Untitled, στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Σίγουρα όλοι θα είδατε τη φωτογραφία του πατέρα και της κόρης που κείτονταν νεκροί, πνιγμένοι στις όχθες του Ρίο Γκράντε. Εικόνα που συγκλόνισε, όπως και εκείνη του μικρού Αϊλάν που πνίγηκε στην προσπάθεια της οικογένειάς του να διασχίσουν το Αιγαίο. Εικόνες φρίκης που φέρνουν δάκρυα στα μάτια και μας γεμίζουν θυμό. Θυμό για την κοινωνία μας που επιτρέπει να πνίγονται παιδιά, να πνίγονται άνθρωποι. Πώς μπορούμε να το πολεμήσουμε αυτό; Πώς μπορούμε να κάνουμε αυτή η εικόνα να είναι η τελευταία;

Θα προσπαθήσω να το απαντήσω μέσα από τα συμπεράσματα που αποκόμισα από το ετήσιο Διεθνές Συνέδριο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος που έγινε στην Αθήνα υπό τον τίτλο Untitled. Στο φετινό συνέδριο του ΙΣΝ κυριάρχησε η ιδέα να αναζητήσουμε λύσεις στα παγκόσμια προβλήματα ακολουθώντας διαφορετικά μονοπάτια. Μονοπάτια που παρεκκλίνουν από τα τυποποιημένα μοντέλα και από τις αποδεκτές μέχρι τώρα θεωρίες. Πώς μεταφράζεται αυτή η ιδέα στην πράξη; Μα «μέσα από την ενσυναίσθηση», όπως θα πει  ο Πρόεδρος του ΙΣΝ, Ανδρέας Δρακόπουλος. Μέσα από τη συναισθηματική μας ταύτιση με την κατάσταση που βιώνει ένας άλλος άνθρωπος.   

Η λέξη ενσυναίσθηση ήταν η λέξη που κυριάρχησε στο συνέδριο. Τα ερωτήματα γιατί μένουμε απαθείς ως άτομα, ως έθνη, ως παγκόσμια κοινότητα όταν γίνονται τέτοια φοβερά πράγματα δεν μπορούν να απαντηθούν από θεωρητικούς, από ειδικούς, από πολιτικούς. Πρέπει ο καθένας από μας να αναρωτηθεί μόνος του. Να αναρωτηθεί πρώτα για τον εαυτό του. Γιατί είναι μέρος αυτής της παραίτησης; Γιατί αποδέχεται ότι μπορεί να πνίγονται παιδιά; Η ενσυναίσθηση λοιπόν ήταν η λέξη κλειδί στο συνέδριο, γιατί όλα μπορούν να αλλάξουν μόνο όταν καταφέρουμε πραγματικά να έρθουμε στη θέση του άλλου. Στη θέση των συνανθρώπων μας. Σε όλα τα επίπεδα.

Ας έρθουμε λοιπόν για λίγο στη θέση αυτού του πατέρα. Χωρίς λεφτά, μέσα από δύσκολες συνθήκες έφυγε από τη χώρα του, διέσχισε ατελείωτα χιλιόμετρα, βουνά και ποτάμια για να προσφέρει μια καλύτερη ζωή στην κορούλα του. Προσπαθήστε να αντιληφθείτε τον φόβο αυτού του ανθρώπου. Θαυμάστε το θάρρος του. Νιώστε την ελπίδα του. Πολλοί από σας που διαβάζετε τώρα είστε γονείς. Νιώστε την αγωνία του να μη διαψεύσει το παιδί του. Σκεφτείτε τον φόβο του όταν συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί να σώσει την κορούλα του. Φανταστείτε την απόγνωση του.

Ελάτε στη θέση του μικρού κοριτσιού και θυμηθείτε τότε που ήσασταν μικρά παιδιά. Θυμηθείτε την ασφάλεια που νιώθατε στην αγκαλιά του πατέρα. Δεν τρομοκρατήθηκε η μικρή να πέσει στο νερό για να ακολουθήσει τον μπαμπά της, αφού είναι σίγουρη ότι θα την προστατέψει. Μέχρι την τελευταία στιγμή της πιθανόν να ένιωθε σίγουρη ότι είναι ασφαλής και να πέρασε από το σκοτάδι στο φως χωρίς να φοβηθεί αφού το χεράκι της έμεινε μέχρι το τέλος τυλιγμένο γύρω από το λαιμό του μπαμπά της.

