Από το Grexit στο Brexit και τον Τραμπ: Το αδιανόητο είναι το νέο αυτονόητο

Ευθύς, επικεντρωμένος, οξύς και ισορροπημένος. Ο Βρετανός Νικ Γκάουινγκ έχει τη στόφα του δημοσιογράφου που ακολουθεί τη φήμη του BBC. Από το 1996 έως το 2014 ως παρουσιαστής του BBC World News ήταν η φωνή των ειδήσεων για όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο με το κοινό του να είναι ο κόσμος και όχι μόνο το τηλεοπτικό κοινό στο νησί της Γηραιάς Αλβιόνας.

Το 1997, όταν απεβίωσε η πριγκίπισσα Νταϊάνα, ο Γκάουινγκ έμεινε στο στούντιο μεταδίδοντας τις εξελίξεις για επτά ώρες και το ξανάκανε την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, όταν κατέρρεαν οι Δίδυμοι Πύργοι της Νέας Υόρκης μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων τηλεθεατών. Ο Νικ Γκάουινγκ έχει δει πολλές αδιανόητες καταστάσεις στα χρόνια της πολυετούς δημοσιογραφικής καριέρας του και όμως εδώ και πέντε χρόνια το μόνο που κάνει μαζί με τον Κρις Λάνγκντον είναι να «Σκέφτεται το Αδιανόητο» (Thinking the Unthinkable) σε έναν κόσμο που αλλάζει, αλλά η ηγεσία του αρνείται να το δει.

Το «Thinking the Unthinkable» είναι μια έρευνα που βασίζεται σε συνεντεύξεις, συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων, η οποία προσπαθεί να προβλέψει όλες τις μεγάλες προκλήσεις και τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου ως ένας άλλος «οδικός χάρτης» για μια παγκόσμια ηγεσία που δείχνει να είναι κατώτερη των περιστάσεων μπροστά στη νέα διαταραγμένη κανονικότητα με εξελίξεις από την ελληνική κρίση, τη μεταναστευτική, το Brexit μέχρι την κλιματική αλλαγή. Καταστάσεις αδιανόητες και απρόβλεπτες, που όμως συμβαίνουν τώρα.

Η αυτονόητη απορία είναι πότε αρχίσατε να ασχολείστε με το αδιανόητο;
«Η αρχή έγινε το 2014 την ίδια ακριβώς περίοδο που ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκινούσε τις περιπέτειές του στην ανατολική Ουκρανία με την προσάρτηση της Κριμαίας, ενώ εγώ άφηνα από επιλογή μου το BBC έπειτα από 20 χρόνια καριέρας ως παρουσιαστής στο BBC World News και έπειτα από 35 χρόνια αδιάλειπτης ενασχόλησης με τη διεθνή επικαιρότητα. Είχε αρχίσει να μου γίνεται εμφανές ότι τα πράγματα γύρω μου αλλάζουν. Μια νέα κανονικότητα αναδυόταν στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, μια κανονικότητα που κανείς δεν μπορούσε να ορίσει με σαφήνεια.  Μου ζητήθηκε να εκφέρω γνώμη για το θέμα της ηγεσίας στη διεθνή κοινότητα κι εγώ απάντησα ότι ένα πράγμα με ενδιαφέρει: να αφήσω στην άκρη το αυτονόητο και να επικεντρωθώ στο αδιανόητο.

»Κι αυτό γιατί πιστεύω ότι αυτό που ίσως θεωρούμε ή θεωρούσαμε αδιανόητο συμβαίνει ήδη, τώρα και με πολλούς τρόπους. Μπορεί να μην είμαστε ακόμα σε θέση να το μετρήσουμε στις πραγματικές του διαστάσεις, αλλά κάτι πολύ μεγάλο αλλάζει στην παγκόσμια πολιτική και γεωπολιτική σκηνή, στις ισορροπίες των επιχειρηματικών κολοσσών. Και το πρόβλημα είναι ότι ο κόσμος και πρωτίστως η ηγεσία του κλείνει τα μάτια της μπροστά σε αυτό που συμβαίνει, εθελοτυφλεί και το προσπερνά».  

