Τελικά τι σημαίνει πανεπιστημιακό άσυλο

Το θέμα του πανεπιστημιακού ασύλου αφορά δύο ειδών προβλήματα: Τα προβλήματα που συνδέονται με παρανομίες που διαπράττουν εξωπανεπιστημιακοί οι οποίοι βρίσκουν καταφύγιο σε πανεπιστημιακούς χώρους επειδή υποτίθεται ότι σε αυτούς δεν μπορεί να εισέλθει η δημόσια δύναμη (π.χ. το παραεμπόριο έξω από το ΟΠΑ. Ακόμη κι αν ήθελε η αστυνομία να τους καταδιώξει (δεν είναι σαφές ότι θέλει), οι παρανομούντες καταφεύγουν εντός των πανεπιστημιακών χώρων στους οποίους υποτίθεται δεν μπορούν να μπουν αστυνομικοί.
Τα προβλήματα που διαπράττονται από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας (συνήθως μαζί με εξωπανεπιστημιακούς) εντός των πανεπιστημιακών χώρων. Εκεί θεωρείται εξ ορισμού αδύνατον να επέμβει η αστυνομία. Τέτοια προβλήματα είναι οι παράνομες καταλήψεις πανεπιστημιακών αιθουσών ή κτιρίων είτε σε μακροχρόνια βάση είτε για σύντομο χρονικό διάστημα, η διάλυση πανεπιστημιακών οργάνων όπως των Συγκλήτων, οι ομηρίες καθηγητών, οι καταστροφές στη διάρκεια εκδηλώσεων, η διακοπή της λειτουργίας των server, η κλοπή κάλπης σε εκλογές, η παρακώλυση μαθημάτων και εξετάσεων, τα φαινόμενα βίας κατά καθηγητών ή μεταξύ φοιτητών. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται έγκλημα καθοσιώσεως να κληθεί η αστυνομία η οποία ακόμη κι αν κληθεί συνήθως δεν επεμβαίνει.

Τα προβλήματα με το άσυλο στα πανεπιστήμια μετά τη μεταπολίτευση δεν οφείλονται σε αδικαιολόγητες επεμβάσεις της αστυνομίας αλλά στην αυθαιρεσία ομάδων που καταλύουν συστηματικά το άσυλο και έχουν μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε άσυλα ανομίας.

Να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα σε αυτά που μόλις ειπώθηκαν.

α) Τι σημαίνει «παράνομες καταλήψεις»; Οι καταλήψεις πανεπιστημιακών χώρων για οποιοδήποτε διάστημα είναι παράνομες έτσι κι αλλιώς διότι ακόμη κι όταν αποφασίζονται από ένα συλλογικό σώμα (π.χ., συνέλευση φοιτητών), δεν επιτρέπουν την είσοδο σε άλλα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας που θέλουν να πάνε στο γραφείο τους, στη βιβλιοθήκη ή στο εργαστήριό τους για να κάνουν την έρευνά τους και τη δουλειά για την οποία αμείβονται. Έχει χαθεί επανειλημμένα ερευνητική δουλειά ετών από καταλήψεις σε εργαστήρια. Αλλά συνήθως οι καταλήψεις γίνονται είτε εντελώς αυθαίρετα ακόμη και από εξω-πανεπιστημιακά στοιχεία (π.χ., από τη νεολαία ενός κόμματος) είτε με πρόσχημα κάποια απόφαση συλλόγου ή συνέλευσης φοιτητών η οποία όμως μπορεί να μην έγινε καν, να μην είχε απαρτία, να μην ψήφιζαν καν φοιτητές. Δηλαδή κάποια παράταξη εκδίδει πανομοιότυπες ανακοινώσεις ότι οι τάδε σύλλογοι αποφάσισαν το Χ  χωρίς να έχουν ακολουθηθεί προφανώς οι νόμιμες διαδικασίες.

