H πόλη ως πολιτικό παίγνιο

*Του Κώστα Ηρακλή Γεωργίου

Είναι περίεργο γιατί δίνουμε λιγότερη σημασία στις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης από αυτή που δίνουμε στις εκλογές για την κεντρική κρατική εξουσία. Σε χώρες όπως η δική μας, οι μεταβολές στη μικρή κλίμακα έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα επιτυχίας στην εφαρμογή τους, από ό,τι στη μεγάλη.

Θα μπορούσα να χαρακτηρίσω «κοινωνική νόσο» την άρνηση εκείνου του πολίτη που αποφεύγει να αναλάβει ενεργά την ευθύνη για τα όσα συμβαίνουν στην πόλη του και κατ’ επέκταση στη χώρα του. Η αυτοθυματοποίηση είναι εξέχον χαρακτηριστικό του Έλληνα. Την αιτία των προβλημάτων, τις περισσότερες φορές, την αποδίδει στους ηγέτες του. Όμως η έλλειψη ικανού ηγέτη είναι προϊόν της αδράνειας του πολίτη και αυτή η παθητικότητα ίσως υποκρύπτει την επιθυμία να λειτουργούμε, ως προστατευόμενα νήπια.

Η «σοφή επιλογή» του/της τοπικού άρχοντα, δηλαδή η ενεργοποίηση εκ μέρους μας της διάκρισης διά της ψήφου, έχει σημαντική βαρύτητα στην καθημερινότητά μας.
Τι είναι πόλη;
Τι είναι δημόσιος χώρος;
Τι ιδιωτικός;
Με ποια συνθήκη κατοικούμε;
Τι είδους και ποιους χώρους θέλουμε για τις πόλεις μας;
Τι ακριβώς εννοούμε, όταν αναφερόμαστε σε αλλαγή στην πόλη τι θέλουμε και κυρίως τι μπορούμε;
Σ’ αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να απαντήσουν οι υποψήφιοι/υποψήφιες δημοτικοί άρχοντες, αλλά και να αναστοχαστούν οι πολίτες.

Στη χώρα όπου γεννήθηκε η δημόσια ζωή, σήμερα η συνεχής συρρίκνωση, η ιδιωτικοποίηση και η υποβάθμιση των λιγοστών ελεύθερων χώρων των αστικών μας κέντρων είναι η θλιβερή πραγματικότητα, γιατί το κράτος και η ιδιωτική πρωτοβουλία, μέσω των κάθε λογής επεμβάσεων και αναπλάσεων, ως επί τω πλείστον, καθιστούν τον δημόσιο χώρο μη κοινόχρηστο και μη δημόσιο. Η μετατροπή της αλήθειας σε ατομικό συμφέρον δημιουργεί μόνο λαβυρινθώδεις δρόμους, τσιμεντένια τερατουργήματα, βιασμό του περιβάλλοντος, μοναχικά και ανέραστα όντα. Η προσωπική σου ανωνυμία είναι το μόνο που γνωρίζεις στο χάος μιας απρόσωπης πόλης. Η προτεραιότητα του καθολικού πάνω στο ατομικό και η δυνατότητα άμεσης συμμετοχής του πολίτη στην πολιτική πράξη αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής ζωής.

Η απαξίωση –λειτουργική και αισθητική– του ελληνικού αστικού περιβάλλοντος είναι προϊόν των υπαρχόντων προβλημάτων του και του μεταπολεμικού «μοντέλου της αντιπαροχής». Κάτω από την αισθητική ισοπέδωση του δημόσιου χώρου της ελληνικής πόλης, μας διαφεύγει η ετερογένεια, η πολλαπλότητα, η πολυεπίπεδη σχέση της με τον ιστορικό χρόνο. Η πόλη πρέπει να αρθρώνεται λειτουργικά γύρω από τα ιερά της, τον ομφάλιο λώρο της. Το ιερό ενοποιεί τη ζωή.

Τα κτίρια, το περιβάλλον και οι μεταβολές της χρήσης τους είναι το ημερολόγιο μιας οργανωμένης κοινωνίας. Σε αυτό είναι εμφανώς καταγεγραμμένη η ιστορίας της. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν συνιστά απλώς ανάμνηση του παρελθόντος, είναι ίσως το κλειδί του μέλλοντός της. Οι περισσότεροι νέοι στις μέρες μας ενηλικιώνονται μέσα σ’ ενα πλαίσιο συνεχούς παρόντος χωρίς καμία οργανική σχέση με το δημόσιο παρελθόν της εποχής που ζουν. Η ιστορική μνήμη είναι αναγκαίο να παραμένει ζωντανή σε μια πόλη. Είναι η υγιής αφετηρία του μέλλοντός της.

