Brexit: Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος χωρισμού

Καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές (Παρασκευή 29 Μαρτίου, 12:20 μμ) το Βρετανικό κοινοβούλιο συζητάει διάφορα παράξενα και αμήχανα σενάρια διαζυγίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενός προαναγγελθέντος διαζυγίου, το χρονικό του οποίου δεν έχει γραφτεί ακόμα. Είχα πολλά χρόνια να παρακολουθήσω τις συνεδρίες του κοινοβουλίου. Μια εποχή ήμουν τελείως εθισμένος σ' αυτό το έξοχο Αγγλικό θέατρο. Πέρασαν πέντε και χρόνια από τότε και νόμιζα ότι είχα μια για πάντα ξεπεράσει τον εθισμό μου, αλλά τις τελευταίες μέρες έχω υποτροπιάσει κι άρχισα πάλι να παρακολουθώ τις συνεδρίες με τις θαυμάσιες προσφωνήσεις και απευθύνσεις «May I just remind my honourable friend..., Mr Speaker..., I thank the honourable lady for....», το ιδιαίτερο Βρετανικό πάθος, χιούμορ, τον σαρκασμό, την λατρεία για ετικέτα και την τελετουργία στην επικοινωνία.

Πριν δυο μέρες οι βουλευτές κλήθηκαν να ψηφίσουν «ενδεικτικά» όχι «δεσμευτικά» κάποιο σχέδιο-πρόταση για το πώς ακριβώς θα γίνει το Brexit, δηλαδή τι είδους συμφωνία να γίνει με την Ευρώπη. Είχαν κατατεθεί όχι δύο, όχι τρείς, όχι τέσσερις, όχι πέντε, αλλά δεκαέξι διαφορετικές προτάσεις!

Το συντηρητικό κόμμα βρίσκεται σε τεράστια εσωτερική αναστάτωση, κάποιοι μάλιστα μιλούν για επικείμενη κατάρρευση, πράγμα που εγώ θεωρώ υπερβολικό στην παρούσα συγκυρία, ενώ οι μέρες της Τερέζας είναι σίγουρα μετρημένες. Το Εργατικό κόμμα δεν είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση, αλλά είναι τυχερό που δεν είναι στην κυβέρνηση.

Καθώς πολλοί κρατούν την ανάσα τους να δουν τι θα γίνει, ας πάρουμε μια ανάσα κι ας δούμε λιγάκι την γενεαλογία αυτού του περίφημου Brexit εστιάζοντας κυρίως στον ρόλο του συντηρητικού κόμματος. Μια τέτοια άσκηση δεν αποσκοπεί φυσικά στο να εξηγήσει ένα τόσο πολύπλοκο φαινόμενο που συνδέεται ιστορικά με διεθνείς πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις τα τελευταία σαράντα και χρόνια. Αλλά ίσως έχει κάποιο μικρό ενδιαφέρον.

Κατ’ αρχήν, όπως είναι λίγο ή πολύ γνωστό, η σχέση του ΗΒ (Ηνωμένου Βασιλείου) με την Ευρώπη ήταν προβληματική από την αρχή και ακόμα πιο πριν τουλάχιστον από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και φυσικά πολύ πιο πριν, αλλά βέβαια δεν θα πάμε πίσω στην διαμάχη του Ερρίκου Η΄ με τη Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Θα περιοριστούμε να ρίξουμε την γρήγορη ματιά μας στα τελευταία περίπου 50 χρόνια. Ο πειρασμός είναι μεγάλος να πει κάποιος ότι αυτός ο γάμος μύριζε διαζύγιο και μάλιστα μη συναινετικό απο την αρχή.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την ήττα του Edward Heath ως ηγέτη του Συντηρητικού Κόμματος το 1975 και τη διαδοχή του απο τη Margaret Thatcher τον Φεβρουάριο του 1975. Ο ευρωσκεπτικισμός της Μάγκι ήταν γνωστός από τότε, αν και τότε εκφραζόταν με πολύ πιο ήπιους, σχεδόν αγνωστικιστικούς τόνους. Ωστόσο φαίνεται, εκ των υστέρων, ότι η νίκη της και ο εκτοπισμός του Heath ξεκίνησε μια σταδιακή διαδικασία μετατόπισης του κόμματος προς πιο ακραίες ευρωσκεπτικιστικές θέσεις, αλλάζοντας ουσιαστικά μια ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στους ευρωσκεπτικιστές και τους ευρωπαϊστές. Φυσικά δεν επρόκειτο για θέμα προσωπικού ταπεραμέντου και προτιμήσεων. Οι μετατοπίσεις και ταλαντεύσεις στο κόμμα σχετικά με την Ευρώπη αντανακλούσαν, μέσα βέβαια από πολλαπλές διαθλάσεις, διεθνείς εξελίξεις, συσχετισμούς δυνάμεων, οικονομικούς και ιδεολογικούς ανταγωνισμούς.

Ας μην ξεχνούμε ότι ο Heath, αυτός ο συντηρητικός μιας άλλης εποχής, ήταν ένθερμος ευρωπαϊστής και ήταν αυτός που είχε υπογράψει τη συνθήκη των Βρυξελλών το 1972 για την εισαγωγή της Αγγλίας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, που αργότερα θα γινόταν η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια άσχετη βιογραφική λεπτομέρεια. Ο Τεντ, όπως ήταν το χαϊδευτικό του Heath, διατήρησε την αγάπη του για την κλασική μουσική όλη του την ζωή, παίζοντας ο ίδιος πιάνο, εκκλησιαστικό όργανο και διευθύνοντας ορχήστρες. Κάποιοι κακεντρεχείς έλεγαν μάλιστα ότι θα έπρεπε να έχει γίνει επαγγελματίας μουσικός και να μην μπλεχτεί με την πολιτική. Μια κάπως λιγότερο άσχετη βιογραφική λεπτομέρεια, εμβληματική της σχέσης με την Ευρώπη που οραματιζόταν, είναι ότι ήταν ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής  Κοινότητας Ορχήστρας Νέων (European Community Youth Orchestra) το 1976.