β) Γιατί γράφω ότι «υποτίθεται δεν μπορούν να μπουν αστυνομικοί» σε πανεπιστημιακούς χώρους; Γιατί «υποτίθεται»; Διότι όλοι οι νόμοι για τα πανεπιστήμια μετά τη μεταπολίτευση (π.χ., ο νόμος ΠΑΣΟΚ 1268/82, ο νόμος Γιαννάκου 3549/2007, ο νόμος Διαμαντοπούλου 4009/2011 και ο νόμος Γαβρόγλου 4485/2017) θεωρούσαν ότι το άσυλο κατοχυρώνει την ακαδημαϊκή ελευθερία και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και προστατεύει το δικαίωμα στη μάθηση, τη γνώση και την εργασία. Δηλαδή, όλες οι ενέργειες που περιγράψαμε παραπάνω δεν καλύπτονταν από το άσυλο, κατέλυαν το άσυλο, και θα έπρεπε το αρμόδιο όργανο που προέβλεπαν όλοι οι νόμοι πλην του ν. Διαμαντοπούλου, δηλαδή το Πρυτανικό Συμβούλιο, να καλεί την αστυνομία να επέμβει. Όμως, είτε το Πρυτανικό Συμβούλιο δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την ομοφωνία που απαιτούσε ο νόμος ΠΑΣΟΚ (οι φοιτητές συστηματικά διαφωνούσαν) είτε, συνηθέστερα, δεν συγκαλούνταν καν διότι οι πρυτανικές αρχές δίσταζαν να συγκρουστούν με τις φοιτητικές/κομματικές παρατάξεις με τις οποίες στην ουσία συνδιοικούσαν το πανεπιστήμιο. Αλλά και όταν οι Πρυτανικές αρχές ζητούσαν την επέμβαση της δημόσιας δύναμης, όπως έκανε η Πρυτανεία Μήτκα για το ΑΠΘ όταν το 2016 κατασκήνωσαν στους χώρους του άτομα χωρίς άδεια, η αστυνομία και πάλι δεν επενέβαινε διότι δεν υπήρχε η πολιτική βούληση εκ μέρους της κυβέρνησης Σύριζα. Αυτό φάνηκε πολύ καθαρά και με τον ν. Διαμαντοπούλου. Ο νόμος αυτός επέτρεπε στην αστυνομία να μη διαφοροποιεί την αντιμετώπιση αξιόποινων πράξεων εντός και εκτός Α.Ε.Ι. Εν τούτοις η αστυνομία δεν επενέβαινε ακόμη κι όταν εκαλείτο διότι φοβόταν τις γενικότερες αντιδράσεις. Επενέβη σε περιπτώσεις που είχε την πολιτική κάλυψη από τον τότε υπουργό Ν. Δένδια.

Όλα αυτά δείχνουν ότι το νομοθετικό πλαίσιο επέτρεπε πάντοτε την κλήση και την επέμβαση δημόσιας δύναμης όταν υπήρχε κατάλυση του ασύλου. Απλώς άλλα νομοθετικά πλαίσια έθεταν εμπόδια κι άλλα όχι. Καλό θα ήταν, δεδομένης της κατάστασης, τα όποια νομοθετικά εμπόδια να αρθούν. Αλλά η άρση από μόνη της  δεν θα λύσει το πρόβλημα. Χρειάζεται σταθερή πολιτική βούληση και ανάληψη της ευθύνης που τους αναλογεί από τις πρυτανικές αρχές.

