Ο εορτασμός μιας εθνικής ανεξαρτησίας

«We wanted to be the sky» (Θέλαμε να είμαστε ο ουρανός). Είναι μία από τις τεράστιες νέον πινακίδες του βρετανού καλλιτέχνη Tim Etchells, πινακίδες με σύντομες φράσεις, σαν γιγάντια μηνύματα, που τοποθετούνται σε δημόσιους χώρους. Αυτή η πινακίδα υποδέχεται τους επισκέπτες στην Oodi (Ωδή), την καινούργια Κεντρική Βιβλιοθήκη του Ελσίνκι που άνοιξε τον περασμένο Δεκέμβριο.

«Ψυχής Ιατρείον». Είναι σκαλισμένο πάνω από την είσοδο της Βιβλιοθήκης της Μονής της Πάτμου, πραγματικά στα έγκατα της γης. Ενας χώρος επιβλητικός, όμορφος πολύ, σιωπηλός, αγαπημένος μου, με υλικό που είναι σημαντικό σημείο αναφοράς για την επιστήμη και τους ανθρώπους των Γραμμάτων.

Όχι, δεν κάνω σύγκριση. Άλλωστε κάποια πράγματα δεν συγκρίνονται, είναι μοναδικά. Σκέφτομαι, ωστόσο, μια φράση που ακούστηκε σε πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Κοινωνιολογικής Εταιρείας στην Κατάνια, σε εισήγηση με θέμα τις βιβλιοθήκες και τον νέο ρόλο που διαδραματίζουν στη σύγχρονη κοινωνία: «Από τη σιωπή στην κοινωνικότητα» είπε η εισηγήτρια Στέλλα Βολτούρο, από το πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Η ιταλίδα ερευνήτρια μας μίλησε για την ευτυχία και υπενθύμισε το παράδοξο του Ιστερλίν: Το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, ωστόσο η ευτυχία προϋποθέτει το χρήμα, ή (ακόμη καλύτερα για μένα) τα λίγα χρήματα μπορεί να κάνουν κάποιον να νιώσει δυστυχισμένος, αλλά τα πολλά δεν σημαίνει πως κάνουν κάποιον απαραίτητα ευτυχισμένο. Και τι τον κάνει ευτυχισμένο; Όπως εξηγεί ο Μπιρνό Φρέι, από το πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, «όσο αυξάνεται το ενδιαφέρον για τον πολιτισμό και τις τέχνες τόσο μπορεί να αυξηθεί η ευτυχία του ανθρώπου».

Πού παράγεται, όμως, τόση ευτυχία; Ας φανταστούμε μια χώρα που φιλοξενεί τις μεγαλύτερες γνωστές διεθνείς εταιρείες τεχνολογίας. Μια χώρα που έχει από τις υψηλότερες ευρυζωνικές ταχύτητες στον κόσμο και το 2021 αναμένεται το 86% του πληθυσμού της να έχει smartphone. Πώς γιορτάζει αυτή η χώρα τα εκατό χρόνια ανεξαρτησίας της; Με μια ολοκαίνουργια βιβλιοθήκη στην καρδιά της πρωτεύουσας, απέναντι από το Κοινοβούλιο. Η χώρα, που χαρακτηρίστηκε η πιο ευτυχισμένη στη Γη από τον ΟΗΕ το 2018 και το 2019, είναι γνωστή για το υψηλό επίπεδο των δημόσιων υπηρεσιών και φαίνεται ότι οι βιβλιοθήκες είναι από τις ανέσεις που οι Φινλανδοί αγαπούν περισσότερο. Τα 5,5 εκατομμύρια κάτοικοι της Φινλανδίας δανείζονται περισσότερα από 68 εκατομμύρια βιβλία ετησίως.

Πώς εξηγείται; Είναι απλό: η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών βιβλιοθήκης, χωρίς κόστος για το κοινό, κατοχυρώνεται από το φινλανδικό δίκαιο. Ο νόμος, που ψηφίστηκε το 1928 και με πιο τελευταία αναθεώρηση το 2016, έχει σχεδιαστεί για να διατηρούνται οι βιβλιοθήκες ενημερωμένες, σύγχρονες και συναφείς με την κοινωνία. Στόχος του είναι να προωθεί, μεταξύ άλλων, την ίση πρόσβαση των πολιτών στον πολιτισμό και στη διά βίου μάθηση.

