Οι φωλιές των αρουραίων και ο Ντόναλντ Τραμπ

Πριν από λίγες μέρες ο Ντόναλντ Τραμπ επετέθη με τη γνωστή του λεπταισθησία στον Δημοκρατικό βουλευτή Ελάιτζα Κάμινγκς που εκπροσωπεί τη δυτική Βαλτιμόρη. Ο Αμερικανός πρόεδρος κατηγόρησε, χωρίς να παρουσιάσει αποδείξεις, τον Κάμινγκς ότι σπαταλάει «δισεκατομμύρια ομοσπονδιακού χρήματος» προσθέτοντας ότι οι δύο πρόσφατοι Δημοκρατικοί δήμαρχοι «έκλεβαν».

Το πρώτο που παρατηρώ σχετικά με τις δηλώσεις (τα tweets) του Ντόναλντ Τραμπ είναι χιλιοειπωμένο: λέει ό,τι του κατεβαίνει, προσβάλλει όποιον δεν γουστάρει. Το δεύτερο είναι ότι ο πρόεδρος δεν έχει ιδέα πώς δαπανώνται οι ομοσπονδιακοί πόροι: όντως, η πόλη της Βαλτιμόρης έλαβε 8 δισ. το 2016-2018· αλλά, τα 3 δισ., σύμφωνα με τον επίσημο ιστότοπο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, διοχετεύτηκαν στο πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς και στην έρευνα του πανεπιστημίου του Μέριλαντ· 600 εκ. αντιπροσωπεύουν βοηθήματα για την πληρωμή ενοικίων, (δηλαδή χρήματα που εισπράττουν εν τέλει οι ιδιοκτήτες, όχι οι ενοικιαστές)· ένα δισ. διατίθεται για συντάξεις και αναπηρικά επιδόματα, μισό δισ. για τα σχολεία, 200 εκ. για τη βοήθεια ανασφάλιστων πολιτών, 100 εκ. για βοηθήματα φτωχών φοιτητών προκειμένου να πληρώσουν πανεπιστημιακά δίδακτρα, ενώ 380 εκ. καλύπτουν τις λειτουργικές δαπάνες της πόλης: από τους μισθούς των υπαλλήλων μέχρι το ηλεκτρικό ρεύμα. H Βαλτιμόρη, όπως κάθε αμερικανική πόλη, χρησιμοποιεί ομοσπονδιακό χρήμα για να διορθώσει τα σφάλματα και να καλύψει τα κενά του αμερικανικού καπιταλισμού. Αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ, ενώ θέλει να καταργήσει όλα αυτά τα προγράμματα, αγανακτεί με την άθλια εικόνα των φτωχών συνοικιών τις οποίες χαρακτηρίζει «φωλιές αρουραίων».

Η επίθεση του Τραμπ στους εκλεγμένους του Δημοκρατικού Κόμματος επιβεβαιώνει αυτό που ξέραμε: ότι είναι άσχετος και στα ζητήματα της διαχείρισης των πόλεων. Όταν το 1977 ο Τζίμι Κάρτερ επισκέφτηκε το νότιο Μπρονξ, άρχισε να κλαίει, όρθιος μέσα στα ερείπια: δεν υπερβάλλω. Το Μπρονξ έμοιαζε βομβαρδισμένο: φτηνά ναρκωτικά, έξι φόνοι την ημέρα, εγκαταλελειμμένες τούβλινες πολυκατοικίες, κατεστραμμένα σχολεία ―ομοσπονδιακή χρηματοδότηση μηδέν. Η Νέα Υόρκη άρχισε να συνέρχεται όταν ο δήμος έπεισε την αμερικανική κυβέρνηση ότι χρειάζονταν λεφτά για τη συντήρηση και αναβάθμιση των συνοικιών, για την αντιμετώπιση της κρίσης των ναρκωτικών και του εγκλήματος. Τίποτα δεν γίνεται χωρίς χρήματα και τίποτα δεν γίνεται μόνο με χρήματα.

Όλα αυτά μας αφορούν. Στην Αθήνα υπάρχουν γειτονιές που μοιάζουν μ’ εκείνες της δυτικής Βαλτιμόρης κι όπου η ποιότητα ζωής επιδεινώθηκε γιατί δεν προσέξαμε αρκετά. Μας αφορούν κι επειδή οι δυσάρεστες αλήθειες δεν ταιριάζουν ούτε στο αριστερό, ούτε στο δεξιό αφήγημα. Η κατάπτωση του κέντρου των αμερικανικών μεγαλουπόλεων μετά το 1950 με την παράλληλη φυγή της μεσοανώτερης τάξης στα πράσινα προάστια, έχει διαφορετικές ρίζες από την κατάπτωση της κεντρικής Αθήνας· όμως το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: βία στους δρόμους και «φωλιές αρουραίων». Το αφήγημα του Τραμπ αποδίδει την κατάσταση σε πολλές φτωχές και παραμελημένες συνοικίες όπως στην οδό Μόνρο στη Βαλτιμόρη (προσθέτω ενδεικτικά την 34η οδό στην Ιντιανάπολη, τη λεωφόρο Πρόσπεκτ στο Κάνζας Σίτι, τη λεωφόρο Μακ στο Ντιτρόιτ, τη λεωφόρο Κραμ εδώ στο νότιο Μέμφις όπου σ’ έναν τοίχο διαβάζω: MHN AΦΗΝΕΙΣ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΝΑ ΣΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ ΤΗ ΖΩΗ) στη «διάλυση της οικογένειας» (look who’s talking!) και στην παθολογική συμπεριφορά των Αφροαμερικανών νεαρών. Η σχολική παιδεία, η εργασία, ένας μισθός που να μη σε καθηλώνει στην ανέχεια ―και που να σου εξασφαλίζει περίθαλψη μαζί με μιαν αίσθηση μέλλοντος― δεν αξιολογούνται, περιέργως, ως σταθεροποιητικοί παράγοντες της κοινότητας.