Ελάτε στη θέση της, δείτε τα όνειρά της για τον καλύτερο κόσμο που της υποσχέθηκε ο μπαμπάς της. Θυμάστε την ταινία του Μπενίνι «Η ζωή είναι ωραία»  που οι απάνθρωπες συνθήκες του στρατοπέδου συγκέντρωσης γίνονταν παιχνίδι χάρη στον πατέρα; Αν πάτε πίσω στα παιδικά σας χρόνια σίγουρα θα θυμηθείτε στιγμές δύσκολες που η πατρική φιγούρα τις εξωράιζε και οι δυσκολίες γίνονταν χαρούμενα παιχνίδια. Για τη μικρή Βαλέρια οι δύσκολες συνθήκες του ταξιδιού, ο ατελείωτος δρόμος, η πείνα, ο πόνος από τα κουρασμένα  ποδαράκια που μάτωσαν στα κακοτράχαλα βουνά, γίνονται το δικό της παιχνίδι όχι μόνο για να αγγίξει το όνειρο που της ενέπνευσε ο πατέρας της αλλά και για να τον δει ευτυχισμένο. Να τον βλέπει να χαμογελά. Και ξαφνικά το όνειρο γίνεται εφιάλτης. Ο τρόμος του θανάτου την κυριεύει. Τρόμος που κρατά λίγα λεπτά. Αυτά τα τρομερά λεπτά των τελευταίων στιγμών.  Μέχρι να περάσουν «απέναντι» και μετά το όνειρο  θα φωτίσει τα σκοτεινά νερά που θα τους καταπιούν.   

Κάποια παιδιά τα καταφέρνουν να φτάσουν στον προορισμό τους, ωστόσο τα βάσανα τους δεν θα τελειώσουν. Άλλα θα χωριστούν από τους γονείς του, άλλα θα πουληθούν για σκλάβοι, άλλα θα βιαστούν και τα πιο τυχερά θα ζήσουν τις ανυπέρβλητες δυσκολίες των camp και θα εκφοβιστούν από γονείς που δεν τα θέλουν στα σχολεία των παιδιών τους. Ωστόσο και αυτοί οι γονείς ένιωσαν συμπόνια για το δράμα του νεκρού πατέρα και της κόρης.

«Οι πιο πολλοί από μας παραμένουν όμως σιωπηλοί μπροστά σ’ αυτά τα εγκλήματα» θα πει ο Rafael Yuste, καθηγητής Βιολογίας και Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο Columbia. Γιατί οι άνθρωποι άραγε παραμένουν σιωπηλοί; «Επειδή οι άνθρωποι είναι απασχολημένοι με την καθημερινότητά τους» απαντά η Becca Heller, Διευθύντρια του International Refugee Assistance Project. Ωστόσο η συμπόνια με την ενσυναίσθηση δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μια κοινωνία που είναι απασχολημένη με την επιβίωσή της ή την καλοπέρασή της, μπορεί να δείχνει συμπόνια όταν συμβαίνει ένα τραγικό γεγονός αλλά το ξεχνάει αμέσως μετά. Η ενσυναίσθηση, όμως, είναι άλλο πράγμα. Με την ενσυναίσθηση μπορούμε να διαφυλάξουμε την ανθρωπιά μας, τον πολιτισμό μας ακόμη και τη θρησκεία μας, που διδάσκει αγάπη. «Αν αναλογιστούμε ότι όλα είναι μέσα στο μυαλό μας, όταν σταματήσουμε να είμαστε ρατσιστές θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τους εαυτούς μας και να τους αλλάξουμε» θα πει ο Rafael Yuste θέλοντας να αναδείξει τη βασική διαφορά που υπάρχει μεταξύ ενσυναίσθησης και συμπόνιας.

Αυτό ήταν το συνέδριο, μέσα από τις πολλές και διαφορετικές ενότητες. Ένα συνέδριο «Χωρίς Τίτλο» όπως έλεγε ο τίτλος του. Πώς να σκεφτόμαστε με ανοιχτό μυαλό, πώς να γίνουμε καλοί και αξιοπρεπείς, αγαπητοί και καλοσυνάτοι. Πώς μέσα από ένα όμορφο αγώνα του καθενός ξεχωριστά και όλων μαζί θα φτιάξουμε μια υγιή κοινωνία. Γιατί «ο καλύτερος τρόπος να προστατέψουμε το μέλλον μας είναι να διασφαλίσουμε ότι εκεί έξω όλοι, μεγάλοι και μικροί, είναι προστατευμένοι και ασφαλείς» όπως είπε ο Wes Moore, CEO του Robin Hood Foundation.