Θυμηθείτε, είχε κάνει τον γύρο του διαδικτύου πριν από λίγο καιρό η φωτογραφία εκείνου του γκριζομάλλη κυρίου με το μπεζ σακάκι, το μαύρο πουκάμισο και τα γυαλιά να κρατά ένα βιβλίο σε μία βιβλιοπαρουσίαση. Καθυστέρησε λίγο να φτάσει, μάλλον λόγω της δουλειάς του.  Έτσι, βολεύτηκε στα σκαλιά όπως και κάποιοι άλλοι. Είναι Φινλανδός και το όνομά του Σάουλι Νιινίστο. Είναι από το 2012 ο Πρόεδρος της Φινλανδικής Δημοκρατίας.

H ιδέα των βιβλιοθηκών παραμένει ουσιαστική σε πολιτισμούς που θέλουν να θεωρούνται προοδευτικοί. Ίσως τα αυστηρά περιβάλλοντα όπου βασιλεύει η απόλυτη σιωπή δεν έχουν βοηθήσει στην εικόνα τους. Αλλά η Oodi δεν είναι σιωπηλή, είναι μία βιβλιοθήκη που δεν στεγάζει μόνο βιβλία. Το κτίριο διαθέτει επίσης έναν κινηματογράφο, ένα στούντιο ηχογράφησης, ένα εστιατόριο, 3D εκτυπωτές και πολλά ακόμη. Μία βιβλιοθήκη, λοιπόν, που επιστρέφει στις ρίζες της: ως τόπος όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν και να μάθουν. Άλλωστε, η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη του αρχαίου κόσμου, εκείνη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο, που χτίστηκε γύρω στα 300 π.Χ., φιλοξενούσε συλλογές έργων, αίθουσες διδασκαλίας αλλά και χώρους συνάντησης και κήπους.

Σήμερα μεγάλες και ελκυστικές δημόσιες βιβλιοθήκες σχεδιάζονται με σκοπό να προσελκύσουν σύγχρονους επισκέπτες. Όπως μια ανακαινισμένη βιβλιοθήκη στο Νιουκάστλ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, που θα προσφέρει προηγμένο εξοπλισμό, και μία στο Χάλιφαξ του Καναδά που χτίστηκε σε μια σειρά γυάλινων ορθογωνίων και προσφέρει αίθουσα συνεδριάσεων, καφετέριες, παιδική χαρά και χώρο μελέτης.

Οι βιβλιοθήκες του μέλλοντος, δηλαδή, παρέχουν υψηλή τεχνολογία, αλλά φαίνεται ότι επιστρέφουν επίσης στην έννοια των Αλεξανδρινών: χώροι όπου οι κοινότητες συναντιούνται, μιλάνε και συνδέονται.

Και ξανά η Στέλλα Βολτούρο στην Κατάνια να παραθέτει τέσσερις πηγές ευτυχίας: θέατρο, βιβλιοθήκες, μουσική και χορός. Και να επιμένει στις βιβλιοθήκες, «από τη σιωπή στην κοινωνικότητα».

«Όταν ήμασταν έφηβοι θέλαμε να είμαστε ο ουρανός», τραγουδάει η Cat Power στο «Colors and the Kids», το τραγούδι από το οποίο εμπνεύστηκε ο Tim Etchells την πινακίδα στην Oodi. Και αναφέρεται στην πραγματική δύναμη που έχει η συνάντηση με τους σωστούς ανθρώπους στου σωστούς τόπους. Ναι, οι βιβλιοθήκες έχουν πλέον αυτή τη δύναμη να φέρουν το διαφορετικό και να φανερώσουν έναν κόσμο μπροστά μας, κι ας μην το σκεφτόταν αυτό η Cat Power όταν έγραφε το τραγούδι. Το σκέφτηκαν οι Φινλανδοί.