Η ιστορία της ομοφυλοφιλίας ως κοινωνικό φαινόμενο είναι πανάρχαια υπόθεση, όμως η ιστορία του γκέι κινήματος είναι πολύ πιο πρόσφατη (ακόμα και η ίδια η λέξη «ομοφυλοφιλία» εμφανίστηκε μόλις τον 19ο αιώνα). Για πολλούς αιώνες όσοι αγαπούσαν διαφορετικά ήταν αναγκασμένοι να υποφέρουν σιωπηλά, καταδικασμένοι στην ντροπή και τον τρόμο. Κάτι που συνεχίζει να ισχύει σε μεγάλο μέρος του πλανήτη ακόμα και σήμερα (η ομοφυλοφιλία παραμένει ποινικό αδίκημα σε 78 χώρες του κόσμου). Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η συνειδητοποίηση αυτής της κοινωνικής αδικίας οδήγησε στην ανέγερση μνημείων προς τιμή αυτών των ανώνυμων, ξεχασμένων θυμάτων της ιστορίας σε διάφορες χώρες του κόσμου. Πολλά από αυτά τα μνημεία χρησιμοποιούν το ροζ τρίγωνο των ναζιστών ως διαχρονικό σύμβολο των διωγμών που έχουν υποστεί οι ομοφυλόφιλοι ανά τους αιώνες. Όπως θα δούμε όμως, δεν είναι τα μόνα.
Το ιερό του Έρωτα στις παρυφές της Ακρόπολης
Στη βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης, κάτω από το Ερέχθειο, βρίσκεται ένα υπαίθριο ιερό στον θεό Έρωτα και τη μητέρα του Αφροδίτη. Από μία επιγραφή λαξευμένη πάνω στον βράχο μαθαίνουμε ότι σε αυτή την τοποθεσία οι αθηναίοι διοργάνωναν γιορτή αφιερωμένη στον μικρό φτερωτό θεό προς το τέλος της Άνοιξης. Γνωρίζουμε επίσης ότι εκεί κατέληγε η γυμνή λαμπαδηδρομία νεαρών προς τιμή του θεού Έρωτα που ξεκινούσε από την Ακαδημία Πλάτωνος. Στην τοποθεσία του ιερού ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να δει κόγχες σκαλισμένες πάνω στον ιερό βράχο που σήμερα είναι κενές, όμως στην αρχαιότητα οι λάτρεις του θεού τοποθετούσαν μέσα σε αυτές τάματα όπως εικόνες, ανάγλυφα, μικρά αγαλματίδια, φιγούρες από τερρακότα κτλ.
Από τους αρχαίους συγγραφείς μαθαίνουμε ότι ένα από αυτά απεικόνιζε ένα αγόρι να τρέχει γυμνό κρατώντας στα χέρια του δυο πετεινούς. Η αναπαράσταση παραπέμπει στην ιστορία του εραστή Μέλητου ο οποίος κατάφερε να περάσει με επιτυχία όλες τις δοκιμασίες στις οποίες τον υπέβαλλε ο πανέμορφος νεαρός Τιμαγόρας. Δοκιμασίες όπως η κλοπή κυνηγόσκυλων, ενός φημισμένου επιβήτορα, και τέλος, δύο πετεινών από πολύ καλή ράτσα τους οποίους απαίτησε ο Τιμαγόρας ως δώρα από τον εραστή του. Παρόλα αυτά ο Τιμαγόρας συνέχιζε να αντιστέκεται στην ερωτική πολιορκία του Μέλητου και ο τελευταίος, τρελός από έρωτα, αυτοκτόνησε πέφτοντας από την Ακρόπολη. Σύμφωνα με τον θρύλο, μόλις ο Τιμαγόρας έμαθε για τον θάνατο του εραστή του, καταλήφθηκε από μία ανεξέλεγκτη ορμή (οι αρχαίοι την αποκαλούσαν «Αντέρως» – η εκδίκηση του έρωτα) και τρέχοντας έπεσε κι αυτός στο ίδιο σημείο, πάνω από το σώμα του άψυχου Μέλητου. Το σημείο που έπεσαν οι δύο νέοι ήταν ακριβώς αυτό που επέλεξαν οι αθηναίοι για να στήσουν το ιερό προς τιμή του θεού Έρωτα. Την ιστορία μαθαίνουμε από το λεξικό της Σούδας και μια παραλλαγή της διαβάζουμε και στον Παυσανία. Όμως δεν θα δείτε να την αναφέρουν οι περισσότεροι σύγχρονοι τουριστικοί οδηγοί...
