Πριν από 36 χρόνια είχα πεταχτεί ως τη Γένοβα και είχα συλλέξει για λίγες μέρες εντυπώσεις από την τοπική ελληνική φοιτητική κοινότητα. Είχα μείνει με την αίσθηση μιας κλειστής μποτίλιας στο πέλαγος που δεν μεταφέρει κανένα μήνυμα, πέραν του προφανούς: ένα κομμάτι γυαλί που επιπλέει. Με ιταλικά που κυμαίνονταν από υποφερτά έως ανυπόφορα, οι περισσότεροι Έλληνες φοιτητές δεν έκαναν την παραμικρή προσπάθεια να ενσωματωθούν έστω και προσωρινά στην ιταλική κοινωνία, ούτε καν να τη γνωρίσουν. Φραπεδιά και τάβλι. Μια αεροστεγής γαλανόλευκη χρονοκάψουλα.
Θα αντιτείνει κανείς ότι το μακρινό 1977 ο ιστορικός χρόνος ήταν στην κατάψυξη. ΄Ετσι, τουλάχιστον, νομίζαμε. Με σαφώς διακριτά τα δύο ιδεολογικά στρατόπεδα και με τη διακίνηση των πληθυσμών σε μινιμαλιστικά επίπεδα, δεν τραβούσες κανένα ζόρι να γνωρίσεις τον ξένο. Θα έπαιρνες κουτσά στραβά το κωλοπτυχίο σου και θα επέστρεφες στην πατρίδα σου. Εάν ο ξένος με τη σειρά του σπούδαζε στη δική σου πατρίδα, θα έπραττε λίγο πολύ αναλόγως. Από μακριά κι αγαπημένοι. Ο κόσμος ήταν απλός. Για την ακρίβεια, ο κόσμος δεν ήταν απλός. Τον είχαν απλοποιήσει διά της βίας.
Το 1989 το ψυγείο άνοιξε – και παρέμεινε έκτοτε ανοιχτό. Οι μουσαφιραίοι ήρθαν για να μείνουν. Ακόμη κι εκείνοι που σκόπευαν να περάσουν από εδώ τράνζιτο αναγκάστηκαν να παραμείνουν, εγκλωβισμένοι σ’ ένα παρανοϊκό σύστημα που δεν τους επιτρέπει ούτε να φύγουν ούτε να μείνουν. Ολόκληρος ο ευρωπαϊκός Νότος μεταμορφώθηκε σε Κένταυρο. Από τη μέση και κάτω, πύλη εισόδου. Από τη μέση και πάνω, ζώνη ανάσχεσης. «Οι ευρωπαϊκές μεσογειακές χώρες», είπε ένας εκπρόσωπος από το Μαρόκο, «πρέπει να αποφασίσουν αν είναι γέφυρα ή τοίχος». Προφανώς ο ευρωπαϊκός Νότος δεν μπορεί ν’ αποφασίσει μόνος του. Είναι ο επιστάτης και ταυτοχρόνως ο όμηρος της διαβόητης διακρατικής συμφωνίας «Δουβλίνο-ΙΙ». Δέχεται στα μούτρα το μεταναστευτικό ωστικό κύμα και δεν έχει καν το δικαίωμα να διαμαρτυρηθεί. Μια βολική μετάθεση ευθύνης, αν είσαι Ευρωπαίος του Βορρά. Μια αδιέξοδη εκκρεμότητα, αν είσαι Ευρωπαίος του Νότου. Το μαρτύριο του Ταντάλου, αν είσαι ο μετανάστης.
Ο Μαροκινός εκπρόσωπος μετείχε μαζί μας σ’ ένα Φόρουμ που διοργάνωσε την περασμένη Παρασκευή στη Λισαβόνα το Συμβούλιο της Ευρώπης: Ταυτότητες και διαφοροποίηση στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Όπως τα περισσότερα Φόρουμ που διοργανώνει το Συμβούλιο της Ευρώπης, έτσι και αυτό, ήταν ένας ύμνος στην ανεκτικότητα και στην ποικιλία – ποικιλία πολιτισμών, ποικιλία ηθών, ποικιλία εθίμων. Το δικαίωμά σου στη φραπεδιά και στο τάβλι – αν ήσουν Έλληνας φοιτητής στη Γένοβα το 1977. Μονάχα που το 2013 η απάντηση δεν είναι εξίσου ανάλαφρη.
Τι πρέπει να γίνει, λόγου χάριν, εάν –εκτός από τις γαστρονομικές και τις ενδυματολογικές σου ιδιαιτερότητες– μεταφέρεις και την αταλάντευτη πίστη σου στο ισλαμικό δίκαιο, όχι υποχρεωτικά στην ακραία του μορφή, τη σαρία, αλλά και σε πιο συντηρητικές, εξίσου όμως απαράδεκτες για τους επιγόνους του Δαντόν και του Ροβεσπιέρου; Πρέπει το κοσμικό κράτος να διαπραγματευθεί μαζί σου; Να συμβιβαστεί μαζί σου; Να θεσμοθετήσει πιθανόν δικαιοσύνη δύο ταχυτήτων, μία για όσους θεωρούν ότι το κοσμικό δίκαιο οφείλει να έχει το προβάδισμα έναντι των οιονδήποτε θρησκευτικών πεποιθήσεων και μία για όσους πρεσβεύουν το ακριβώς αντίθετο; Πώς ακριβώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό το «μαζί και χώρια» μοντέλο δίχως κανένας από τους συμβεβλημένους να νιώσει ριγμένος; Δυσάρεστα ερωτήματα κι εν πολλοίς ανεπιθύμητα. Ως γνωστόν, το Συμβούλιο της Ευρώπης απαντάει αυστηρά και μόνο στα ευχάριστα.
10°