Αλλά άλλες δυνάμεις και διεθνείς συσχετισμοί ήδη αναδύονταν στο προσκήνιο αρθρώνοντας έναν καινούργιο προκλητικό λόγο περί Ευρώπης, έναν λόγο που εκπροσώπησε και ανέπτυξε με μαεστρία η Μάγκι. Μέχρι εκείνον τον φημισμένο λόγο της στο κοινοβούλιο το 1990, όταν αναφώνησε τρείς εκείνο το περίφημο «No, no, no» (δεν έχουμε μόνο εμείς το ένδοξο Όχι στην ιστορία μας) αρνούμενη με πείσμα να υποκύψει σε πιέσεις για περισσότερο κεντρικό έλεγχο από την Ευρώπη. Το περήφανο και προκλητικό «Όχι» της δεν απευθυνόταν βέβαια μόνο στον Jacques Delors τότε, αλλά και σε ευρωπαϊστές βουλευτές του κόμματός της. Δυο μέρες μετά ο Geoffrey Howe, αυτή η ευγενική και ιστορική φιγούρα στο κόμμα, και για πολλά χρόνια υπουργός της Μάγκι (με διάφορα βαριά χαρτοφυλάκια), παραιτήθηκε αηδιασμένος. Τρεις εβδομάδες αργότερα η Μάγκι έπεσε.

Το Ευρωπαϊκό ζήτημα, δηλαδή η σχέση με την Ευρώπη, ήταν και παραμένει ίσως η μεγαλύτερη απειλή για την εσωτερική συνοχή του Συντηρητικού κόμματος, διχάζοντας το κόμμα από άκρη σε άκρη. Δεν θα εξετάσουμε εδώ, όπως είπαμε, τους αντίστοιχους κλυδωνισμούς στο Εργατικό κόμμα.

Η νίκη του John Major, που διαδέχθηκε την Μάγκι, ήταν μια εμβληματική νίκη των μετριοπαθών Ευρωπαϊστών κατά των Ευρωσκεπτικιστών στο κόμμα. Φυσικά οι τελευταίοι δεν σώπασαν. Μια περίοδος σχετικής ανακωχής επακολούθησε χωρίς βέβαια οι εσωτερικές εντάσεις να σταματήσουν. Η συνθήκη του Maastricht υπογράφτηκε παρόλες τις σφοδρές κριτικές της ευρωσκεπτικιστικής μερίδας του τύπου και διαφόρων εσωτερικών μικρο-επαναστάσεων μέσα στο κόμμα οι οποίες ωστόσο δεν βρήκαν το απαιτούμενο έρεισμα για να προκαλέσουν σοβαρές αναταράξεις.

Με το σοκ όμως από την καταστροφική ήττα του κόμματος στις εκλογές του 1997 οι ευρωσκεπτικιστές πήραν το πάνω χέρι πάλι, με την ηγεσία του William Hague από το 1997 εως το 2001. Όμως ο ευρωσκεπτικισμός του συντηρητικού κόμματος συνέβαλε στην ανάδυση μια καινούργιας απειλής για το ίδιο το κόμμα, μια απειλής που δεν μπόρεσαν να ελέγξουν. Πρόκειται φυσικά για τη δημιουργία του UKIP (διαδόχου του Referendum Party του James Goldsmith ο οποίος διατηρούσε για χρόνια στενές σχέσεις με το Συντηρητικό κόμμα) και την μετέπειτα δραματική απήχηση που είχε στον κόσμο.

Όταν ο David Cameron ανέλαβε την ηγεσία του κόμματος το 2005 προσπάθησε να εξισορροπήσει τις διχαστικές τάσεις μέσα στο κόμμα και ίσως το κατάφερε για κάποιο διάστημα. Μετά τη νίκη των Συντηρητικών το 2010 πολλοί υπέθεσαν, ή ευχόντουσαν τουλάχιστον, ότι αυτή η εύθραυστη ισορροπία θα διατηρούνταν. Η υπόσχεση του Cameron όμως το 2013 να κάνει δημοψήφισμα, απέδειξε ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Έχοντας εξαντλήσει τις συμβιβαστικές μανούβρες για να κρατήσει το κόμμα μαζί, υπολόγισε ότι το δημοψήφισμα θα έδινε την λύση. Υπολόγισε λανθασμένα, όπως αποδείχτηκε.

 Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει πια. Δεν πιστεύω ότι το συντηρητικό κόμμα θα έχει την τύχη του ΠΑΣΟΚ. Όσο για την τύχη των Βρετανών, αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Καθώς περιμένουμε με αγωνία να δούμε τι θα συμβεί, οφείλω να δηλώσω ότι άσχετα με την τύχη του Συντηρητικού κόμματος, το ενδιαφέρον μου για την έκβαση του διαζυγίου με την Ευρώπη δεν είναι καθαρά πολιτικό ή φιλολογικό. Ντρέπομαι λίγο, αλλά έτσι είναι, ανησυχώ μη χάσω καμιά εικοσαετία συντάξιμα που έχω στην Αγγλία.