Για κάποιο λόγο, ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο, η κυρίαρχη άποψη για τις εξελίξεις στο Αιγαίο, την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο κινείται μεταξύ της τουρκικής επιθετικότητας και πρόκλησης και εκείνης της ψύχραιμης ελληνικής στάσης.
Δεν υπάρχει πια ούτε μία ημέρα χωρίς να καταγραφεί στον ελληνικό τύπο ή να αναρτηθεί στις ιστοσελίδες ο τετριμμένος τίτλος «Νέα πρόκληση της Άγκυρας» ή «Προκαλεί ο Ερντογάν». Προφανώς και κρύβεται κάτι το αληθές πίσω από αυτή τη συστηματική αναπαραγωγή χωρίς καμία δημοσιογραφική φαντασία. Παρατηρείται ωστόσο μία ανομολόγητη και άτυπη «συμπαιγνία», ωσάν να προκρίνεται με κάθε ευκαιρία το εγχείρημα παραγωγής εντυπώσεων παρά η καταγραφή των δεδομένων ανά περίπτωση. Η τακτική αυτή της πλειοψηφίας των ελληνικών ΜΜΕ καταλήγει σε μία ιδιότυπη «ρουτινοποίηση» της ειδησεογραφίας. Με τη σειρά της αυτή η «ρουτίνα» προκαλεί στον καταναλωτή της είδησης δύο ανακλαστικά. Το ένα του εθισμού σε ένα ιδεολογικοποιημένο σύστημα ανάγνωσης της ειδησεογραφίας και το δεύτερο της απάθειας λόγω συστηματικής επανάληψης του ειδησεογραφικού μοτίβου. Και τα δύο αυτά ανακλαστικά οδηγούν στη διαμόρφωση ενός συλλογικού αυτισμού όπου η πραγματική πληροφόρηση είναι η μεγάλη ηττημένη και ο εθνικός συναισθηματισμός ο απόλυτος και ισοπεδωτικός νικητής.
Για κάποιο λόγο, ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο, η κυρίαρχη άποψη για τις εξελίξεις στο Αιγαίο, την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο κινείται μεταξύ της τουρκικής επιθετικότητας και πρόκλησης και εκείνης της ψύχραιμης ελληνικής στάσης. Μία εικόνα που ουδόλως χαρακτηρίζει το πραγματικό θέατρο υβριδικού πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη και το οποίο ενεργοποιείται συχνά, πολύ συχνότερα από ό,τι νομίζουμε, από τρίτους, εξωγενείς παράγοντες ή καλά οργανωμένα συμφέροντα.
Για να ξεκαθαρίσουμε. Η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο ενός πολιτικού, οικονομικού, ενεργειακού και στρατηγικού αδιεξόδου. Η απόλυτη ρευστότητα που επικρατεί στο εσωτερικό της χώρας, αλλά ιδιαίτερα ως προς τις διεθνείς της σχέσεις, προσδιορίζει την πολιτική παράνοια που διέπει τις τακτικές που εφαρμόζει η Άγκυρα. Τακτικές οι οποίες νομοτελειακά οδήγησαν στη συστηματική αποστέωση του περίφημου οικονομικού θαύματος της Τουρκίας και στη δραματική ανατροπή των αναπτυξιακών δυναμικών της χώρας. Η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο μίας τουλάχιστον μεσοπρόθεσμης και σταδιακής περιδίνησης η οποία οδηγεί στα μονοπάτια της πτώχευσης. Η «ασθένεια» δεν είναι επιφανειακού χαρακτήρα. Είναι δομική, βαθιά και λόγω πολιτικών επιλογών του συστήματος Ερντογάν χωρίς προοπτική θεραπείας. Η Τουρκία επιβιώνει οικονομικά διότι καταναλώνει τις σάρκες της, αλλά τα περιθώρια λιγοστεύουν μέρα με την ημέρα δραματικά. Διατηρεί λόγω πολιτικού - ιδεολογικού αυτισμού ένα σύστημα διακυβέρνησης που καταναλώνει το «φιλέτο» της τουρκικής οικονομίας για να συντηρηθεί. Είτε αυτό το σύστημα αφορά την αστυνομική εκδοχή διακυβέρνησης στο εσωτερικό, είτε τη στρατιωτική υπερδομή που χρειάζεται ο κυβερνητικός πυρήνας της Άγκυρας για να συνεχίσει την αδιέξοδη στρατηγική επιβολής στην Εγγύς και Μέση Ανατολή του δόγματος Ερντογάν περί κυριαρχίας στο σουνιτικό Ισλάμ.
Η Τουρκία βρίσκεται αντικειμενικά σε χειρότερο σημείο από τότε, στα τέλη της δεκαετίας του 1990-2000, που το «Βαθύ Κράτος» της Άγκυρας δρομολόγησε το δόγμα εξυγίανσης της τουρκικής οικονομίας υπό την καθοδήγηση του Κεμάλ Ντερβίς. Αυτές τις «σάρκες» κατασπαράζει τώρα το σύστημα Ερντογάν καταναλώνοντας τις τελευταίες εφεδρείες.
