Η σημασία του Αλλού

Αν αυτή είναι η εποχή των αναγεννημένων εθνικιστών, των ταυτοτικών και των κυριαρχιστών, τότε δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα να υπερασπιστεί κανείς την αξία του κοσμοπολιτισμού. Αν μη τι άλλο, ακούγεται ελκυστικός ένας πολιτικός ηγέτης που λέει ότι «πολλοί από αυτούς που σήμερα κατέχουν θέσεις εξουσίας πιστεύουν ότι έχουν περισσότερα κοινά με τις διεθνείς ελίτ παρά με τον άνθρωπο του μόχθου. Αλλά αν πιστεύεις πως είσαι πολίτης του κόσμου, είσαι πολίτης του πουθενά».

Ο πολιτικός είναι η Τερέζα Μέι. Και εκείνος που ανέλαβε να εξηγήσει ότι ο κοσμοπολίτης δεν είναι πολίτης του πουθενά αλλά το αντίθετο, είναι ο φιλόσοφος Κουάμι Άντονι Άπια. Ο κοσμοπολίτης, γράφει στην επιθεώρηση Foreign Affairs, δεν έχει καμία σχέση με εκείνη την ηρωίδα του Ντίκενς από τον «Ζοφερό οίκο» που, επειδή «τα μάτια της δεν έβλεπαν τίποτε που ήταν πιο κοντά από την Αφρική», αφιερωνόταν στον ανθρωπιστικό ακτιβισμό παραμελώντας ακόμη και τα ίδια της τα παιδιά.

Γιος γκανέζου πολιτικού και συγγραφέα του βιβλίου «Η αυτοβιογραφία ενός αφρικανού πατριώτη», ο Άπια θυμάται τον πατέρα του να γράφει ένα αποχαιρετιστήριο γράμμα στον ίδιο και τα αδέλφια του με το οποίο τους καλούσε να «είναι πάντα πολίτες του κόσμου». Αλλά πιάνει το νήμα από πολύ παλιά, από τότε που ο κυνικός Διογένης κατασκεύασε τη λέξη «κοσμοπολίτης» για να προκαλέσει, όπως συνήθιζε, τους Αθηναίους. Το σχήμα έμοιαζε οξύμωρο: Πώς μπορούσε ο πολίτης, δηλαδή ο ελεύθερος άνδρας μιας πόλης - κράτους, να ήταν συγχρόνως και πολίτης του κόσμου, δηλαδή του σύμπαντος; Το σχήμα, παρατηρεί ο Άπια, έμοιαζε τόσο οξύμωρο όσο το «παγκόσμιο χωριό» που επινόησε ο Μάρσαλ ΜακΛιούαν πολλούς αιώνες αργότερα.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καμία αντίφαση. Ο κοσμοπολιτισμός αναγνωρίζει και τιμά το γεγονός ότι σε διαφορετικά μέρη υπάρχουν διαφορετικοί άνθρωποι που μιλούν διαφορετική γλώσσα, έχουν διαφορετικό πολιτισμό και παραδόσεις και πως αξίζει να ανακαλύψει κανείς όλη αυτή τη διαφορετικότητα γιατί από αυτή τη διαφορετικότητα έχει μόνο να κερδίσει. Ο κοσμοπολίτης μπορεί να είναι πατριώτης, όπως ήταν ο πατέρας του Άπια. Και είναι εκείνος που αναγνωρίζει αυτό που άγγλος ποιητής Φίλιπ Λάρκιν αποκαλούσε «η σημασία του Αλλού».

Γιατί έχει σημασία το «Αλλού»; Επειδή, τονίζει ο Άπια, χωρίς αυτό το «Αλλού» δεν θα μπορέσουμε να νιώσουμε ότι είναι και δικά μας τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση, η ξενοφοβία. Ο κόσμος είναι όλο και πιο μικρός, όλο και πιο ευάλωτος, όλο και πιο ζεστός. Το «αλλού» από αυτή την άποψη δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό. Είναι πιο σημαντικό όσο ποτέ άλλοτε και επειδή πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται δεμένοι με έναν τόπο θέλουν να ακούν γύρω τους μόνο ανθρώπους που μιλούν την ίδια γλώσσα και έχουν τα ίδια ήθη.

Ο άγγλος δημοσιογράφος Ντέιβιντ Γκούνταχαρτ ονόμασε αυτούς τους ανθρώπους «Somewheres» – οι «Κάπου». Είναι άραγε στο άλλο άκρο των «Everywhere», των «Οπουδήποτε»; Όχι ακριβώς. Οι δεσμοί και οι υποχρεώσεις που κάνουν μια κοινωνία να λειτουργήσει, όπως έλεγε σε εκείνη την εθνοκεντρική ομιλία της η Τερέζα Μέι, δεν έχουν μόνο τοπικό χαρακτήρα, έχουν και παγκόσμιο. Δεν είμαστε πια αντιμέτωποι μόνο με τις προκλήσεις της κοινότητας, του χωριού, της πόλης ή της χώρας, είμαστε αντιμέτωποι με τις προκλήσεις ολόκληρου του πλανήτη.

Να γιατί το «Αλλού» είναι σημαντικό όσο ποτέ άλλοτε, καταλήγει ο Άπια. Αν κλειστούμε στο καβούκι μας, κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε. Και για το καλό όλων μας, όχι μόνο για το καλό των «Οπουδήποτε» αλλά και για το καλό των «Κάπου», δεν πρέπει να ξεχάσουμε.