Υπήρξε κάποια στιγμή που μπήκατε στον πειρασμό να πείτε: τέρμα ως εδώ με το αδιανόητο;
«Τα τελευταία πέντε χρόνια που τρέχει το πρότζεκτ "Thinking the Unthinkable" αναρωτήθηκα αν θα έπρεπε να βάλουμε μια τελεία. Πίστευα ότι οι αδιανόητες καταστάσεις θα εξαντλούνταν. Και συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Στην πραγματικότητα σήμερα τα αδιανόητα είναι και περισσότερα και συχνότερα και από τη φύση τους απρόβλεπτα.

»Την 1η Ιουνίου του 2016 εμείς μιλούσαμε για το Brexit 23 ημέρες πριν συμβεί, προβλέψαμε τόσο την υποψηφιότητα όσο και την εκλογή του Ντόναλμτ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Τα είπαμε αυτά σε μια συνάντηση στο ινστιτούτο του Chatham House στο Λονδίνο και μας ρωτούσαν αν καπνίζουμε κάτι περίεργο ή αν απλώς παραλογιζόμαστε. Κι όμως το μόνο που κάναμε ήταν να κοιτούμε και να αξιολογούμε τις ενδείξεις και τα στοιχεία που είχαμε μπροστά μας για το τι θα συνέβαινε στο Ηνωμένο Βασίλειο στις 23 Ιουνίου του 2016. Δεν κάναμε κάτι παραπάνω από το να παρατηρούμε τη διάχυτη αποστροφή και οργή των Βρετανών απέναντι σε ένα πολιτικό σύστημα και μια παγκοσμιοποίηση που ένιωθαν ότι τους πρόδιδε. Δείτε πού φτάσαμε τρία χρόνια μετά. Σήμερα βιώνουμε μια κλιμάκωση και μια όξυνση σε όλα τα επίπεδα».

Είστε κάτι σαν οι μετεωρολόγοι των πολιτικών εξελίξεων; Ένα δελτίο καιρού για ακραία πολιτικά φαινόμενα;
«Δεν σκεφτόμαστε απλώς το αδιανόητο, αλλά αυτό που είναι δυσάρεστο και όχι εύκολα αποδεκτό. Για παράδειγμα, δείτε τι συνέβη το 2015 με τη μεταναστευτική κρίση που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στη Γερμανία και άλλαξε χώρες σαν την Ιταλία και την Ουγγαρία. Κανείς δεν ήθελε να πιστέψει ότι η μεταναστευτική κρίση θα έπαιρνε αυτές τις διαστάσεις. Κι όμως τόσο η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες όσο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός για τη Μετανάστευση έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου και είχαν προβλέψει τις διαστάσεις του φαινομένου. Τους άκουσε κανείς;

»Το αδιανόητο είναι σαν ένα δελτίο καιρού. Υπάρχουν τα σύννεφα, οι αέριες μάζες και τα ρεύματα που πρέπει κανείς να αναλύσει για να είναι προετοιμασμένος για αυτό που θα έρθει. Δυστυχώς οι περισσότερες ηγέτες δεν είναι προετοιμασμένοι, ούτε διατεθειμένοι να κατανοήσουν την πραγματικότητα. Μετά από πέντε χρόνια δουλειάς σε αυτό το πρότζεκτ το βασικό μας εύρημα μαζί με τον Κρις Λάνγκτον για το οποίο θα μιλήσουμε στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών είναι ότι η πειθήνια των περισσοτέρων ηγετών στο status quo τους κάνει ανίκανους να κατανοήσουν τη διάσταση της διαταραχής στο σύστημα. Αδυνατούν να τη συλλάβουν και να δουν τις συνέπειές της».

Έχει βρει το «Thinking the Unthinkable» ευήκοα ώτα;
«Κάποιοι, όχι πολλοί, στο πολιτικό σύστημα και στον κόσμο των πολυεθνικών αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πρόβλημα. Παραδέχονται ότι δεν είναι έτοιμοι για αυτό που έρχεται. Ζούμε το τέλος της εποχής της σταθερότητας. Έχουμε μπροστά μας μια υπαρξιακή κρίση και το στοίχημα δεν είναι να είμαστε πεσιμιστές, αλλά ρεαλιστές. Καλή ηγεσία είναι η ρεαλιστική ηγεσία. Ενθαρρύνουμε τους ηγέτες να σκέφτονται διαφορετικά, "έξω από το κουτί", όπως λέμε εμείς οι Βρετανοί, χωρίς να αισθάνονται ότι απειλούνται οι θέσεις τους. Να επιζητούν την αλλαγή και όχι να αποσταθεροποιούνται από αυτήν».