Μνημείο στους ομοφυλόφιλους που έπεσαν θύματα του ναζισμού στο Βερολίνο
Το μνημείο που εγκαινιάστηκε το 2008 από τον γκέι δήμαρχο του Βερολίνου Κλάους Βόβεραϊτ είναι αφιερωμένο στους 15 χιλιάδες ομοφυλόφιλους που υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πρόκειται για έναν τσιμεντένιο κύβο που στήθηκε στην άκρη του πάρκου Tiergarten (δημοφιλή τοποθεσία υπαίθριων γκέι γνωριμιών). Μέσα από μία τετράγωνη οπή, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει ένα σύντομο βίντεο που δείχνει δύο νεαρούς να φιλιούνται με φόντο το πάρκο. Δίπλα στο μνημείο μπορεί να διαβάσει λεπτομέρειες σχετικά με τους διωγμούς των ομοφυλόφιλων που δεν σταμάτησαν με τον ναζισμό, αφού η ομοφυλοφιλία παρέμεινε ποινικό αδίκημα στη Γερμανία μέχρι το 1969. Σαν αποτέλεσμα, οι ομοφυλόφιλοι υπήρξαν τα τελευταία θύματα του ναζισμού που αναγνωρίστηκαν από το γερμανικό κράτος και η ιστορία των επιζώντων παρέμεινε για δεκαετίες καλυμμένη από ένα πέπλο σιωπής. Η γειτνίαση του μνημείου με το αντίστοιχο μνημείο για το εβραϊκό Ολοκαύτωμα προκάλεσε τις αντιδράσεις ορισμένων εβραίων ιστορικών που θεωρούν ότι τα δύο εγκλήματα δεν είναι συγκρίσιμα σε μέγεθος.
Ο ιρλανδός συγγραφέας που καταδικάστηκε να περάσει δυο χρόνια στα βρετανικά κάτεργα εξαιτίας της σχέσης του με τον γιο ενός άγγλου αριστοκράτη (η φράση «ο έρωτας που δεν τολμάει να πει το όνομά του» προέρχεται από τα πρακτικά της περίφημης δίκης) πέθανε απένταρος και ξεχασμένος στο Παρίσι το 1900. Εννιά χρόνια αργότερα, οι φίλοι του μετέφεραν τα λείψανά του στο διάσημο κοιμητήριο Père Lachaise και ανέθεσαν το επιτύμβιο μνημείο στον μοντερνιστή γλύπτη Τζάκομπ Έπσταϊν. Ο Έπσταϊν έφτιαξε έναν τεράστιο ιπτάμενο άγγελο, τα γεννητικά όργανα του οποίου καταστράφηκαν από έναν βάνδαλο τη δεκαετία του '60. Πέρα από τα λουλούδια, τα σημειώματα και τις επιγραφές, οι θαυμαστές του συγγραφέα άρχισαν να αφήνουν πάνω στον τύμβο σημάδια από φιλιά με κραγιόν. Για να προστατεύσει το μάρμαρο από τη διάβρωση, ο δήμος αποφάσισε το 2011 να κατασκευάσει γύρω από το μνημείο ένα παραπέτασμα από πλεξιγκλάς.
