«Δεν δικαιούστε διά να ομιλείτε» είχε πει κάποτε ο συγχωρεμένος (;) Μένιος Κουτσόγιωργας. Η παραπάνω φράση, παρότι ενταγμένη στο πλαίσιο των συνηθισμένων λεκτικών υπερβολών των θρυλικών 80s, είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση, ίσως γιατί έμοιαζε να αποδέχεται κάτι παντελώς αδιανόητο σε καθεστώς δημοκρατίας: την προσπάθεια για φίμωση ή, ακόμα χειρότερα, απονομιμοποίηση ενός πολιτικού αντιπάλου.
Από τότε έχουν αλλάξει πολλά. Τώρα πια, στη δημοκρατία του Facebook όπου ζούμε και συνδιαλεγόμαστε, η απονομιμοποίηση όσων βρίσκονται απέναντί μας είναι κάτι σαν κανόνας. «Χούντα» ονόμαζαν πολλοί υποστηρικτές των νυν κυβερνώντων την προηγούμενη κυβέρνηση. «Καθεστώς» ονομάζουν πολλοί νυν αντιπολιτευόμενοι την τωρινή. «Δεν μπορείτε να μιλάτε για το τάδε ζήτημα, όταν έχετε κάνει το δείνα», λένε οι μεν. «Δεν δικαιούστε να πιάνετε στο στόμα σας τον Χ, όταν έχετε στις τάξεις σας τον Ψ», λένε οι δε. «Γιατί γράφετε για αυτό το θέμα και όχι για το άλλο;». «Γιατί σας πιάνει ο καημός για τούτο το πρόβλημα και όχι για εκείνο;». «Τολμάτε και μιλάτε εσείς για διαιτησία;».
Το φαινόμενο δεν είναι αμιγώς ελληνικό, απλά εδώ το βλέπουμε να εστιάζεται σε συγκεκριμένα δίπολα: αριστεροί-δεξιοί, πατριώτες-«εθνομηδενιστές», παοκτζήδες– ολυμπιακοί, κλπ. Σε διεθνές και πιο διευρυμένο επίπεδο γίνεται μια μεγάλη και πολύ πιο ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με το ποιος νομιμοποιείται ηθικά να μιλά για ορισμένα ζητήματα. Και αυτό γιατί κοινωνικές ομάδες που μέχρι τώρα ήταν φιμωμένες ή περιορισμένες λόγω του φύλου, της φυλής, της σεξουαλικής ταυτότητας ή της τάξης τους, διεκδικούν –και συχνά κατακτούν– το δικαίωμα να μην είναι αόρατες. Αρθρώνουν δημόσιο λόγο, συμμετέχουν στα κέντρα λήψης αποφάσεων, δημιουργούν έργο ή διακρίνονται στα Όσκαρ. Και, κάποια από τα μέλη τους, απαιτούν από τους μέχρι σήμερα ευνοημένους αυτού του κόσμου, να κάνουν ένα βήμα πίσω, να αφήσουν λίγο χώρο ή και να σωπάσουν ακόμα, ειδικά στα ζητήματα που αφορούν τέτοιου είδους διεκδικήσεις.
κάποιοι μαύροι καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών και ο Σπάικ Λι, έχουν εκφράσει τις ενστάσεις τους για ταινίες όπως το «Πράσινο βιβλίο», οι οποίες είναι γυρισμένες από λευκούς και διαπνέονται από ένα παλαιομοδίτικο και λάιτ αντιρατσιστικό πνεύμα
«Έχω βαρεθεί να βλέπω άρθρα για τον φεμινισμό γραμμένα από άντρες», έλεγε τις προάλλες μια φίλη. Σε ένα ανάλογο πλαίσιο, κάποιοι μαύροι καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών και ο Σπάικ Λι, έχουν εκφράσει ποικιλοτρόπως τις ενστάσεις τους για ταινίες όπως το «Πράσινο βιβλίο», οι οποίες είναι γυρισμένες από λευκούς και διαπνέονται από ένα, κατά τη γνώμη τους, παλαιομοδίτικο και λάιτ αντιρατσιστικό πνεύμα. Το ίδιο λένε και πολλοί ακτιβιστές μέλη της ΛΟΑΤ κοινότητας για όσους ετεροφυλόφιλους μιλούν, γράφουν ή παράγουν καλλιτεχνικό έργο με αντίστοιχο θέμα. Και αυτό ανεξάρτητα από το αν οι τελευταίοι στέκονται υποστηρικτικά απέναντι τις διεκδικήσεις τους.
Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι μέχρι πρόσφατα η σχετική θεματολογία ήταν απούσα ή και σιωπηρά απαγορευμένη στους mainstream κύκλους. Τώρα λοιπόν που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχει καταστεί μόδα, βλέπουμε και πάλι τους δημιουργούς που προέρχονται από τις συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες να βρίσκονται στη σκιά. Παράδειγμα τα φετινά Όσκαρ: Οι τρεις ταινίες που διεκδίκησαν τα μεγάλα βραβεία («Πράσινο Βιβλίο», «Roma» και «Η ευνοούμενη») καταπιάνονται με τέτοια θέματα και είναι γυρισμένες από ανθρώπους οι οποίοι –σύμφωνα τουλάχιστον με την παραπάνω λογική– κατέχουν ορισμένα προνόμια χάρη στο φύλο ή το χρώμα του δέρματός τους.
Όμως γίνεται να σωπάσει κάποιος; Πιθανότατα όχι. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι (ανεξάρτητα από ταυτότητες και προσδιορισμούς) δεν είναι μονάχα υποκείμενα της ιστορίας και κουκκίδες μέσα στη «μεγάλη εικόνα». Έχουν ατομική υπόσταση και βούληση, καθώς και μία μόνο ζωή την οποία δικαιούνται να ξοδέψουν όπως εκείνοι επιθυμούν. Το ζήτημα λοιπόν δεν θα λυθεί όταν σωπάσουν οι προνομιούχοι –οι οποίοι έτσι και αλλιώς δεν πρόκειται να το κάνουν– αλλά όταν αποκτήσουν οι αδικημένοι τη δυνατότητα να ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και να μιλούν με ίσους όρους. Και βέβαια, πάνω από όλα, όταν μάθουμε να ακούμε ο ένας τον άλλον.
Τότε, ίσως να συμβεί αυτό που ανέφερε ο Σπάικ Λι στην πρόσφατη, συναισθηματικά φορτισμένη, ομιλία του στην τελετή των Όσκαρ: «Να βρεθούμε όλοι στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Να κάνουμε την ηθική επιλογή ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος. Να κάνουμε το σωστό».
