Με αφορμή ένα σκίτσο

Θυμάμαι, κάπου το 1980 νομίζω, ένα σκίτσο του Ιωάννου. Παρουσίαζε έναν εμφανώς αριστερό, με φόντο χαρακτηριστικές αφίσες όπως του Τσε Γκεβάρα: γονατιστός προσεύχεται στον Θεό (ή στην Παναγία;) να κρατάει καλά τον Καραμανλή.

Το είχα βρει εξόχως διεισδυτικό. Μου έρχεται δε ξανά στο νου σήμερα, καθώς πλησιάζουν εκλογές που ίσως σημάνουν αλλαγή σελίδας.

Τηρουμένων των αναλογιών, εκ των πραγμάτων, η ΝΔ επιτελεί ρόλο αντίστοιχο με αυτόν του αποθανόντος ιστορικού ιδρυτή της: βαστάει τα μπόσικα, ως θεματοφύλακας του κοινοβουλευτικού και ευρωπαϊκού πλαισίου της χώρας. Αυτό φάνηκε ανάγλυφα το τραυματικό καλοκαίρι του 2015. Αναδύεται όμως και σήμερα: είναι ο βασικός φορέας της επανόδου σε κάποια κανονικότητα – αίτημα εύλογο, χωρίς δεξιό ή αριστερό πρόσημο. Διότι ο βίος και η πολιτεία της παρούσας κυβέρνησης συνιστά κατ’ επίφαση κανονικότητα: επιδερμική, δυσλειτουργική, απρόβλεπτη, οικονομικά αναιμική, αποτρεπτική σοβαρών επενδύσεων. Ο Μαρξ, που φιγουράρει και αυτός ως αφίσα στο σκίτσο, υπενθυμίζει τη σημασία της «οικονομικής βάσης»: κρίνοντας από την αποκλιμάκωση των διαβόητων spreads εν όψει κυβερνητικής αλλαγής, διαγράφεται η προοπτική αξιοπιστίας, ευνοϊκού κλίματος και ισχυρής οικονομικής ώθησης. «It is the economy, stupid!», έλεγε ένας σύμβουλος Αμερικανού προέδρου.

Υποπτεύομαι ότι για μερίδα συμπολιτών μας, ιδίως όσους έζησαν δικτατορία και μεταπολίτευση, διαμορφώνεται σήμερα η εξής ψυχολογία: παραδοσιακά προσδεμένοι στο άρμα της αριστεράς, συνδέονται συναισθηματικά με το παρόν προσωποπαγές σύστημα εξουσίας, αλλά ενδόμυχα αναγνωρίζουν τα πάμπολλα αρνητικά του. Ορισμένοι εξ αυτών, σημειωτέον, εγκαινίασαν στη δεκαετία του 1970 τον όρο «λαϊκισμός», που τότε δεν ήταν ακόμη του συρμού, για να καυτηριάσουν τον πολιτικό λόγο του ανερχόμενου ΠΑΣΟΚ. Και σήμερα νιώθουν εύλογη αμηχανία και δυσθυμία ενώπιον ενός πρωθυπουργού τον οποίο προσφυώς χαρακτήρισε ο Σαββόπουλος «εγγαστρίμυθο του Αντρέα». Έτσι, αυτή η μερίδα πολιτών, αντιμετωπίζει με αλλόκοτο μείγμα ανησυχίας και ανομολόγητης ανακούφισης τη διαφαινόμενη κυβερνητική αλλαγή.

Πράγματι, η ΝΔ είναι κάτι σαν αναγκαίος παιδονόμος που επιτέλους έρχεται να συμμαζέψει το ρημαδιό που αφήνουν πίσω τα άτακτα παιδιά. Διότι η περιγραφή «τα παιδία παίζει» ταιριάζει, νομίζω, στους αρχικούς πειραματισμούς και στις μετέπειτα αστοχίες, ανόητες ιδεοληψίες και χονδροειδείς ψευδολογίες της εξουσίας Τσίπρα. Άλλωστε, τον Σεπτέμβριο του 2015, διάχυτη ήταν μια ατμόσφαιρα γονικής επιείκειας του είδους «Δώσε στο παιδί άλλη μιαν ευκαιρία».

Μιλώντας για «ρημαδιό», αναφέρομαι στο αναμφισβήτητα τεράστιο οικονομικό κόστος του 2015, αλλά και στα μετέπειτα: από την παραπαίουσα (λιγνιτολάγνα) ΔΕΗ, ως τον πρόσφατο δημοσιονομικό εκτροχιασμό με διττό στόχο ψηφοθηρία και ναρκοθέτηση. Αν όχι καμένη, αρκούντως τσουρουφλισμένη γη. Παλιομοδίτικα κόλπα.

