Τι έχει να μας διδάξει άραγε η αρχαία τραγωδία για το μεταναστευτικό και τους πρόσφυγες; Ίσως πολύ περισσότερα από όσα πολλοί από εμάς υποπτευόμαστε. Αφορμή για να το συνειδητοποιήσω μια σειρά άρθρων στους New York Times του Simon Critchley, καθηγητή φιλοσοφίας, , στην πραγματικότητα σκέψεις που του γεννήθηκαν καθώς αναζητά μερικά από τα πιο γνωστά αρχαιολογικά μνημεία της Αθήνας. Στο τελευταίο άρθρο του είναι στην οδό Τριπόδων, στο μνημείο του Λυσικράτη, το οποίο είχε ανεγερθεί για την νίκη του στους τραγικούς αγώνες στα Μεγάλα Διονύσια. Οι χάλκινοι τρίποδες ήταν το έπαθλο των νικητών και έμπαιναν στον δρόμο που οδηγούσε στο θέατρο του Διονύσου, από εκεί και το όνομά του δρόμου. Πάνω στο μνημείο, ένα κακότεχνα σβησμένο γκράφιτι με το σύνθημα: «τα ελληνικά σας μνημεία είναι στρατόπεδα συγκέντρωσης για μετανάστες».
Ο Critchley σκέφτεται την αρχαία Αθήνα, μια δημοκρατική αλλά ταυτόχρονα και δουλοκτητική κοινωνία, όπου οι ξένοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Σκέφτεται όμως και την τραγωδία, τις Ικέτιδες, στις οποίες γίνεται για πρώτη φορά αναφορά στη Δημοκρατία. Όταν οι Δαναΐδες ζητούν άσυλο στο Άργος, επικαλούμενες την κοινή τους καταγωγή, ο Βασιλιάς Πελασγός τους απαντά ότι ακόμα και αν έτσι έχουν τα πράγματα, ο λαός ο ίδιος θα πρέπει να το αποφασίσει.
Η τραγωδία λέει φυσικά πολύ περισσότερα. Όπως για την κοινή μοίρα των ανθρώπων, επειδή, εξηγούν οι Δαναΐδες, «ποικίλα τους θνητούς βρίσκουν κακά και πουθενά δεν μπορείς να δεις την ίδια μορφή του κακού». Οι πρόσφυγες του χθες μπορεί να γίνουν οι διώκτες του σήμερα και τούμπαλιν. Θυμήθηκα την Ελληνική Ευαγγελική κοινότητα της Κατερίνης. Όταν εκδιώχθηκαν από τα χωριά τους στην περιοχή Κοτυώρων του Πόντου, βρήκαν προσωρινά καταφύγιο και φιλοξενήθηκαν στη Συρία. Σήμερα την ανταπέδωσαν υποδεχόμενοι 1700 περίπου Σύριους πρόσφυγες τους οποίους φιλοξένησαν τα σπίτια τους. Ξέρουν πώς μπορεί να σε βρει το κακό, ξέρουν από προσφυγιά.
Σε άλλο σημείο, θυμίζοντας μας τόσο πολύ την υπόθεση των 8 Τούρκων φυγάδων, ο κήρυκας του Αίγυπτου, λίγο πολύ όπως και ο Ερντογάν, απειλεί με πόλεμο αν δεν του δοθούν οι Δαναΐδες. «Μια τέτοια πάνδημη της πόλης απόφαση, του απαντά ο Βασιλιάς, είναι οριστικά βγαλμένη, ποτέ με βία να μη δώσουμε πίσω την ομάδα αυτή των γυναικών… (κι αυτό) τ’ ακούς ξεκάθαρα από ελευθερόστομη γλώσσα». Η απάντηση και σήμερα της Δημοκρατίας μας για την οποία δικαιούμαστε να είμαστε υπερήφανοι.
Και λίγο πριν το τέλος, ο Δαναός συμβουλεύει τις κόρες του να προσέχουν την συμπεριφορά τους επειδή «ο καθένας για τον ξένο έχει πρόχειρη την κακογλωσσιά κι είναι εύκολο κάπως να πει κάποιος λόγο βρομερό». Το πάνθεον των προκαταλήψεών μας σε μια φράση.
Ο Critchley επισημαίνει την αντίφαση ανάμεσα στην πολιτική πραγματικότητα της Αθήνας, δουλοκτητική, ιμπεριαλιστική, πατριαρχική και στην τραγωδία, εκεί όπου «τα πρόσωπα στα οποία επιβάλλεται η σιωπή στον δημόσιο χώρο εκπροσωπούνται στο θέατρο». Και επαναλαμβάνει την εκτίμηση μιας γνωστής φιλολόγου της Edith Hall ότι η τραγωδία είναι πολυφωνική: «Νομιμοποιεί τον σωβινισμό της Αθηναϊκής δύναμης και δόξας και δίνει ταυτόχρονα φωνή σε ότι την υπονομεύει». Η δύναμη και η δόξα έχουν χαθεί προ πολλού, αυτό που έχει μείνει στον πολιτισμό μας είναι η υπονόμευσή της, το ελεύθερο πνεύμα. Ίσως αυτό που απειλείται περισσότερο σήμερα από τον διχασμό και την μισαλλοδοξία. Μια μίζερη και φοβική Ελλάδα, ανίκανη να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της και τις προκλήσεις της εποχής.
4°
