Γιατί γινόμαστε ηλίθιοι;

Υπάρχει ένα μικρό βιβλίο που αγαπώ πολύ. Λέγεται «Sum, 40 ιστορίες από την άλλη ζωή» (Εκδόσεις Οκτώ). Συγγραφέας είναι ένας αμερικανός επιστήμονας του εγκεφάλου, ο David Eagleman. Σοβαρή περίπτωση, διδάσκει και στο Stanford. Το βιβλίο πραγματεύεται αυτό ακριβώς που λέει και ο τίτλος του. Δέχεται ως δεδομένη την ύπαρξη μίας μεταθανάτιας κατάστασης και διατυπώνει εικασίες για τη φύση της. Διευκρινίζω ότι πρόκειται για φαντασία, όχι για επιστημονική προσέγγιση.

Από όλες τις ιστορίες ξεχωρίζω δύο. Η πρώτη λέει ότι όταν πεθαίνεις, πηγαίνεις σε ένα χώρο που θυμίζει τις αίθουσες αναμονής των αεροδρομίων. Θα φύγεις από εκεί, με προορισμό τη λύτρωση, όταν πεθάνει και ο τελευταίος άνθρωπος που σε θυμάται στην πρώτη ζωή. Καλό. Είναι η ανταμοιβή της ταπεινότητας και το μαρτύριο του μεγαλείου. Οι μεγάλες προσωπικότητες της ανθρώπινης ιστορίας θα περάσουν μία αιωνιότητα στην αναμονή. Οι ταπεινοί, οι ασήμαντοι και οι πτωχοί τω πνεύματι θα βαδίσουν, πράγματι, την οδό της μακαριότητας.

Κάθε Κυριακή πρωί, όταν ξυπνάω και βλέπω στην οθόνη του iphone την αναφορά για τον χρόνο που ξόδεψα μπροστά της την εβδομάδα που πέρασε. Κατά μέσο όρο, δύο ώρες και τριάντα λεπτά ημερησίως. Τρεις μέρες και κάτι τον μήνα, 5,5 εβδομάδες τον χρόνο.

Η δεύτερη ιστορία λέει ότι, όταν πεθάνεις, υποχρεώνεσαι να ζήσεις ξανά τη ζωή σου, επαναλαμβάνοντας σωρευτικά κάθε δραστηριότητα. Θα τρως επί δύο χρόνια και θα κοιμάσαι επί τριάντα. Θα πας για έξι μήνες στην τουαλέτα και θα περάσεις άλλους τόσους κάνοντας σεξ. Σε αυτή την ιστορία ανατρέχω κάθε Κυριακή πρωί, όταν ξυπνάω και βλέπω στην οθόνη του iphone την αναφορά για τον χρόνο που ξόδεψα μπροστά της την εβδομάδα που πέρασε. Κατά μέσο όρο, δύο ώρες και τριάντα λεπτά ημερησίως. Τρεις μέρες και κάτι τον μήνα, 5,5 εβδομάδες τον χρόνο. Ευτυχώς δεν υπάρχει διαθέσιμο report για τον χρόνο μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, αν και μπορώ να κάνω, χονδρικά, μερικούς τρομακτικούς υπολογισμούς. Σε βάθος χρόνου όλα αυτά θα χάσουν τη σημασία τους αφού άνθρωποι, υπολογιστές, τηλέφωνα και έξυπνες συσκευές θα συγχωνευτούν σε ένα νέο είδος που ακόμα δεν μπορεί να περιγράψει η βιολογία. Δεν θα υπάρξει πόλεμος μεταξύ ανθρώπων και μηχανών. Θα υπάρξει γάμος. Ένωση.

Που λέτε ο συγγραφέας μας, ο καθηγητής Eagleman, έχει φτιάξει μία εταιρεία, τη Neosensory, η οποία αρχίζει και καταγράφει ενδιαφέρουσες επιδόσεις στη συγκέντρωση κεφαλαίων. Αυτό που θέλει να κάνει είναι εκείνο που περιγράφεται σε κάτι διαφημίσεις-απάτη στο δίκτυο. Σκοπός της είναι η μετάδοση, το streaming, πληροφορίας στον εγκέφαλο μέσω ηχητικών δονήσεων που λαμβάνονται από το σώμα και αποθηκεύονται ως data στο μυαλό. Ενδεχομένως να πρόκειται για απάτη και ο καθηγητής να βρήκε μία λίμνη με κορόιδα που θα τσιμπήσουν το δόλωμά του.

Ωστόσο αν πράγματι γίνει εφικτό κάτι τέτοιο, το ανθρώπινο είδος θα πορευτεί ταχύτατα προς το πεπρωμένο του, δηλαδή την κατάκτηση της μαλθακότητας, της οκνηρίας του νου. Αναζητήστε τις συγκριτικές μελέτες για τα τεστ νοημοσύνης από γενιά σε γενιά. Οι άνθρωποι πετυχαίνουν όλο και μικρότερα σκορ. Μπορεί ο τεχνολογικός πολιτισμός να εξελίσσεται ραγδαία, πλην όμως οι άνθρωποι, ως μονάδες, γίνονται όλο και πιο ηλίθιοι. (Ξέρω, το βλέπετε καθημερινά γύρω σας και στα social media.) Για αυτό προφανώς ευθύνονται οι μηχανές που κάνουν όλο και περισσότερα πράγματα, το λίπος που μαζεύουμε στο κορμί μας και ο καταιγισμός των πληροφοριών που δεν αφήνουν επαρκείς νοητικούς πόρους για την επεξεργασία δεδομένων. Στην αρχαιότητα ο πλούτος ευνοούσε τη σκέψη.

Στους καιρούς μας εξυπηρετεί την ενστικτώδη ανάγκη για τεμπελιά. Και εδώ ανατέλλει μία εξωφρενική αντίφαση: οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο ηλίθιοι, ωστόσο καταφέρνουν και ζουν καλύτερα. Είναι λες και ο πολιτισμός μας να έχει αποκτήσει μία αυτοματοποιημένη μηχανική που να συντηρεί την ευημερία ερήμην των ανθρώπων. (Πριν να υποβάλλετε ένσταση, δείτε τους σχετικούς δείκτες. Η ανθρωπότητα βρίσκεται στο καλύτερο σημείο της από τη γέννησή της ως σήμερα.) Όσο, λοιπόν, οι αλγόριθμοι αναλαμβάνουν την κίνηση του κόσμου και οι μηχανές αφαιρούν την ανάγκη για γνώση από το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, τόσο θα οδηγούμαστε προς έναν κόσμο που, με τα σημερινά δεδομένα, θα αποτελείται από ηλίθιους. Από μακάριους, τυχερούς, που δεν θα περιμένουν πολύ στην αίθουσα αναμονής του άλλου κόσμου.