«Χρησμοί» για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας

Τι σημαίνει η άνοδος των Τραμπ, Όρμπαν, και Σαλβίνι στην εξουσία; Γιατί περνάει κρίση η φιλελεύθερη δημοκρατία; Έχει επιστρέψει ο εθνικισμός; Πλησιάζει το τέλος της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα; Ποιo μοντέλο δημοκρατίας θα κυριαρχήσει στο μέλλον – το φιλελεύθερο ή το ανελεύθερο και αυταρχικό;

Στο τέλος του 20ού αιώνα, ο Φουκουγιάμα προέβλεψε ότι η δημοκρατική πολιτική, οι φιλελεύθερες αρχές, το κράτος δικαίου και ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς «αναπόφευκτα» θα κατακτούσαν τον κόσμο. Όπως συνήθως, όμως, η ιστορία έκανε μια αναπάντεχη στροφή και ο χρησμός του Φουκουγιάμα άρχισε σταδιακά να διαψεύδεται από τα γεγονότα. Έτσι, μετά την κατάρρευση του φασισμού και του κομμουνισμού, τώρα και ο φιλελευθερισμός βρίσκεται σε αδιέξοδο. Γιατί συνέβη αυτό; Έχει η ιστορία πισωγυρίσματα;

Το ερώτημα είναι ιδιαίτερα καίριο, γιατί ο φιλελευθερισμός χάνει την αξιοπιστία του ακριβώς τη στιγμή που οι πολλαπλές κρίσεις στην Ευρώπη – οικονομική, μεταναστευτική, πολιτισμική – και η έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών έχουν προκαλέσει έναν πραγματικό κίνδυνο ακραίας εθνικής αναδίπλωσης με την επανεμφάνιση του ακροδεξιού εθνικισμού και του απομονωτισμού. Τι σημαίνουν όλα αυτά για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος;

Η κρίση είναι βαθιά. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχεται επίθεση από τους δημαγωγούς λαϊκιστές που προσφέρουν οργή αλλά -για πολλούς- δεν έχουν πραγματικές απαντήσεις στις μεγάλες προκλήσεις που καλείται σήμερα να απαντήσει η δημοκρατία. Η φιλελεύθερη δημοκρατία απειλείται ακόμη από ένα άλλο «είδος» λαϊκιστών, αυτών που αναλαμβάνουν την εξουσία και στο όνομα μιας (εν μέρει φαντασιακής) πλειοψηφίας περιορίζουν το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Είναι οι λαϊκιστές της «ανελεύθερης δημοκρατίας» ή οι ηγέτες του «νεο-αυταρχικού λαϊκισμού», οι οποίοι χρησιμοποιούν καταναγκαστικά μέτρα και στοχεύουν στην αποδυνάμωση του κράτους δικαίου αλλά το κάνουν με λιγότερο ευθύ τρόπο από τον παλαιό αυταρχισμό. Ο νεο-αυταρχικός λαϊκισμός εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές σε χώρες όπως η Τουρκία, οι ΗΠΑ, η Ινδία η Πολωνία, και η Ουγγαρία. Κι όχι μόνο. Η εκτίμηση ότι στην Ευρώπη οι χώρες του Νότου παράγουν «καλό» αριστερό λαϊκισμό, σε αντίθεση με τους νεο-αυταρχικούς λαϊκιστές της Ανατολικής Ευρώπης τίθεται σε αμφισβήτηση όταν η τήρηση των κανόνων της φιλελεύθερης δημοκρατίας, μεταξύ των οποίων οι θεσμικές ισορροπίες και το κράτος δικαίου, βρίσκεται σε κάμψη τόσο στην χώρα μας όσο και αλλού.

Πού πηγαίνουμε, λοιπόν; «Παν μέτρον άριστον». Το ρητό αυτό, γνωστό και ως ο «χρυσός κανόνας», ήταν γραμμένο στο Μαντείο των Δελφών. Αφού σκιαγραφήσουμε τις νέες προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά μας, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τους περιορισμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας και να εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βελτιώσουμε και να ενισχύσουμε τους υπάρχοντες θεσμούς της.

Αυτό θα επιχειρήσουμε  και την προσεχή Παρασκευή, 1^η Μαρτίου 2019, στους σύγχρονους Δελφούς, σε πάνελ για «Το Μέλλον της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας», που συνδιοργανώνουμε ως ΔΙΚΤΥΟ στο πλαίσιο του 4ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Σε μια εκ βαθέων συζήτηση με παρόντες ομιλητές τους: κ. Sandro Gozi, τέως υπουργό  Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Ιταλίας, κ. Αριστείδη Χατζή, Αναπληρωτή Καθηγητή Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο ΕΚΠΑ και κ. Steven Erlanger, διπλωματικό ανταποκριτή της εφημερίδας New York Times.

Για πρώτη φορά στην χώρα μας η συζήτηση θα εστιάσει στις εξελίξεις και στις δύο όχθες του Ατλαντικού, αναζητώντας μύθους και αλήθειες σε σύγχρονους «χρησμούς» για τις επιλογές που έχουμε μπροστά μας...