Η μάχη των λέξεων

Κανείς μας δεν γνωρίζει αν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του ΣΥΡΙΖΑ παραβρέθηκαν ομαδικά συνδικαλιστές της ΓΕΝΟΠ ΓΕΗ, συνταξιούχοι, δημόσιοι υπάλληλοι ή άλλες ομάδες που θεωρείται ότι απαρτίζουν το πελατειακό δίκτυο του κόμματος. Χωρίς πανό, σημαία ή κάποιο άλλο διακριτικό, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν μια ομάδα του πελατειακού δικτύου κατέβηκε en bloc για να στηρίξει τον εκλεκτό της.

Βέβαια, δεν γνωρίζουμε και τίποτα για τους νεαρούς που σ’ αυτή τη φωτογραφία εμφανίζονται να έχουν αγκαλιάσει ενθουσιασμένοι τον πρωθυπουργό. Δεν ξέρουμε αν βρέθηκαν εκεί επειδή κάποιος από αυτούς ήταν υποψήφιος σε ψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ και οι υπόλοιποι ήταν φίλοι του που έσπευσαν να τον στηρίξουν. Το μόνο ορατό σε εμάς είναι ότι πρόκειται για Ρομά. Και αυτό ήταν αρκετό για τους περισσότερους για να αναπαράγουν με βεβαιότητα την άποψη ότι οι νεαροί Ρομά ήταν εκεί επειδή τους πλήρωσαν. «Έτσι κάνουν οι Ρομά, τέτοιοι είναι. Ανταλλάσσουν την ψήφο τους για λίγα χαρτονομίσματα», έγραψαν και είπαν αρκετοί και μάλιστα σε διάφορους τόνους.

Η στερεοτυπική αντίληψη της πραγματικότητας, ειδικά σε μια προεκλογική περίοδο όπου όλοι μετατρέπουν τα πάντα σε «όπλα» για να χτυπήσουν τον αντίπαλο, είναι τόσο συνηθισμένη ως φαινόμενο που πραγματικά δεν αξίζει σχολιασμού.

Αυτό που μας εντυπωσίασε, όμως, και θέλουμε να το σχολιάσουμε είναι ότι τα σκληρότερα ρατσιστικά σχόλια για αυτή τη φωτογραφία έγιναν από αυτούς που χρησιμοποιούσαν την πολιτικά ορθή λέξη «Ρομά» αντί για «Γύφτοι» για να αναφερθούν στους ανθρώπους αυτούς.

Σύμφωνα με την τρέχουσα αντίληψη περί πολιτικής ορθότητας ένα σχόλιο στο στιλ: «Καλά λένε λοιπόν ότι τα συνηθίζουν αυτά οι Ρομά, τι περιμένετε;» γίνεται οριακά ανεκτό γιατί η χρήση της λέξης «Ρομά» υποτίθεται ότι αποδεικνύει ότι το σχόλιο αναπαράγει μεν στερεότυπα, αλλά δεν είναι ρατσιστικό ως προς την πρόθεση.
Πώς θα αντιδρούσαμε όμως αν εμφανιζόταν ένας άλλος σχολιαστής, με πρόθεση να υπερασπιστεί τους νεαρούς και έγραφε κάτι σαν αυτό: «Μη μιλάτε έτσι γι’ αυτούς τους ανθρώπους! Οι γύφτοι είναι καλοί άνθρωποι! Έχω μεγαλώσει μαζί τους στο χωριό και τους ξέρω»; Οι περισσότεροι μάλλον θα μορφάζαμε ενοχλημένοι.

Τι συμβαίνει τελικά; Δεν μας προστατεύει ο ευπρεπισμός των όρων από τον ρατσισμό; Από μόνος του προφανώς όχι. Μπορείς να εκφράσεις τον σκληρότερο ρατσιστικό λόγο χρησιμοποιώντας τους «σωστούς όρους» και να βρεθείς στη δίνη της κριτικής, αν χρησιμοποιήσεις λάθος μια λέξη ενώ δεν έχεις καμία πρόθεση να προσβάλλεις κανένα.

Εγκαταλείπουμε, λοιπόν, τη μάχη των λέξεων; Όχι. Οι λέξεις δημιουργούν συνείδηση και δεν είναι ποτέ αθώες. Η επιλογή τους κάθε φορά δηλώνει μια πολιτική στάση και μια στάση ζωής απέναντι στις διακρίσεις. Το βασικότερο όμως είναι ότι όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη που οι ίδιες οι ομάδες έχουν επιλέξει να τους προσδιορίζει, δηλώνουμε ότι έχουμε αποδεχτεί να τους αναγνωρίζουμε ισότιμα με τους δικούς τους όρους.

Αν οι Ρομά θεωρούν ότι αυτή είναι η λέξη που πρέπει να χρησιμοποιείται για να τους περιγράφει, αυτή πρέπει να χρησιμοποιούμε.

Η μάχη όμως κατά του ρατσισμού δεν εξαντλείται εκεί. Οφείλουμε να ξεσκεπάζουμε τον ρατσισμό που προσπαθεί να μασκαρευτεί κάτω από πολιτικά ορθές λέξεις.

Γιατί, βέβαια, αν η πρόθεσή σου είναι να απαξιώσεις τον συνάνθρωπό σου στη βάση της φυλής του, δεν έχει σημασία αν χρησιμοποιήσει την ορθή λέξη για να τον περιγράψεις. Αλλά τα ζητήματα δεν εξαντλούνται ποτέ στις προθέσεις. Γι’ αυτό και δεν εγκαταλείπουμε τη μάχη των λέξεων.

Όσοι λοιπόν αναγνωρίζουμε το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού ως θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα, όσοι αναγνωρίζουμε στους άλλους το δικαίωμα να περιγράφουν τον εαυτό τους με τους δικούς τους όρους, με τις δικές τους λέξεις, απορρίπτουμε το επιχείρημα ότι υποτασσόμαστε στις αξιώσεις της πολιτικής ορθότητας. Δεν χρησιμοποιούμε όρους και λέξεις γιατί είναι «πολιτικά ορθές», αλλά γιατί αυτές έχουν επιλέξει τα ίδια τα άτομα για να περιγράψουν τον εαυτό τους. Το ζήτημα δεν τελειώνει βέβαια εκεί. Από εκεί αρχίζει. Και στη μάχη κατά των διακρίσεων από κάπου πρέπει να αρχίσεις. Ας αρχίσουμε από τις λέξεις.