Μια πόλη ζει, κινείται, πάλλεται περισσότερο στους ανοιχτούς της χώρους, στους χώρους δηλαδή που υπάρχουν ανάμεσα στα κτίρια και δευτερευόντως μέσα σ’ αυτά. Υπάρχει συσχετισμός μιας σειράς εννοιών όπως η δημοκρατία, η περιθωριοποίηση, η ιδιωτικοποίηση, η ενεργή πολιτική δράση, η συλλογική μνήμη και ο συμβολισμός, με την πολυπλοκότητα της εμπειρίας του δημόσιου χώρου. Μέσα σ’ αυτή τη λειτουργική ενότητα πραγματώνεται η Ζωή της πόλης. Ο δρόμος που οδηγεί στο μουσείο είναι πιο σημαντικός απο το μουσείο.

Ζούμε στην εποχή των εικόνων και των συμβόλων που απορρέουν από αυτές. Ο σύγχρονος άνθρωπος, έρχεται σε επαφή μ’ έναν καταιγισμό πληροφοριών και εικόνων που λόγω του πλήθους και της πολυπλοκότητάς τους, δύσκολα βρίσκει τη δυνατότητα αποκωδικοποίησής τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο κατασκευάζεται μια «νόμιμη» κουλτούρα χωρίς συνειδητό περιεχόμενο.

Θα ήταν χρήσιμο να αναρωτηθούμε, πόσο ψηλά βρίσκονται στη συνείδησή μας ζητήματα όπως η ποιότητα ζωής, η δημιουργία αλλά και προστασία των ελεύθερων χώρων, η φιλική προς τον άνθρωπο μετακίνηση, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, η ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, η αισθητική του δομημένου περιβάλλοντος. Ο λειτουργικός και αισθητικά δομημένος δημόσιος χώρος, ειδικά στο δικό μας μεσογειακό περιβάλλον, ασκεί θετικά αποτελέσματα στην κίνηση και στη καθημερινή ζωή των πολιτών. Αποδεδειγμένα η αισθητική μιας πόλης είναι, κυρίως, οικονομικό μέγεθος. Η πόλη είναι το κύτταρο της πολιτείας, ο δημόσιος χώρος μιας πόλης είναι η μηχανή ανάγνωσης της ζωής της και, κατά τεκμήριο, το εξέχον πεδίο διάκρισης του ικανού δήμαρχου. Ίσως, στον παρόντα χρόνο, να είναι αναγκαίος ένας «επαναλφαβητισμός» στην έννοια τι είναι Πόλη.

Τώρα που ο πολιτικός βίος έχει γίνει αβίωτος, όντας ανίκανος να νοικοκυρέψει τον τόπο μας και τη Ζωή μας, καλούμαστε να παίξουμε, με την ψήφο μας για το μέλλον της πόλης μας, τον ρόλο του θύματος.

Ας μην αφεθούμε σε λέξεις ικανές να χρησιμεύσουν στη συναισθηματική μας και μόνο εκτόνωση, από αυτούς που ζητούν την ψήφο μας. Ας μην αφεθούμε στα θολά τοπία των υποσχέσεων που κατασκευάζονται από λέξεις και περιγράφουν καταστάσεις με γενικότητες για τη «νέα Ιερουσαλήμ». Ας απαιτήσουμε αξιόπιστες, τεκμηριωμένες απαντήσεις, με απόλυτα συγκεκριμένο σχέδιο και όχι αποσπασματικές,  στα προβλήματα και τη μορφή της πόλης μας.

Η Πόλη έχει ανάγκη από δημάρχους που είναι έτοιμοι να αναλάβουν το βάρος του πολιτικού κόστους σε δύσκολες αποφάσεις και πολίτες που μπορούν να αξιολογήσουν με ειλικρίνεια τη δική τους συμπεριφορά στην πόλη τους. Χωρίς την ενεργό ευθύνη-συμμετοχή του πολίτη κανένας σχεδιασμός για τη βελτίωση της πόλης δεν είναι εφικτός. Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι, πολίτες, τοπική αυτοδιοίκηση και κεντρική εξουσία. Γιατί… εμείς κατασκευάζουμε τις πόλεις μας και στη συνέχεια αυτές διαμορφώνουν εμάς.

*Ο Κώστας Ηρακλής Γεωργίου είναι εικαστικός καλλιτέχνης.