Οικονομία και θεσμοί: σε αυτά τα δύο πεδία, τα παιδία δεν θα παίζει προσεχώς. Μια τετραετία ομαλότητας και ανάκαμψης θα είναι ευεργετική. Η απλή αναλογική που καραδοκεί, δόλια και ουχί άδολη, προερχόμενη ιδιοτελώς από το κόμμα του «Ή εμείς ή αυτοί! - Τους τελειώνουμε!», προμηνύει περισσότερο ανακατωσούρα παρά συναίνεση: κινδυνεύει να οδηγήσει σε παγίδα παρατεταμένης ακυβερνησίας, με δεινές συνέπειες για την πάντα εύθραυστη οικονομία.

Το σκίτσο-έναυσμα του παρόντος παραπέμπει όμως και στην έννοια του «τζαμπατζή» (free rider), που χρησιμοποιείται ευρύτατα στις κοινωνικές επιστήμες: να αφήνεις άλλους να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, να διεκπεραιώσουν μιαν άχαρη δουλειά που εσύ αποφεύγεις αλλά από την οποία επωφελείσαι. Δεν είναι λίγοι όσοι προσβλέπουν σε κυβέρνηση Κυριάκου Μητσοτάκη, αλλά από κεκτημένη ταχύτητα και «αντιδεξιό σύνδρομο» θα ψηφίσουν Τσίπρα (αν δεν απόσχουν). Σε τέτοιου είδους αντανακλαστικά ποντάρει άλλωστε η ατελέσφορη «προοδευτική διεύρυνση» του ΣΥΡΙΖΑ την επαύριον της Συμφωνίας των Πρεσπών. Όμως το Μακεδονικό ξεθωριάζει ως ζήτημα (ευτυχώς) και εκτοπίζεται πρωτίστως από την οικονομία και τις προοπτικές της. Εσχάτως προστίθενται βέβαια τα Ελληνοτουρκικά, υπενθυμίζοντας κωμικοτραγικά τη ρήση Τσίπρα ότι η θάλασσα δεν έχει σύνορα…

Κανονικότητα, λοιπόν: γι’ αυτήν κρυφά προσεύχονται οι επίγονοι της φιγούρας του Ιωάννου. Ποντάρουν ότι κάποιοι άλλοι, με ξεραμένα τα διάφορα Ποτάμια, θα διαβούν τον Ρουβίκωνα και θα ψηφίσουν πρώτη φορά ΝΔ: με την ελπίδα να υπερβεί το αμαρτωλό παρελθόν της και να στεγάσει επιτυχώς τον ορφανό ελληνικό φιλελευθερισμό. Ψήφος-στοίχημα, με εύλογες επιφυλάξεις, όσο και αποφασιστικότητα.

Αυθαιρετώντας (λογοτεχνική αδεία), προσθέτω στο βάθος του σκίτσου αφίσα με τη φιγούρα του Γκράμσι. Η έννοια της ιδεολογικής ηγεμονίας, την οποίαν επεξεργάστηκε διερευνώντας τις ιδέες-εικόνες-σκέψεις που δεσπόζουν σε κάθε ιστορική περίοδο, έχει κάποιαν επικαιρότητα. Καθώς η αντιμνημονιακή φενάκη, που καλλιέργησαν και αξιοποίησαν στο έπακρον οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, πνέει τα λοίσθια, ο Τσίπρας στερείται πειστικού «αφηγήματος» (άλλη λέξη του συρμού). Το διαβόητο ηθικό πλεονέκτημα έχει ξεθωριάσει, η διαχειριστική ανεπάρκεια απεδείχθη περίτρανα και τα ύποπτα παιχνίδια με δικαιοσύνη και ΜΜΕ αποπνέουν λανθάνοντα καθεστωτισμό. Με περισσήν ευκολία και επιπολαιότητα, ο ΣΥΡΙΖΑ άδραξε και έχασε μιαν ευκαιρία: η τακτική υπερίσχυσε της στρατηγικής, η κοντόφθαλμη δημαγωγική «μαγκιά» κυριάρχησε έναντι μιας συγκροτημένης θεώρησης των μεταρρυθμιστικών αναγκών. Δεδομένης της περιρρέουσας κόπωσης/απογοήτευσης, προβάλει το όχι ιδιαίτερα γκλαμουράτο αλλά πολύ απλό ανθρώπινο αίτημα της επανόδου σε κάποια δημοκρατική, βαρετή έστω, καθημερινότητα. Ένα συμμάζεμα, τέλος πάντων, που να αντιμετωπίσει με κοινή λογική χρόνιες παθογένειες: δημόσια διοίκηση, παιδεία, δικαιοσύνη, ασφάλεια, ξεπάγωμα επενδύσεων. Αυτό το μετριοπαθές όραμα ηγεμονεύει, η Ιστορία κατά κει οδεύει: όχι σε τάχαμου «προοδευτικές» μάχες οπισθοφυλακών μιας επηρμένης και αυτάρεσκης «αριστεράς», με διχαστική κινδυνολογία και οχετούς παραπληροφόρησης (τους λεγόμενους και fake news). Νομίζω ότι διακρίνω ένα μελαγχολικό χαμόγελο στα χείλη του συμπαθούς Αντόνιο Γκράμσι.