Δεν είναι πιο εύκολο να είσαι απλά λαϊκιστής και να γαντζώνεσαι στη θέση της εξουσίας;
«Ο λαϊκισμός δεν είναι η σωστή λέξη. Εμείς έχουμε εφεύρει μια άλλη νέα έννοια: τον "οπισθοχωρισμό". Ο λαϊκισμός προϋποθέτει ένα γιγάντιο κίνημα. Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι ο κατακερματισμός των παραδοσιακών αξιών της πολιτικής. Ο κόσμος "οπισθοχωρεί" απέναντι σε ένα σύστημα που δεν εκπληρώνει τις υποσχέσεις του. Ένα σύστημα που υποσχέθηκε πολλά και καλύτερα. Η σημαίνουσα λέξη δεν είναι ο λαϊκισμός, αλλά η πικρία απέναντι στο σύστημα. Το πρόβλημα είναι πιο βαθύ από τον απλό λαϊκισμό. Ο κόσμος αισθάνεται ότι έχει απέναντί του ένα σύστημα που δεν τον φροντίζει. Και η νέα γενιά φλερτάρει με αυτόν τον "οπισθοχωρισμό". Δείτε τι γίνεται με τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία. Ο Μακρόν πάτησε πάνω στην πρώτη του εκλογική δημοτικότητα για να επιβάλει έναν φόρο που ήξερε ότι θα επηρεάσει σημαντικά τη ζωή των ανθρώπων με χαμηλά εισοδήματα. Οι Γάλλοι της μεσαίας τάξης θύμωσαν, γιατί φορολόγησε αυτούς και όχι τους πλούσιους. Το 80% των Γάλλων "οπισθοχώρησε" από τον Μακρόν. Γύρισε την πλάτη του σε έναν Εμανουέλ Μακρόν, που πήρε επί της ουσίας ένα μέτρο για να καταπολεμήσει την κλιματική αλλαγή. Οι περισσότεροι πολιτικοί σήμερα δεν θα έπαιρναν αυτό το ρίσκο, γιατί απλά θέλουν να επανεκλεγούν».  

Μήπως είναι απλώς μια σύγκρουση του νέου με το παλιό; Πώς βλέπετε να αντιδρά η γενιά που γεννήθηκε μέσα στον 21ο αιώνα;
«Ο ρόλος της επόμενης γενιάς δεν πρέπει να υποβαθμίζεται. Είναι μια γενιά που βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Μια γενιά που δεν φοβάται να εξαπολύει απειλές. Είμαι μια γενιά που λέει στις εταιρείες "αν δεν παράγεις αυτό που θέλω, θα πάω αλλού", "αν δεν μου εγγυηθείς το εργασιακό περιβάλλον που θέλω, θα φύγω". Στον αντίποδα, οι πολιτικοί παραμένουν κομφορμιστές, γιατί πιστεύουν ακράδαντα ότι αυτός είναι ο τρόπος για να εκμαιεύσουν την ψήφο του εκλογικού σώματος αλλά και την εύνοια των μετόχων των εταιρειών.

»Οι ψηφοφόροι, όμως, στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα: αν δεν ικανοποιήσεις τις υποσχέσεις σου, δεν θα ξαναπάρεις την ψήφο μου. Η δημοκρατία λειτουργεί υπέροχα, το πρόβλημα είναι ότι οδηγεί ολοένα και σε πιο ακραία ριζοσπαστικές λύσεις που δεν έχουν σχέση με αυτές που περιμένουν όσοι πραγματικά πιστεύουν στη δημοκρατία».

Και τι λέτε εσείς στους ηγέτες;
«Η παραδοσιακή πολιτική δεν εξυπηρετεί πια τις ανάγκες του κόσμου. Λέμε στους ηγέτες: σκεφθείτε έξω από τον παραδοσιακό τρόπο για να χειριστείτε τη νέα κατάσταση. Γίνετε υπεύθυνοι με έναν άλλο τρόπο. Πιστεύω ότι θα εμφανισθεί ένα νέο είδος ηγέτη που είναι έτοιμος να ρισκάρει και να σπάσει αυγά».

