Η Ελλάδα στο επίκεντρο της Κυκλικής Οικονομίας

Του Χάρη Μαμουλάκη*

Τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη βρίσκεται στη δίνη μεγάλων προβλημάτων από την κρίση χρέους της Ελλάδας, την παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη, την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το κύμα λαϊκιστών και ευρωσκεπτικιστών που κατακλύζει την Ευρώπη έως ζητήματα που αφορούν την υπόσταση, τις αξίες και το μέλλον της Ευρώπης.

Παράλληλα όμως έχει ωριμάσει η συζήτηση για την Κυκλική Οικονομία. Η Ευρώπη έχει τη μοναδική ευκαιρία να επωφεληθεί αξιοποιώντας τους διαθέσιμους πόρους της και βάζοντας φρένο στην περιβαλλοντική υποβάθμιση που έφεραν η εντατική χρήση των διαθέσιμων και εισαγόμενων πόρων, χωρίς να υπολογίζονται οι μακροπρόθεσμες συνέπειες και με τις τιμές των πόρων να αυξάνονται λόγω της τεράστιας ζήτησης και του άκρατου ανταγωνισμού.

Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, οι οικονομίες μας διαμόρφωσαν ένα αναπτυξιακό μοντέλο τύπου «Εξόρυξη -  Κατασκευή - Κατανάλωση και Διάθεση». Ένα γραμμικό μοντέλο που βασίζεται στην παραδοχή ότι οι πόροι είναι άφθονοι και διαθέσιμοι, η εκμετάλλευσή τους εύκολη και η διάθεση των αποβλήτων τους φθηνή. Με αποτέλεσμα αυτό να απειλεί την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.

Η αδιέξοδη αυτή κατάσταση οδήγησε στην επιτακτική ανάγκη μιας διαφορετικής προσέγγισης, στην υιοθέτηση του κυκλικού μοντέλου οικονομίας όπου όλα τα απόβλητα επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται. Είναι ζήτημα υπεύθυνης στάσης για την προστασία της φύσης και της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μετάβαση είναι ουσιώδης για μια έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Απαιτεί όμως αλλαγές σε ολόκληρο το φάσμα. Από τον σχεδιασμό των προϊόντων έως τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα και τα μοντέλα της αγοράς, από νέους τρόπους μετατροπής των αποβλήτων σε πόρους έως νέους τρόπους καταναλωτικής συμπεριφοράς. Αυτό συνεπάγεται πλήρη συστημική αλλαγή και καινοτομία όχι μόνο στις τεχνολογίες, αλλά και στην οργάνωση, την κοινωνία, τις μεθόδους χρηματοδότησης και την πολιτική.

Η ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας είναι μονόδρομος για την προστασία του περιβάλλοντος, την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και τον εξανθρωπισμό των συνθηκών διαβίωσης. ‘Όλες οι προηγμένες χώρες έχουν κάνει άλματα στη διαχείριση αστικών αποβλήτων, δυστυχώς και εδώ η Ελλάδα υστερεί λόγω έλλειψης σχεδίου, αποφασιστικότητας της πολιτείας και τοπικών κοινωνιών.

Διότι χρειάζεται ατομική και συλλογική ευθύνη για να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα μικρά και τα μεγάλα προβλήματα της ζωή μας και πρωτίστως αυτά της καθημερινότητας μας. Γι’ αυτό και η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί το ζωντανό παράδειγμα του πως υπεύθυνη στάση και συνειδητοποίηση αλλάζουν την καθημερινότητά μας, τις συνήθειές μας, τον τρόπο που βλέπουμε το περιβάλλον.

Σε αυτό βέβαια συμβάλλει η ενημέρωση των πολιτών και σε αυτό ο Δήμος Ηρακλείου έχει παίξει καταλυτικό ρόλο ευαισθητοποιώντας τους πολίτες της Κρήτης, δίνοντάς τους ρόλο και καλλιεργώντας την περιβαλλοντική συνείδηση μέσω της πληροφόρησης και της εξοικείωσης με τις νέες μεθόδους για την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας. Εξάλλου αυτό είναι και το χρέος όλων μας απέναντι στον εαυτό μας, τα παιδιά μας και την κοινωνία.

Γι’ αυτό οφείλουμε να αλλάξουμε τακτικές, να απαγκιστρωθούμε από τις κακές πρακτικές του χθες απλά και μόνο επειδή μας βολεύουν. Να δούμε τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, να αφουγκραστούμε τα προβλήματά τους, να ενσωματώσουμε καινοτόμες ιδέες,  να είμαστε ευέλικτοι, αποτελεσματικοί και προσαρμοστικοί. Να αφήσουμε πίσω μας την ατολμία, την αναβλητικότητα και κυρίως τις σκοπιμότητες κάθε είδους.