Το μνημείο της γκέι απελευθέρωσης στη Νέα Υόρκη
Το Christopher Park βρίσκεται στο West Village ακριβώς απέναντι από το ιστορικό μπαρ Stonewall Inn, όπου το 1969 οι ομοφυλόφιλοι θαμώνες αποφάσισαν για πρώτη φορά να αντιδράσουν δυναμικά σε μία ακόμα «επιχείρηση-σκούπα» της αστυνομίας στα γκέι στέκια. Ακολούθησαν τρεις μέρες ταραχών στους γύρω δρόμους που υπήρξαν η ληξιαρχική πράξη γέννησης του σύγχρονου κινήματος χειραφέτησης των ομοφυλόφιλων, αλλά και η έμπνευση για τις ετήσιες παρελάσεις γκέι περηφάνιας που διοργανώνονται έκτοτε παντού στον κόσμο σε ανάμνηση εκείνου του ιστορικού γεγονότος. Το 1992, μετά από 12 χρόνια λυσσαλέων αντιδράσεων, ο δήμος της Νέας Υόρκης τοποθέτησε τελικά στο Christopher Park ένα γλυπτό σύμπλεγμα του καλλιτέχνη Τζορτζ Σίγκαλ που έγινε γνωστό ως «Μνημείο της γκέι απελευθέρωσης». Το μνημείο, που απεικονίζει όρθιο ένα ζευγάρι αντρών και καθιστό σε ένα διπλανό παγκάκι ένα ζευγάρι γυναικών, αποτελεί σήμερα δημοφιλή προορισμό για τους τουρίστες που επισκέπτονται το Μανχάταν.
To Homomonument στο Άμστερνταμ
Το πρώτο δημόσιο μνημείο που ανεγέρθηκε οπουδήποτε στον κόσμο με σκοπό «να στηρίξει και να εμπνεύσει τους ομοφυλόφιλους στον αγώνα τους ενάντια στην άρνηση, την καταπίεση και τις διακρίσεις» εγκαινιάστηκε το 1987. Αποτελείται από τρία ροζ τρίγωνα φτιαγμένα από γρανίτη, τα δύο στο επίπεδο του δρόμου και ένα τρίτο το οποίο εξέχει πάνω από το κανάλι Kaizergracht, που αποτελούν τις γωνίες ενός μεγαλύτερου νοητού τριγώνου. Η τοποθέτησή τους δεν είναι τυχαία· το ένα τρίγωνο δείχνει προς το εθνικό μνημείο των πεσόντων στον πόλεμο· το δεύτερο είναι στραμμένο προς τα γραφεία της παλιότερης γκέι οργάνωσης της Ολλανδίας· ενώ το τρίτο βλέπει προς το σπίτι της Άννας Φρανκ. Πάνω στο τελευταίο είναι χαραγμένοι οι στίχοι του γκέι ολλανδοεβραίου ποιητή Γιάκομπ Ιζραέλ ντε Χάαν «Η επιθυμία μας για εγκαρδιότητα δεν γνωρίζει όρια».
Ο μαθηματικός που αποκρυπτογράφησε τους μυστικούς κώδικες του γερμανικού ναυτικού κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και θεωρείται γενάρχης της επιστήμης της πληροφορικής, καταδικάστηκε από αγγλικό δικαστήριο το 1952 εξαιτίας της σχέσης του με έναν άντρα, ακριβώς όπως και ο Όσκαρ Ουάιλντ. Προκειμένου να γλιτώσει τη φυλακή, ο Τούρινγκ δέχτηκε να υποβληθεί σε «θεραπεία» ευνουχισμού με θηλυκές ορμόνες. Δύο χρόνια αργότερα αυτοκτόνησε δαγκώνοντας ένα μήλο ποτισμένο με κυάνιο. Ένα γλυπτό στη μνήμη του τοποθετήθηκε το 2001 ανάμεσα στο πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και την γκέι γειτονιά της πόλης. Τον δείχνει καθιστό σε ένα παγκάκι να κρατάει στο χέρι του το μοιραίο δαγκωμένο μήλο (που πολλοί θεωρούν ότι υπήρξε έμπνευση για το λογότυπο της Apple). Η επιγραφή του μνημείου αναφέρει «Άλαν Τούρινγκ, πατέρας της πληροφορικής, μαθηματικός, αποκρυπτογράφος των συμμάχων και θύμα της προκατάληψης».
