεχίζει να είναι υπουργός Άμυνας- φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται συστηματικά. Βάσει των καταμετρήσεων των ροών, η προσφυγική κρίση βρισκόταν σε έξαρση από το 2015 έως και τον Μάρτιο του 2016, οπότε τέθηκε σε εφαρμογή η συμφωνία ΕΕ Τουρκίας για τους πρόσφυγες. Αυτή η κατά παρέκκλιση εφαρμογή της διαδικασίας διαπραγμάτευσης (δηλαδή των απευθείας αναθέσεων) χωρίς τη δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού για τη σίτιση –ανάμεσα σε άλλα θέματα φιλοξενίας- των προσφύγων και των μεταναστών παρατάθηκε με σχετικό νομοθέτημα πρώτη φορά τον Μάιο του 2015, με ισχύ έως τα τέλη του ίδιου έτους.

Λίγες μέρες πριν από την ψήφιση του Νόμου, η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων -η οποία γνωμοδοτεί επί των διατάξεων σχεδίων νόμων που αφορούν στις δημόσιες συμβάσεις πριν από την κατάθεσή τους στη Βουλή- εξέδωσε ομόφωνα αρνητική γνώμη.  Το σκεπτικό ήταν κατά βάση ότι πρόκειται για διαρκείς ανάγκες, την κάλυψη των οποίων η δημόσια διοίκηση οφείλει να σχεδιάζει και να προγραμματίζει εγκαίρως, μέσω ανοικτής διαγωνιστικής διαδικασίας και όχι με τρόπο αποσπασματικό. Επίσης, στο σκεπτικό αναφερόταν ότι το σχέδιο τροπολογίας-προσθήκης περιλαμβάνει ρύθμιση που έρχεται σε αντίθεση με τις  σχετικές διατάξεις του εθνικού και ενωσιακού δικαίου περί ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων και ότι πάσχει από αοριστία. Η αρνητική γνωμοδότηση της αρμόδιας ανεξάρτητης αρχής δεν ελήφθη υπόψη, όπως απέδειξαν οι εξελίξεις.

Τον Δεκέμβριο του 2015 καταμετρήθηκαν περί τους 100.000 νεοεισερχόμενους πρόσφυγες και μετανάστες. Τότε, για δεύτερη φορά μέσα σε διάστημα επτά μηνών, με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) παρατάθηκε το καθεστώς διαπραγμάτευσης χωρίς προκήρυξη διαγωνισμού έως τις 31 Δεκεμβρίου 2016.

Το «απευθείας» διαιωνίζεται

Από τον Μάιο του 2016 και μετά οι ροές μειώνονται σε 1500-3500 αφίξεις το μήνα, δηλαδή συνολικά μέσα σε οκτώ μήνες έφτασαν στη χώρα λιγότεροι πρόσφυγες και μετανάστες απ’ όσοι τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Η κατάσταση θεωρείται διαχειρίσιμη – οι αφίξεις έχουν πέσει κάτω από 2000 το μήνα στο γύρισμα του 2017, οπότε και εντοπίστηκαν οι μεγάλες αποκλίσεις των διακηρύξεων σε Σίνδο και Ωραιόκαστρο σε σχέση με τον αριθμό των καταγραμμένων φιλοξενούμενων από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ. Όμως τα συγκεκριμένα κέντρα δεν ήταν τα μόνα.

Παρόμοιες αποκλίσεις εντοπίστηκαν και σε άλλες δομές: στην Αλεξύλ, στο Δερβένι Θεσσαλονίκης, όπου τον Ιανουάριο του 2017 βρίσκονταν σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία 356 φιλοξενούμενοι ενώ η διακήρυξη αφορούσε 550, στην Μαλακάσα όπου μετρήθηκαν 470 και η διακήρυξη στα μέσα Δεκεμβρίου 2016 έκανε λόγο για 850. Επιπλέον, στην Κω καταγράφηκαν 880 και διακηρύχθηκε φαγητό για 1300, στην Μυτιλήνη ήταν περίπου 2500 και η διακήρυξη ήταν για 3200. Σημειώνεται ότι το ημερήσιο φαγητό κάθε φιλοξενούμενου προϋπολογίζεται στα 5,87 ευρώ, ήτοι 1000 άτομα παραπάνω την ημέρα κοστίζουν 5870 ευρώ την ημέρα ή σχεδόν 175.000 το μήνα.