Το εντυπωσιακό είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια ως κατάλυση ασύλου νοούνταν μόνο η επέμβαση δημόσιας δύναμης, ανεξαρτήτως του πόσο δικαιολογημένη μπορεί να ήταν. Ήταν αδιανόητο, και για ορισμένους είναι ακόμη, να θεωρηθεί ότι μπορεί να υπάρξει κατάλυση του ασύλου από πανεπιστημιακά και εξω-πανεπιστημιακά στοιχεία. Κι όμως, τα προβλήματα με το άσυλο στα πανεπιστήμια μετά τη μεταπολίτευση δεν οφείλονται σε αδικαιολόγητες επεμβάσεις της αστυνομίας αλλά στην αυθαιρεσία ομάδων που καταλύουν συστηματικά το άσυλο και έχουν μετατρέψει τα πανεπιστήμια σε άσυλα ανομίας. Η ακαδημαϊκή κοινότητα και τα ιδρύματα είναι έρμαια του οποιουδήποτε θέλει να παρεμποδίσει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, την ακαδημαϊκή διδασκαλία, την έρευνα και εν γένει την ακαδημαϊκή λειτουργία. Η αστυνομία μίας δημοκρατικής χώρας που έχει ευθύνη να τηρούνται οι νόμοι σε όλη την επικράτεια παρέχοντας ασφάλεια και ελευθερία στους πολίτες για να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους, αντιμετωπίζεται ως εχθρική δύναμη ενώ συγχρόνως η άσκηση κρίσιμων δικαιωμάτων παρεμποδίζεται στα ΑΕΙ. Προφανώς, εάν το καθεστώς ανομίας δεν είχε τόσο γενικευτεί σε σημείο να μην το αντιλαμβανόμαστε (π.χ., η διάλυση των συνεδριάσεων των Συγκλήτων συμβαίνει τόσο συχνά ώστε δεν το καταγράφουμε καν ως συμβάν), δεν θα συζητούσαμε με αυτούς τους όρους για το άσυλο. Θα συζητούσαμε με τους όρους που συζητείται σε όλο τον κόσμο.

Τα πανεπιστήμια μετά το 1950 είναι σε όλον τον κόσμο πολύ μαζικά. Χιλιάδες άνθρωποι συνυπάρχουν σε καθημερινή βάση και είναι αναπόφευκτο να δημιουργούνται προβλήματα ασφάλειας, όχι απλώς φύλαξης. Από απλές κλοπές, έως ληστείες, απόπειρες βιασμών, χρήση όπλων κλπ. Έχουν συμβεί όλα αυτά και σε ελληνικά πανεπιστήμια. Στην Πανεπιστημιούπολη στα Ιλίσια έχουν κλαπεί καλώδια χαλκού που μεταφέρθηκαν με φορτηγά στερώντας ηλεκτρικό ρεύμα για μήνες από πανεπιστημιακά κτίρια, έχουν γίνει ένοπλες ληστείες, έχουν βρεθεί πτώματα στο ΑΠΘ το 2017, στην Πανεπιστημιούπολη το 2010, έχουν γίνει απόπειρες βιασμών, έχουν βρεθεί όπλα στην Πολυτεχνειούπολη, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης είχε βρεθεί φυτεία κάνναβης. Οι καθηγητές και υπάλληλοι που προσλαμβάνονται ως φύλακες δεν μπορούν να χειριστούν αυτά τα θέματα. Χρειάζεται ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό. Γι’ αυτό και σε όλον τον κόσμο υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ πολιτείας, πανεπιστημίων και αστυνομίας. Στις ΗΠΑ και στη Μεγ. Βρετανία υπηρεσίες ασφάλειας με εξουσιοδοτημένους αστυνομικούς βρίσκονται μέσα στα πανεπιστήμια για να προλαμβάνουν και να αντιμετωπίζουν τέτοια ζητήματα χωρίς να μεσολαβούν ειδικές αποφάσεις. Πρέπει και στα πανεπιστήμια να τηρούνται οι νόμοι και όσοι κυκλοφορούν σε αυτά, όσοι εργάζονται ή μελετούν, πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς και να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους απρόσκοπτα. Το 2018 καθηγητές και διοικητικό προσωπικό δέχθηκαν επίθεση με γροθιές στο ΕΜΠ με αποτέλεσμα να παραιτηθεί ο κοσμήτορας της Σχολής λέγοντας πως «ως κοσμήτορας δεν αντέχω να βλέπω να γρονθοκοπούν καθηγητές και υπαλλήλους της σχολής μου».

Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα θα πρέπει ο πρύτανης, ή ο οποιοσδήποτε, να χαρακτηρίσει πρώτα μια πράξη (αν είναι κακούργημα ή πλημμέλημα) και στη συνέχεια να κληθεί η αστυνομία.

Στην Ελλάδα ορισμένοι θεωρούν ότι το άσυλο υπάρχει για να προστατεύει άνομες πράξεις. Το είπε ρητά ο Κώστας Ζαχαριάδης, βουλευτής του Σύριζα: «Το άσυλο καλύπτει πλημμεληματικού χαρακτήρα πράξεις». Δεν του ξέφυγε, το είπε επανειλημμένα νομίζοντας ότι αυτό λέει ο νόμος. Αλλά ακόμη και ο νόμος του Συριζα δεν λέει αυτό. Είναι αδιανόητο να θεωρείται ότι το άσυλο προστατεύει αξιόποινες πράξεις. Το έλεγε και δεν του έκανε εντύπωση πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό. Αλλά αυτό πιστεύουν όσοι δεν ενοχλούνται από μια ειδικού τύπου ανομία στα ΑΕΙ. Την ανομία που συνδέεται με αυτό που αντιλαμβάνονται ως κινηματική δράση. Δηλαδή θέλουν οι νόμοι να είναι τέτοιοι ώστε η επαναστατική δράση τους να μην έχει συνέπειες. Επαναστάτες εκ του ασφαλούς. Να τους προστατεύει το σύστημα το οποίο μάχονται.

Το ζήτημα της ασφάλειας στα πανεπιστήμια πρέπει να το δει η πολιτεία και τα πανεπιστήμια πιο σοβαρά. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι για να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα θα πρέπει ο πρύτανης, ή ο οποιοσδήποτε, να χαρακτηρίσει πρώτα μια πράξη (αν είναι κακούργημα ή πλημμέλημα) και στη συνέχεια να κληθεί η αστυνομία. Πού ξέρει κάποιος που είναι μάρτυρας σε ένα αδίκημα αν είναι κακούργημα ώστε να ειδοποιήσει την αστυνομία, ή πλημμέλημα ώστε να ειδοποιήσει τον πρύτανη; Και πώς ειδοποιεί ο παρατυχών φοιτητής, καθηγητής ή διαβάτης τον πρύτανη; Υπάρχουν διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούνται και είναι γνωστές;

Λένε ορισμένοι, όπως ο Γ. Καμίνης, να ακολουθηθεί η διεθνής πρακτική και «τα ίδια τα πανεπιστήμια να αναλαμβάνουν υπεύθυνα τη φύλαξή τους». Αλλά κι αυτό δεν είναι σαφές. Πρώτον δεν μιλάμε για φύλαξη απλώς. Μιλάμε για ασφάλεια. Άλλο η φύλαξη των κτιρίων που είναι κατά βάση δουλειά θυρωρού κι άλλο η ασφάλεια όπου χρειάζονται αστυνομικού τύπου δικαιοδοσίες. Δεύτερον, οι υπηρεσίες φύλαξης των πανεπιστημίων ή η ανάθεση της φύλαξης σε εργολάβους είναι συνήθως άλλος ένας τρόπος διορισμών ημετέρων χωρίς να παρέχονται οι υπηρεσίες που απαιτούνται. Τρίτον, η διεθνής πρακτική λέει ότι λειτουργούν πειθαρχικά για μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας που παρανομούν και ότι υπάρχει πολύ στενή συνεργασία με την αστυνομία που πιστοποιεί και εξουσιοδοτεί ειδικά σώματα για να παρέχουν την απαιτούμενη ασφάλεια χωρίς να χρειάζεται ειδική πρόσκληση. Υπάρχουν πρωτόκολλα δράσης και συγκεκριμένων ενεργειών.

Η νομοθετική άρση των εμποδίων για τη συνεργασία πανεπιστημίων και αστυνομίας για το ζήτημα της ασφάλειας είναι ένα πρώτο βήμα σε όσα πολλά έχουν να γίνουν. Πρέπει κυρίως να καταλάβουμε όλοι, πολιτικές δυνάμεις, ακαδημαϊκή κοινότητα και πολίτες, τι σημαίνει πρώτα απ’ όλα πανεπιστημιακό άσυλο και στη συνέχεια να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα που θα το διασφαλίσουν.