To παγκάκι του Μάθιου Σέπαρντ στο πανεπιστήμιο του Γουαϊόμινγκ
Το 1998, σε ηλικία 22 ετών, ο φοιτητής Μάθιου Σέπαρντ συνάντησε σε ένα γκέι στέκι του Γουαϊόμινγκ δύο άντρες που προσφέρθηκαν να τον γυρίσουν σπίτι με το αμάξι τους. Αφού τον οδήγησαν σε μια ερημική περιοχή, τον έδεσαν σε έναν φράχτη και τον βασάνισαν μέχρι θανάτου. Η στυγερή δολοφονία του συγκλόνισε την Αμερική και –μετά από πολύχρονη εκστρατεία που ανέλαβε η μητέρα του– οδήγησε το Κογκρέσο να περάσει νόμο για την καταπολέμηση της ομοφοβικής βίας που πήρε το όνομά του. Δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του, το πανεπιστήμιο στο οποίο σπούδασε του αφιέρωσε αυτό το παγκάκι με την επιγραφή «Συνεχίζει να κάνει τη διαφορά. Ειρήνη στον Μάθιου και σε όποιον ξεκουράζεται εδώ».
Το άγαλμα του αγγέλου στη Φρανκφούρτη
Το άγαλμα ενός αγγέλου με χαμηλωμένο βλέμμα και ψαλιδισμένα τα φτερά τοποθετήθηκε κοντά στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου το 1994 και είναι αφιερωμένο στους ομοφυλόφιλους που δολοφονήθηκαν από το Τρίτο Ράιχ. Βρίσκεται στο κέντρο μιας πλατείας σε σχήμα σταυρού και η επιγραφή στο βάθρο αναφέρει «Ομοφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες δολοφονήθηκαν από το καθεστώς του Εθνοσοσιαλισμού. Τα εγκλήματα αποσιωπήθηκαν και οι επιζώντες περιφρονήθηκαν. Η μνήμη τους πρέπει να μείνει ζωντανή γιατί αυτοί οι διωγμοί μπορεί να επαναληφθούν οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον».
Τα ροζ τρίγωνα στο Σαν Φρανσίσκο, το Σίδνεϊ και τη Βαρκελώνη
Το πάρκο με τα ροζ τρίγωνα εγκαινιάστηκε στο Σαν Φρανσίσκο το 2001 και αποτελείται από 15 τριγωνικές στήλες από γρανίτη, μία για κάθε χίλιους ομοφυλόφιλους που δολοφόνησαν οι ναζιστές. Την ίδια χρονιά εγκαινιάστηκε και το «Μνημείο του γκέι και λεσβιακού Ολοκαυτώματος» στο Green park του Σίδνεϊ, όπου ένα ροζ τρίγωνο που απεικονίζει γκέι κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης διασταυρώνεται με ένα τρίγωνο φτιαγμένο από μαύρους στύλους που συμβολίζουν τη λεσβιακή κοινότητα. Στη Βαρκελώνη το αντίστοιχο μνημείο εγκαινιάστηκε από τον δήμαρχο της πόλης το 2011 και φέρει την επιγραφή «Στη μνήμη όλων των γκέι, των λεσβιών και των τρανσέξουαλ που υπέφεραν από διωγμούς και καταπίεση κατά τη διάρκεια της ιστορίας».
Η Πλατεία της Διαφορετικότητας στο Μοντεβιδέο
Το πρώτο μνημείο του είδους του στη Λατινική Αμερική εγκαινιάστηκε το 2005. Η Ουρουγουάη υπήρξε η πρώτη χώρα της Λατινικής Αμερικής που αναγνώρισε στα ζευγάρια ίδιου φύλου το δικαίωμα της υιοθεσίας και η δεύτερη μετά την Αργεντινή που θεσμοθέτησε τον γάμο ομοφύλων.
11°