Τα πολιτικά αδιέξοδα οδήγησαν αναπόφευκτα στη λήψη λανθασμένων αποφάσεων ως προς τις διεθνείς σχέσεις της χώρας αυτής. Η εσωτερική διαπάλη μεταξύ των ισλαμιστικών φραξιών του τουρκικού μουσουλμανισμού, ή καλύτερα μεταξύ των θρησκευτικών ταγμάτων του τουρκικού Ισλάμ, κορυφώθηκε με τη σύγκρουση του Ερντογάν με τον μέντορά του Φετουλάχ Γκιουλέν το καλοκαίρι του 2016. Έκτοτε το σύστημα Ερντογάν ακολούθησε μία κατηφορική πορεία χωρίς φρένα και αντιστάσεις. Αυτή η εσωτερική διαπάλη μεταξύ των θρησκευτικών ταγμάτων ήταν ανέκαθεν η «κινητήριος δύναμις» της τουρκικής (και Οθωμανικής) πολιτικής ιστορίας. Η συμμαχία της Άγκυρας με τη Ρωσία και το Ιράν και η οδυνηρή αντιπαράθεση με τους πατροπαράδοτους φύλακες του σουνιτικού ισλάμ, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο, οδήγησαν την Τουρκία σταδιακά στη σημερινή διεθνή απομόνωση. Τα ανατολικού τύπου παζάρια στα οποία επιδίδεται έχουν εξαντλήσει τα περιθώρια ανοχής του Δυτικού κόσμου και έχουν εξοργίσει τους γείτονες, Ισραήλ, Αίγυπτο, Ιορδανία, Ιράκ και βεβαίως τη Σαουδική Αραβία, αλλά και τα Εμιράτα εκτός Κατάρ. Η τελευταία πράξη του δράματος, αυτή η εξόχως θεατρική, χωρίς προοπτική και άκρως ανοργάνωτη επιχείρηση γεώτρησης στα δυτικά της Πάφου, εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, κατάφερε να συσπειρώσει το σύνολο του διεθνούς παράγοντα εναντίον της Άγκυρας. Ακόμη και ο «Ρώσος αδελφός» λόγω διεθνών εμπλοκών στην εκμετάλλευση και διακίνηση υδρογονανθράκων, «άδειασε» την Τουρκία στην πολυσυζητημένη υπόθεση των δραστηριοτήτων του περίφημου «Πορθητή», του τουρκικού, παλαιάς τεχνολογίας και χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό γεωτρύπανου. Μία τρύπα στο νερό (ή τα ύδατα 60 χιλιόμετρα δυτικά της Πάφου) για την ακρίβεια.
Οι επιλογές του Ερντογάν πληρώνονται αυθωρεί και παραχρήμα και μάλιστα εν τη παλάμη. Ωστόσο η Τουρκία, με ή χωρίς Ερντογάν, απρόβλεπτη ή οικονομικά τσακισμένη, απομονωμένη ή όχι, ισχυρή ή ταπεινωμένη, θα βρίσκεται στα ανατολικά σύνορα του Ελληνισμού που αρχίζουν στο Τριεθνές του Έβρου και καταλήγουν στο Κάστρο της Αμμοχώστου στη Κύπρο. Αυτή είναι μία πραγματικότητα με την οποία η ελληνική κοινωνία οφείλει να συμφιλιωθεί.
Το Διεθνές Δίκαιο δεν λειτουργεί αποκλειστικά ως προς την προάσπιση των ελληνικών συμφερόντων. Κάθε αεροσκάφος της Τουρκίας που απογειώνεται δεν σημαίνει πως a priori παραβιάζει τον ελληνικό εναέριο χώρο. Ούτε η διέλευση ενός τουρκικού πολεμικού πλοίου σημαίνει πως παραβιάζει πάντα τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η παραβίαση του FIR Αθηνών δεν σημαίνει πως παραβιάζεται ο ελληνικός εναέριος χώρος. Το ότι μία τουρκική φρεγάτα διαπλέει το Κάβο Ντόρο δεν σημαίνει πως παραβιάζονται τα εθνικά ύδατα, αν έχει κατατεθεί σχέδιο πλεύσης. Το Αιγαίο από τις διεθνείς συνθήκες δεν είναι «ελληνική λίμνη» ούτε όμως και τουρκική. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) δεν είναι εθνικό έδαφος, όπως πιστεύεται. Το καθεστώς των νησιών του Αιγαίου, των Στενών της Προποντίδας και του Βοσπόρου, το καθεστώς διάπλου της Μαύρης Θάλασσας δεν είναι «μπάτε σκύλοι αλέστε». Οι συνθήκες της Λωζάνης, του Μοντρέ και των Παρισίων δεν ισχύουν μόνο για τους Τούρκους αλλά για όλους τους συνυπογράφοντες.
Η σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα στην Εγγύς Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και στα Δυτικά Βαλκάνια και την Ουκρανία (Κριμαία), ενίσχυσε μεσοπρόθεσμα (σίγουρα βραχυπρόθεσμα) την Ελλάδα λόγω και κυρίως των καταστροφικών επιλογών του συστήματος Ερντογάν. Η αναβάθμιση του ελληνικού παράγοντα που αποτελεί καθημερινή πολιτική καραμέλα στα στόματα των διπλωματών, συμπολιτευομένων ή αντιπολιτευομένων εν Ελλάδι είναι μία εκ των επιπτώσεων της κυρίαρχης σύγκρουσης Δύσης (ΗΠΑ) - Ρωσίας και Ισραήλ - Ιράν. Η Ελλάδα είναι πολύ μικρό μέγεθος για να διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο αλλά και εξαιρετικά «καλό οικόπεδο» για να «διευκολύνει» συμμάχους και συνεταίρους. Αυτό συμβαίνει και με την Κύπρο. Η Αθήνα δεν είναι σε θέση να διαθέσει πόρους και μέσα για να εξοπλιστεί λόγω πτώχευσης και αν το πράξει θα το κάνει με υπέρμετρο οικονομικό κόστος αλλά και νέο δανεισμό τον οποίο δεν είναι σε θέση να τον αντέξει. Αντ’ αυτού, ΗΠΑ και Γαλλία και συνολικότερα το ΝΑΤΟ επιχειρούν να διασφαλίσουν στην Ελλάδα και την Κύπρο σταθερές δομές στρατιωτικών διευκολύνσεων. Το ελληνικό και κυπριακό οικόπεδο έχουν προσφερθεί στη βάση των πρόσφατων συνεννοήσεων και στρατηγικών συμφωνιών. Ήδη τα «απαιτούμενα» από τους συμμάχους έχουν παραχωρηθεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Ας μην κοροϊδευόμαστε. Σε όποια διεθνή εμπλοκή είτε στην Ουκρανία, είτε στην Εγγύς Ανατολή, είτε στη Μαύρη Θάλασσα, είτε στην ευρύτερη περιοχή αντιπαράθεσης Ισραήλ - Ιράν, η Ελλάδα θα εμπλακεί. Υπό τις παρούσες συνθήκες είναι κάτι το αναπόφευκτο. Μένει να καθοριστεί το τίμημα μια τέτοιας εμπλοκής. Είναι σοφό να βρίσκεσαι στο στρατόπεδο των ισχυρών. Αρκεί να ξέρει τι ζητά και σε τι στοχεύει.
Η γεωπολιτική καθορίζει, λοιπόν, τα μελλούμενα. Και σε αυτή την αυταπόδεικτη εξίσωση η Ελλάδα και η Κύπρος οφείλουν να αντιληφθούν πως στο μέλλον, βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα, θα πρέπει να διαπραγματευθούν για τον καθορισμό του πλαισίου διευθέτησης των εκκρεμοτήτων. Διότι αποτελεί εκκρεμότητα το καθεστώς του Αιγαίου (υφαλοκρηπίδα - εναέριος χώρος, χωρικά ύδατα) και διότι είναι εκκρεμότητα ο καθορισμός των ΑΟΖ είτε στο Νότιο Αιγαίο είτε στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο, με τη Λιβύη, την Αίγυπτο την Κύπρο και βεβαίως την Τουρκία.
Η διευθέτηση των εκκρεμοτήτων δεν γίνεται ούτε με κλισέ ούτε με κοινότοπη φρασεολογία. Κυρίως δεν γίνεται με αποκλεισμούς, συναισθηματικά ανακλαστικά και έμμονες ιδέες. Η διευθέτηση διεθνών εκκρεμοτήτων γίνεται με διάλογο και διαπραγμάτευση, συνήθως σκληρή και επίμονη.
Το προεκλογικό κλίμα στην Ελλάδα δεν βοηθά τη συνειδητοποίηση αυτής της πραγματικότητας. Οι αναφορές ένθεν κακείθεν στις στρατηγικές επιλογές - προοπτικές της χώρας παραπέμπουν κατά κανόνα σε πλειοδοτικό διαγωνισμό εθνικοπατριωτικής συνθηματολογίας παρά σε νηφάλια αυτογνωσία των δυνατοτήτων και εθνική αυτοσυγκέντρωση. Καταλυτικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία απώλειας της πολιτικής πυξίδας επί των στρατηγικών επιλογών της χώρας διαδραματίζει η μιντιακή αμετροέπεια και η αβασάνιστη αναπαραγωγή μίας «εθνικής κοινοτοπίας», ενός χαϊδέματος αυτιών λόγω και των προεκλογικών (ένθεν κακείθεν) διεργασιών. Ο κόσμος της επόμενης τριακονταετίας θα είναι εντελώς διαφορετικός από τη γεωπολιτική σταθερά που βίωσε ο μεταπολεμική Ευρώπη, άρα και η Ελλάδα. Τα πρώτα βασανιστικά δείγματα τα βίωσε η κοινωνία ήδη. Προσφυγικό, Μεταναστευτικό, Συριακό, Πόλεμος Λιβύης, Κριμαία. Έρχονται τα επόμενα δείγματα ως προς την περιφερειακή - γεωπολιτική ρευστότητα. Οι στρατηγικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται ούτε με συνθήματα ούτε με αταβισμούς ούτε με αβασάνιστα και κλισέ ανακλαστικά.
11°