Και ενώ οι ροές έχουν μειωθεί κατακόρυφα, στις αρχές Μαρτίου του 2017, πάντα επί υπουργίας Καμμένου στο ΥΕΘΑ,  παρατείνεται με ρύθμιση έως και το τέλος του έτους το καθεστώς των απευθείας αναθέσεων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, όταν εγκρίθηκε η παράταση, οι προσφυγικές ροές βρίσκονταν στο χαμηλότερο σημείο της τριετίας: από 855.000 που είχαν εισέλθει από τα νησιά το 2015, έπεσαν στις 173.000 το 2016 και στις 30.000 το 2017. Ωστόσο, στις 22 Δεκεμβρίου του 2017 δόθηκε και νέα παράταση στη μη προκήρυξη διαγωνισμών για «κατεπείγουσες και απρόβλεπτες ανάγκες».

Τα ευρήματα για το 2018

Μαζί με την παραπάνω παράταση, ήρθε και μία ακόμα, αυτή των μεγάλων αποκλίσεων ανάμεσα στον αριθμό των φιλοξενουμένων και των διακηρυσσoμένων ποσοτήτων φαγητού. Από την έρευνα του Protagon διαπιστώθηκαν ανάμεσα σε άλλα τα εξής:

Στο Βαθύ της Σάμου, από καταμέτρηση του Ιανουαρίου του 2018, προκύπτει ότι στη δομή βρίσκονταν σχεδόν 1700 φιλοξενούμενοι, ενώ τον Μάρτιο ο αριθμός τους πέφτει στους 1390, την περίοδο Απριλίου-Μαΐου ξεπερνάει κατά λίγο τους 1900, τον Ιούνιο φτάνει στους 2130 και τον Ιούλιο του 2600. Στο ίδιο χρονικό διάστημα οι διακηρυσσόμενες ποσότητες φαγητού ξεκινούν από 2800-2900 σιτιζομένους,  και φτάνουν τους 3000 τον Ιούνιο και τους 3500 τον Ιούλιο, σαφής δηλαδή διόγκωση του αριθμού μερίδων.

Στη δομή του πρώην εργοστασίου της ΒΙΑΛ στη Χίο η καταμέτρηση της Ύπατης Αρμοστείας τον Ιανουάριο του 2018 δείχνει 1400 φιλοξενούμενους, ενώ στα μέσα Μαρτίου σχεδόν 1270. Αντίστοιχα στις διακηρύξεις αναφέρονται 2200 άτομα τον Ιανουάριο και άλλα τόσα τον Μάρτιο, παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των φιλοξενουμένων εμφανίζεται μειωμένος.

Στις δομές της Λέρου καταγράφονται από την Ύπατη Αρμοστεία σχεδόν 600 φιλοξενούμενοι τον Ιανουάριο, 460 τον Μάρτιο, 540 τον Απρίλιο, ενώ στις διακηρύξεις 1000 τον Ιανουάριο, 1000 τον Μάρτιο, 800 τον Απρίλιο.

Στην Κω, η καταμέτρηση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ δείχνει 580 τον Ιανουάριο και 770 τον Μάρτιο. Αντίστοιχα, διακήρυξη του Ιανουαρίου αφορά 1000 σιτιζομένους και του Μαρτίου επίσης 1000.

Στη Λέσβο, στο στρατόπεδο Παραδέλλη, (το κέντρο της Μόριας), στις 15 Μαρτίου καταγράφονται 5465 από την Ύπατη Αρμοστεία ενώ η διακήρυξη που αφορά τη σίτιση από τις 14 Μαρτίου αναφέρει 6500 άτομα. Στις 22 Μαΐου νέα καταμέτρηση σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ δείχνει 6000 στην Μόρια και άλλους 1161 στο κέντρο του Καρά Τεπέ. Η διακήρυξη για τη σίτιση των προσφύγων και μεταναστών που δημοσιεύεται ακριβώς την ίδια ημέρα αναφέρει 8300 άτομα. Ξανά στις 20 Ιουνίου η Ύπατη Αρμοστεία καταγράφει 6000 στη Μόρια και 1188 στο Καρά Τεπέ, ενώ δύο διακηρύξεις σίτισης που δημοσιεύονται λίγες ημέρες πριν και μετά την εν λόγω καταμέτρηση αναφέρονται σε 8000 άτομα.