Το δίδαγμα της Ιταλίας

Η Ευρώπη Μετά: O Καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου Μάνος Ματσαγγάνης γράφει στο αφιέρωμα για τις Ευρωεκλογές του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Στη γειτονική Ιταλία, τα αποτελέσματα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν ένα καλό μάθημα για το πού μπορεί να οδηγήσει η «αντιπολιτική» όταν αναβιβάζεται σε πολιτική πρόταση.

Στις περυσινές βουλευτικές εκλογές, το Κίνημα 5 Αστέρων, η μετεωρική άνοδος του οποίου είχε βασιστεί στη δημαγωγία και στην κατασυκοφάντηση των «παλαιών» κομμάτων, και ιδίως του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος («μαφιόζοι», σύμφωνα με την συνοπτική ετυμηγορία του Μπέπε Γκρίλλο), είχε πρωτεύσει με 32,7% των ψήφων. Η Λέγκα του Ματτέο Σαλβίνι, με 17,3%, είχε ξεπεράσει τη Φόρτσα Ιτάλια του Σίλβιο Μπερλουσκόνι που είχε μείνει στο 14,0%. Το Δημοκρατικό Κόμμα είχε πέσει σε 18,8%.

Η παρδαλή κυβέρνηση που σχηματίστηκε μετά κυβέρνησε με ασυνάρτητο τρόπο και συνεχείς αντεγκλήσεις μεταξύ των συμμάχων. Πιο καπάτσος, και με εύληπτο πολιτικό μήνυμα που χαϊδεύει τα αυτιά («Έξω οι μετανάστες!»), ο Σαλβίνι κατάφερε στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές να διπλασιάσει το ποσοστό της Λέγκας σε 34,3%. Αντίθετα, το ποσοστό του Κινήματος 5 Αστέρων έπεσε σχεδόν στο μισό (17,1%), κάτω από εκείνο του Δημοκρατικού Κόμματος που πέρασε δεύτερο (22,7%).

Από πού προήλθε η αύξηση της επιρροής της Λέγκας; Όχι τόσο από τους ανταγωνιστές της στην κεντροδεξιά, παρά την περαιτέρω συρρίκνωση της Φόρτσα Ιτάλια (8,8%). Απλουστεύοντας αρκετά, φαίνεται ότι από κάθε τέσσερις ψήφους που έχασε το Κίνημα 5 Αστέρων τρεις πήγαν στη Λέγκα και μια στο Δημοκρατικό Κόμμα. Αναλύσεις της ροής ψήφων προς το Κίνημα 5 Αστέρων στις βουλευτικές εκλογές του 2018 σε σχέση με εκείνες του 2013 είχαν δείξει ότι ήταν αντίστροφη: τριπλάσια από το Δημοκρατικό Κόμμα από ό,τι από τη Φόρτσα Ιτάλια. Με άλλα λόγια, ανεβαίνοντας το Κίνημα 5 Αστέρων άντλησε κυρίως από την κεντροαριστερά, ενώ πέφτοντας τροφοδοτεί τη δεξαμενή της εθνολαϊκής δεξιάς.

Γενικά οι αποτυχίες των καθιερωμένων πολιτικών δυνάμεων οδηγούν στην απόρριψή τους από το εκλογικό σώμα και στην ανάδειξη λαϊκιστικών κινημάτων που τις αμφισβητούν. Αυτά συχνά αποδεικνύονται διάττοντες αστέρες: μόλις έρθουν σε επαφή με την πραγματικότητα εκρήγνυνται. Όμως, οι διαβρωτικές επιδράσεις της δημαγωγίας τους διαρκούν περισσότερο από τα ίδια. Όταν απογοητευθούν, οι πολίτες που είχαν γοητευθεί από τις σειρήνες του «πέρα-από-τη-δεξιά-και-την-αριστερά» λαϊκισμού είναι έτοιμοι να περάσουν στον επόμενο δημαγωγό, ακόμη και όταν πρόκειται για τη λεπενική ακροδεξιά.

Είναι παρόμοια η περίπτωση της Ελλάδας; Και ναι και όχι. Όχι, αφού η ΝΔ δεν είναι Λέγκα: η εκλογική επιτυχία της πιστώνεται σε μια μετριοπαθή ηγεσία που ανανέωσε το πολιτικό μήνυμα του κόμματος. Ναι, αφού η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ έπληξε κυρίως το ΠΑΣΟΚ, ενώ η πτώση του ευνοεί κυρίως την ΝΔ.

Στην Ιταλία η εντυπωσιακή τροχιά των λαϊκιστών δεν θα είχε καν συμβεί εάν οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν κατορθώσει να βγάλουν τη χώρα από τη στασιμότητα και να δώσουν σε όλους (και ιδίως στους πιο αδύναμους) ελπίδα, ευκαιρίες, ασφάλεια, προστασία. Το ίδιο και στην Ελλάδα – όπου τώρα η επιστροφή στην κανονικότητα περνά από το εάν η επόμενη κυβέρνηση (με την εποικοδομητική στάση της ελάσσονος αντιπολίτευσης) μπορέσει να εξασφαλίσει αποκατάσταση της νομιμότητας, ενίσχυση της αξιοπιστίας των θεσμών, επούλωση των κοινωνικών πληγών, οικονομική βελτίωση ευρέως φάσματος, καταλλαγή των παθών, εθνική συμφιλίωση.