Έρευνες δείχνουν ότι με την κυκλική οικονομία η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να εξοικονομήσει από 340 έως και 630 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο σε υλικές δαπάνες, μιλάμε δηλαδή για το 3% του ΑΕΠ της Ευρώπης.

Να αντιληφθούμε ότι με τη μείωση των απορριμμάτων εξοικονομούμε πρώτες ύλες και ενέργεια, προστατεύουμε το περιβάλλον και την υγεία μας, συνδράμουμε στην ανάπτυξη νέων παραγωγικών μορφών που σημαίνει νέες θέσεις εργασίας. Εστιάζουμε στην επαναχρησιμοποίηση, την επισκευή και την ανανέωση. Πρόκειται για ένα νέο παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο που στοχεύει στη χρήση των υλικών για πολύ περισσότερο χρόνο. Ό,τι προηγουμένως ήταν απόβλητο μπορεί να μετατραπεί σε πρώτη ύλη. Προϋποθέτει όμως την ενεργή συμμετοχή όλων μας και την συνειδητοποίηση ότι το τέλος ενός προϊόντος γίνεται η αρχή ενός νέου κύκλου ζωής.

Έρευνες δείχνουν ότι με την κυκλική οικονομία η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να εξοικονομήσει από 340 έως και 630 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο σε υλικές δαπάνες, μιλάμε δηλαδή για το 3% του ΑΕΠ της Ευρώπης.

Η Κυκλική Οικονομία για την Ελλάδα δεν είναι κάτι άπιαστο και μακρινό και το πιο ζωντανό παράδειγμα γι’ αυτό είναι το Ηράκλειο Κρήτης όπου στο τελικό στάδιο υλοποίησης βρίσκονται έξι προγράμματα που αλλάζουν το τοπίο της πόλης.

*Το Εναλλακτικό εστιατόριο του δήμου Ηρακλείου θα συγκεντρώνει τα τρόφιμα που περισσεύουν από τους χώρους εστίασης και θα προσφέρεται στους συνανθρώπους μας που έχουν ανάγκη.

*Τα δημοτικά τέλη μειώνονται για τους δημότες που ελαχιστοποιούν τα απορρίμματα τους και αυτό καταγράφεται στην ατομική κάρτα που θα κατέχει.

*Τα υπολείμματα τροφίμων από ξενοδοχεία και εστιατόρια θα μετατρέπονται σε ζωοτροφή.

*Ο δημότης αποκτά μια έξυπνη κάρτα που συνδέεται με την αντίστοιχη των σουπερ μάρκετ και τον ενημερώνει γα τα αποθέματα του ψυγείου του, τις ημερομηνίες λήξης των τροφίμων και τρόπους μαγειρέματος.

*Τη δημιουργία Περιβαλλοντικού Πάρκου 270 στρεμμάτων με εκπαιδευτικά προγράμματα, πράσινο σημείο και χώρους αναψυχής για περίπατο και ποδηλασία.

*Το πρώτο ρομποτικό σύστημα ανακύκλωσης αστικών απορριμμάτων που κινείται αυτόνομα και φέρνει κοντά το νομό Ηρακλείου και Χανίων.

Ο ρόλος των δήμων είναι κομβικός, διότι αν δεν ενσωματώσουν τις αρχές της κυκλικής οικονομίας στα τοπικά σχέδια ανάπτυξης και δεν προωθήσουν την κυκλική οικονομία στις τοπικές αγορές και επιχειρήσεις τότε αυτή θα παραμείνει κενό γράμμα.

Η κυκλική οικονομία συνιστά μετεξέλιξη της ανακύκλωσης. Φεύγουμε από το μοντέλο «παραγωγή-κατανάλωση-απόρριψη» και περνάμε σε ένα άλλο: Βλέπουμε τα προϊόντα σαν μια ευκαιρία να δημιουργήσουμε αξία, όχι όταν κλείσουν τον κύκλο τους, αλλά σε κάθε φάση της ωφέλιμης ζωής τους.

Στη Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το 1ο Forum Κυκλικής Οικονομίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σε συνεργασία με την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδας στις 8 & 9 Απριλίου στο Ζάππειο Μέγαρο.

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια μεγάλη πρόκληση. Στόχος μας η κυκλική οικονομία να γίνει το σήμα κατατεθέν για την χώρα μας, να αποτελέσει σημείο αναφοράς στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο καθώς αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία για την οικονομία, την εργασία, την επιχειρηματικότητα. Δεκάδες start up επιχειρήσεις μπορούν να αναδειχθούν και να κινηθούν έξυπνα πολλαπλασιάζοντας την αξία των φυσικών πόρων τώρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει νέες καινοτόμες προτάσεις.

* Ο Χάρης Μαμουλάκης είναι Πρόεδρος του Ενιαίου Συνδέσμου Διαχείρισης Απορριμμάτων Κρήτης (Ε.Σ.Δ.Α.Κ) – Αντιδήμαρχος Ανακύκλωσης & Καθαριότητας Ηρακλείου.