Εσείς μιλάτε για σπάσιμο αυγών, ενώ η δεδομένη υπόσχεση είναι ότι θα γυρίσουμε σε εκείνη την πρότερη κατάσταση που όλοι περνούσαμε καλά.
«Υπάρχει μια γενικευμένη εικασία ότι τα πράγματα θα ξαναγίνουν όπως ήταν πριν. Ωστόσο, η διαταραχή στην τάξη των πραγμάτων είναι τόσο μεγάλη, που ακυρώνει αυτήν την εικασία. Δεν είναι ρεαλιστική. Ένα όραμα μπορεί να είναι θετικό ή απλά κάτι πρακτικό. Πολιτικοί και επιχειρηματίες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τα πράγματα δεν θα γίνονται πάντα και αυτομάτως καλύτερα. Εάν ένας ηγέτης πουλά αυτό το όραμα, απλώς λέει ψέματα και αποπροσανατολίζει τον κόσμο. Ο καλός πολιτικός, ο γενναίος πολιτικός οφείλει να μιλά για τη διατήρηση της σταθερότητας αλλά και να παραδέχεται ότι δεν θα είναι πάντα σε θέση να την εγγυηθεί.

»Την ίδια στιγμή οι πολίτες γίνονται ολοένα και πιο ανυπόμονοι. Θέλουν βελτίωση και τη θέλουν τώρα. Αυτό είναι ανέφικτο. Θέσεις εργασίας θα χαθούν με την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι δουλειές θα απαιτήσουν νέα εφόδια και επαγγέλματα θα αντικατασταθούν από μηχανές. Η υπόθεση ότι μπορώ να πάρω ένα στεγαστικό δάνειο, να δανειστώ καλά λεφτά από μια τράπεζα και να αγοράσω ιδιοκτησία δεν είναι πια δεδομένη σε μια εποχή που το εισόδημα δεν είναι δεδομένο. Και η τραγωδία είναι ότι αυτό δεν θα συμβεί σε δέκα χρόνια από σήμερα, αλλά σε ένα ή δύο χρόνια.

»Ο Τζο Κέζερ, διευθύνων σύμβουλος της Siemens, μας το είπε αυτό πριν από δύο χρόνια εμπιστευτικά, αλλά τώρα πια το λέει και δημόσια: Εάν η επανάσταση πετύχει, η ψηφιοποίηση θα βοηθήσει έως και δέκα δισεκατομμύρια ανθρώπους που ζουν σε αυτόν τον πλανήτη μέχρι το 2050. Εάν όμως αποτύχει, οι κοινωνίες θα διχαστούν σε νικητές και ηττημένους. Παντού θα κυριαρχούν η κοινωνική αναταραχή και η αναρχία. Η κόλλα που κρατά δεμένες τις κοινωνίες και τις κοινότητες θα διαλυθεί και οι πολίτες δεν θα πιστεύουν πια ότι οι κυβερνήσεις τους μπορούν εκπληρώσουν τον σκοπό τους, δηλαδή την επιβολή του κράτους δικαίου και της ασφάλειας.

»Το αδιανόητο σήμερα είναι ότι κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τη σταθερότητα. Σας μιλάω σήμερα, 30 ημέρες πριν από το Brexit. Ακόμη και στο Ηνωμένο Βασίλειο ετοιμάζονται για μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ή για την επιβολή στρατιωτικού νόμου, διότι δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι δεν θα υπάρξουν κοινωνικές αναταραχές. Αυτά δεν είναι αδιανόητα, είναι απλώς δυσάρεστα. Οι αποδείξεις υπάρχουν, αλλά ποιος θέλει να τις δει και να τις πιστέψει;

* Ο Νικ Γκάουινγκ θα είναι ένας από τους πολλούς ομιλητές στο «4ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών: Ανάπτυξη Χωρίς Αποκλεισμούς», το οποίο θα πραγματοποιηθεί από τις 28 Φεβρουαρίου έως τις 3 Μαρτίου 2019 στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών.