Η τυραννία της παράδοσης

«Το γεγονός ότι μια πρακτική είναι παραδοσιακή δεν είναι αρκετό για να την επικυρώσει· η παράδοση δικαιώνεται, αλλά μόνο στο φως της γνώσης εκείνης που το κύρος της δεν αντλείται από την παράδοση».- Άντονι Γκίντενς: Οι συνέπειες της νεοτερικότητας, 1990

Φαίνεται ότι δεν φτάνουν οι νεκροί, οι ακρωτηριασμένοι και οι βαριά τραυματισμένοι για να κάνουν μια κοινωνία να ξανασκεφτεί τις πασχαλιάτικες και γαμήλιες συνήθειες, που αρκετοί ονομάζουν έθιμα. Η αξία της ανθρώπινης ζωής ηττάται όταν αναμετριέται με κάποιες δράσεις που θεωρούνται παραδοσιακές.

Οι περισσότερες από αυτές τις εκδηλώσεις ξεκίνησαν σε άλλες εποχές και ανταποκρίνονταν στις ανάγκες για συμμετοχή σε τελετουργίες, προσωπική έκφραση και διασκέδαση της κοινωνίας στην οποία αναπτύχθηκαν. Η αναβίωση των εκδηλώσεων μέσα στο σημερινό κοινωνικό πλαίσιο δεν γίνεται ερήμην του σύγχρονου τρόπου ζωής.

Οι ρουκετοπόλεμοι και οι σαϊτοπόλεμοι αποτελούν μέρος του τουριστικού προϊόντος για τις περιοχές όπου πραγματοποιούνται. Μεταδίδονται τηλεοπτικά, ενώ οι θεατές τους  καταγράφουν με τα κινητά τους τηλέφωνα και κοινοποιούν τις θεαματικές εικόνες στα μέσα κοινωνικής δυκτίωσης. Στην πραγματικότητα οι ρουκετοπόλεμοι και οι σαϊτοπολεμοι δεν είναι αναβίωση της παράδοσης, αλλά μια παράσταση, όπου και οι πρωταγωνιστές και οι θεατές είναι σημερινοί άνθρωποι, με σύγχρονες ανάγκες και σύγχρονο τρόπο ζωής.

Επομένως ας αφήσουμε στην άκρη την πίστη στην παράδοση και ας κρίνουμε τα δρώμενα ως μια δραστηριότητα των σημερινών προσώπων. Αν ως οργανωμένη κοινωνία θέλουμε να κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές και να μένουν ακρωτηριασμένοι άνθρωποι για να διασκεδάσουμε, μπορούμε να τα συνεχίσουμε.

Δρώμενα όπως οι ρουκετοπόλεμοι και οι σαϊτοπολεμοι καθώς και η χρήση των όπλων σε γάμους και πανηγύρια με τις μπαλωθιές κάνουν τη βία θέαμα. Με το πρόσχημα της αναβίωσης εθίμων από εποχές που η βία και τα όπλα έλυναν τις ανθρώπινες, οι πυροβολισμοί και τα εκρηκτικά εκφράζουν ένα είδος δανεικού ανδρισμού. Η κοινωνία μας έχει ξεπεράσει την εποχή που η βία και τα όπλα καθόριζαν πολλές ανθρώπινες σχέσεις, αλλά ορισμένα μέλη της αντλούν αξία από την αναπαράσταση της βίας. Η αναβίωση της παράδοσης τους δίνει το πρόσχημα.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής προσφέρει ανέσεις και δυνατότητες προσωπικής αυτοπραγμάτωσης, που ήταν αδιανόητες πριν από μερικές δεκαετίες. Δημιουργεί όμως άγχη και ανασφάλειες, η διαχείριση των οποίων είναι δύσκολη. Εδώ έρχεται η επιστροφή στην παράδοση να εμφανιστεί σαν ένα ασφαλές λιμάνι. Έτσι καθετί παραδοσιακό γίνεται ελκυστικό γιατί παραπέμπει σε εποχές υποτιθέμενης αγνότητας.

Πολλά προϊόντα διαφημίζονται σαν παραδοσιακά γιατί οι πωλητές τους ξέρουν ότι η παράδοση τούς προσθέτει αξία. Κατεξοχήν αυτό συμβαίνει με τα τρόφιμα. Όμως αυτό που θεωρούμε σήμερα παραδοσιακό ήταν το νεωτερικό μιας άλλης εποχής. Τα φασόλια, από τα οποία φτιάχνεται το εθνικό φαγητό των Ελλήνων η φασολάδα, ήρθαν στην Ευρώπη μετά την ανακάλυψη της Αμερικής. Το ίδιο και οι ντομάτες, οι πιπεριές και οι μελιτζάνες που φτιάχνουν τα εδέσματα που λατρεύονται σαν παραδοσιακά.

Επίσης τα παραδοσιακά φαγητά θεωρούνται αυτομάτως και υγιεινά. Την εποχή που επινοήθηκαν, οι άνθρωποι μαγείρευαν ότι έβγαζε ο τόπος τους. Έτσι στην Κρήτη χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο που σήμερα θεωρείται υγιεινό, αλλά στο Μέτσοβο τα ζωικά λίπη, που σήμερα ξέρουμε ότι είναι ανθυγιεινά.  Οι σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις είναι που επιβεβαιώνουν ποιο κομμάτι της παράδοσης μπορεί να κάνει καλό στον σύγχρονο άνθρωπο και όχι κάποια κριμένη λαϊκή σοφία. 

Οι παραδοσιακές κοινωνίες στηρίζονταν στην άγνοια, τη θρησκοληψία  και τις δεισιδαιμονίες,  ήταν καταπιεστικές για τις γυναίκες και τους νέους, επέβαλαν την σεξουαλική στέρηση και απέκλειαν τον ατομικό αυτοπροσδιορισμό. Με αυτά τα δεδομένα δεν μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο για τη σύγχρονη ζωή. 

Τα καλά και τα κακά τους κρίνονται και είναι στο χέρι των σημερινών ανθρώπων να απολαμβάνουν έναν όμορφο οικισμό που κτίστηκε αιώνες πριν ή να διασκεδάσουν σε ένα πανηγύρι. Η παράδοση γίνεται τυραννία όταν οι σύγχρονες κοινωνίες επαναλαμβάνουν πρακτικές που δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες, τις αξίες και τις προτεραιότητές τους.