Όχι ότι περιμένουμε από τον Ντόναλντ Τραμπ να καταλάβει τις συνέπειες της αποβιομηχάνισης στη Βαλτιμόρη, στο Ντιτρόιτ, στο Φλιντ ή στο Χάντσβιλ. Πολλές εργατικές συνοικίες ερήμωσαν μαζί με τα εργοστάσια και οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στη χάρτινη οικονομία και στη συνέχεια στην paperless οικονομία. Οι μεγάλες επιχειρήσεις μετακόμισαν σε φτηνότερα κλίματα και μολονότι η ανεργία στις ΗΠΑ είναι σχεδόν μηδενική, πολλές από τις δουλειές που προσφέρονται είναι τύπου υπηρετικού προσωπικού ― το να τρέχεις σε θελήματα για ανθρώπους που δεν έχουν χρόνο να τρέξουν μοναχοί τους· που είναι υπερβολικά απασχολημένοι με το να βγάζουν λεφτά και να συσσωρεύουν περιουσίες.

Η φυγή των «λευκών» στα προάστια αφαίρεσε τις συνοικίες το πλεονέκτημα της ταξικής και φυλετικής ποικιλομορφίας. Έτσι, η βρομιά, η αδιαφορία για τον δημόσιο χώρο, η σύσταση συμμοριών μπορεί να αποδοθεί εύκολα στους «εγχρώμους». Ποιος φταίει όμως αν το απορριμματοφόρο δεν περνάει από μια γειτονιά ή αν η αστυνομία την έχει κατατάξει στις no-go zones («άβατο»); Προπάντων, η φυγή της μεσαίας τάξης σημαίνει διαρροή δημοτικών τελών: στις ΗΠΑ, για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των άδειων ταμείων, δημιουργήθηκαν μητροπολιτικοί δήμοι μέσω προσάρτησης μικρότερων δορυφορικών δήμων. Κάτι που πρέπει να γίνει και στην Αθήνα όπου ο δήμος έχει μέγεθος δυσανάλογο για ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.

Ένας ακόμη καταστροφικός παράγοντας είναι οι βίαιες διαδηλώσεις. Και πάλι οι αιτίες διαφέρουν, το αποτέλεσμα όμως δεν διαφέρει. Οι βίαιες διαδηλώσεις δεν σημαίνουν υγιή δημοκρατία όπως φρονούν μερικοί· σημαίνουν το ακριβώς αντίθετο. Ιδιαίτερα αν συντρέχουν επιβαρυντικοί παράγοντες ―πολυπολιτισμικός κοινοτισμός, ανομία, σπατάλη πόρων σε ανώφελα έργα βιτρίνας― τους οποίους δεν αντιλαμβάνονται ούτε οι δεξιές ούτε οι αριστερές δημαρχίες. Στις ΗΠΑ, υπερβολικά μεγάλος αριθμός αριστερών δημάρχων κατηγορήθηκαν για διασπάθιση δημόσιου χρήματος, μετατροπή των δήμων σε μικρο-υπουργεία κοινωνικών ασφαλίσεων ή σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, καθώς και για υπερβολικά επιεική πολιτική δημόσιας ασφάλειας, ως απάντηση στην «ανοχή μηδέν» (Σημειώνω εδώ ότι η «ανοχή μηδέν» μπορεί πράγματι να ρημάξει τη ζωή ατόμων από εύθραυστα κοινωνικά στρώματα: στιγματισμός, ποινικό μητρώο, ψυχικά τραύματα κτλ. Κι όλ’ αυτά για μικροπαραβάσεις.)

Μακάρι η λύση στα προβλήματα των μεγαλουπόλεων να ήταν η μυοκτονία. Η ενίσχυση της ιδέας της κοινότητας, οι μεταρρυθμίσεις που ευνοούν τις κοινωνικές σχέσεις στις γειτονιές, η αναγνώριση της ατομικής ευθύνης των κατοίκων (και των ορίων αυτής) θα ήταν μια καλή αρχή. Για να μην πετάς τα σκουπίδια έξω από τον κάδο πρέπει να υπάρχει κάδος. Και στο σχολείο, όπου πηγαίνεις υποχρεωτικά και δωρεάν, να σου μαθαίνουν σε τι χρησιμεύει και τι πρέπει να κάνεις ως πολίτης.