Το τεκμήριο της αθωότητας και οι εχθροί του

Η νέα ποινική δίωξη κατά της Ρένας Δούρου για τις πλημμύρες ήρθε μετά τη δίωξή της για την πολύνεκρη πυρκαγιά στο Μάτι. Αρκετοί σχολιαστές στα μέσα ενημέρωσης και πολλοί άλλοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αντιμετώπισαν τη Δούρου σαν να έχει ήδη καταδικαστεί. Πολίτες, κατά τα άλλα ευαίσθητοι για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ξεχνούν το δικαίωμα του κατηγορουμένου να θεωρείται αθώος μέχρι να καταδικαστεί από το δικαστήριο.

Οι ποινικές υποθέσεις απαιτούν προσεκτική και λεπτομερή εξέταση όλων των στοιχείων μέχρι να εξαλειφθούν όλες οι αμφιβολίες. Τότε μόνο μπορεί να υπάρξει καταδίκη. Αν ο κατηγορούμενος κριθεί ένοχος, έχει το δικαίωμα να ζητήσει επανεξέταση της υπόθεσής του από ανώτερο δικαστήριο.

Όμως η δημόσια καταδίκη, πριν την ποινική δίκη, από ΜΜΕ και άλλους, διαπομπεύει και καταδικάζει ηθικά τους κατηγορούμενους. Συχνά οι συνέπειες είναι αβάσταχτες. «Σφηνιάς - Φονιάς» ήταν ο τίτλος μιας εφημερίδας για το πολύνεκρο ναυάγιο του πλοίου Σάμινα. Ο Παντελής Σφηνιάς, διευθύνων σύμβουλος της πλοιοκτήτριας εταιρίας, αυτοκτόνησε μετά από λίγο καιρό.

Πριν από περίπου δέκα χρόνια ο πρώην υπουργός Συγκοινωνιών της κυβέρνησης Σημίτη Χρήστος Βερελής κατηγορήθηκε για διακίνηση μαύρου χρήματος κατά την προμήθεια 90 τρόλεϊ. Η υπόθεση είχε πάρει μεγάλη δημοσιότητα και ο Βερελής είχε παραιτηθεί από το βουλευτικό αξίωμα για λόγους ευθιξίας. Το περασμένο Νοέμβριο ο πρώην υπουργός απαλλάχτηκε με βούλευμα. Η είδηση της δίωξης του ήταν πρώτο θέμα στα ΜΜΕ, αλλά η είδηση της απαλλαγής του βρέθηκε μόνο στα «ψιλά» λίγων εφημερίδων και ιστοσελίδων.

Η προστασία του τεκμηρίου αθωότητας (που έχει τις ρίζες της στη Γαλλική Επανάσταση) στην αρχή είχε σκοπό την προστασία των κατηγορουμένων από τη μεροληπτική απόδοση της δικαιοσύνης. Σήμερα το πρόβλημα εντοπίζεται στη στάση των μέσων ενημέρωσης και στην εκμετάλλευση εκκρεμών ποινικών υποθέσεων από κυβερνητικούς παράγοντες με την ένταξή τους στην πολιτική αντιπαράθεση.

Είναι πολύ πρόσφατες οι δηλώσεις του Αλέξη Τσίπρα στη Βουλή για την υπόθεση Ριχάρδου, όταν είπε μεταξύ άλλων: «Αναφέρομαι σε ένα δίκτυο ενεχυροδανειστηρίων σε όλη την Ελλάδα, το γνωστό δίκτυο “Ριχάρδος”, που είχε ξεζουμίσει, τα πρώτα χρόνια της κρίσης κυρίως, δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας που είδαν εν μία νυκτί τα εισοδήματά τους να καταρρακώνονται, να μένουν άνεργοι, να βρίσκονται στην ανέχεια, στην απελπισία, και μέσα στην απελπισία τους προσπαθήσανε πολλοί εξ αυτών να βρουν τη δυνατότητα έστω ενός πρόσκαιρου βοηθήματος, ξεπουλώντας τα τιμαλφή τους σε τιμή ευκαιρίας».

Ο πρωθυπουργός όχι μόνο μιλούσε για έναν κατηγορούμενο σαν να ήταν ένοχος, αλλά θέλησε να τοποθετήσει τη δράση του Ριχάρδου στα πρώτα χρόνια της κρίσης. Έτσι φόρτωσε το φαινόμενο των ενεχυροδανειστηρίων στους πολιτικούς του αντιπάλους και απάλλαξε την περίοδο της δικής του διακυβέρνησης.

Ο πρωθυπουργός παραβίαζε σε απευθείας μετάδοση όσα το υπουργείο του έφερνε για ψήφιση στη Βουλή. Τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι χωρίς συνέπειες για τη χώρα. 

Η αναφορά αυτή του Αλέξη Τσίπρα έγινε τις μέρες που το Υπουργείο Δικαιοσύνης έφερε για κύρωση Ενσωμάτωση Ευρωπαϊκής Οδηγίας στην οποία προβλέπεται «το δικαίωμά του υπόπτου ή κατηγορουμένου να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης προς αποκατάσταση της βλάβης την οποία υπέστη εξαιτίας της προσβολής του τεκμηρίου αθωότητάς του από δηλώσεις δημόσιων αξιωματούχων σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας πριν την έκδοση απόφασης σε πρώτο ή δεύτερο βαθμό, οι οποίες αναφέρονται κατά τρόπο άμεσο στην εκκρεμή ποινική διαδικασία και είτε παροτρύνουν το κοινό να πιστέψει στην ενοχή του είτε προβαίνουν σε εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών με την οποία προδικάζουν τη δικαστική κρίση της υπόθεσης».

Ο πρωθυπουργός παραβίαζε σε απευθείας μετάδοση όσα το υπουργείο του έφερνε για ψήφιση στη Βουλή. Τέτοιες συμπεριφορές δεν είναι χωρίς συνέπειες για τη χώρα. Η δημόσια αναφορά στην ενοχή κατηγορουμένου από κυβερνητικά στελέχη έχει κοστίσει στο ελληνικό κράτος καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Το τεκμήριο της αθωότητας δεν είναι πολυτέλεια. Ισχύει για όλους τους κατηγορούμενους με την εξαίρεση όσων έχουν ομολογήσει οι ίδιοι την ενοχή τους. Ισχύει για αυτούς που συμπαθούμε και για εκείνους που αντιπαθούμε. Ισχύει για όσους μας φαίνονται αθώοι και για όσους μας φαίνονται ένοχοι. Ισχύει για φίλους και για αντιπάλους. Τόσος καιρός πέρασε από τη Γαλλική Επανάσταση, είναι η ώρα να το μάθουμε.