Βρέθηκα στο Μπακού την περασμένη βδομάδα, ως παρατηρητής του Συμβουλίου της Ευρώπης στις προεδρικές εκλογές του Αζερμπαϊτζάν. Κατά τον πηγεμό, την παραμονή και την επιστροφή μου είχα την ευκαιρία να ξεκοκαλίσω τη «Σκοτεινή Ήπειρο» του Μαρκ Μαζάουερ, μια ζοφερή κατάδυση στην ευρωπαϊκή realpolitik κατά τον 20ό αιώνα – όπου στη θέση του ρεαλισμού μπορούμε κάλλιστα να βάλουμε τον κυνισμό δίχως τίποτε ν’ αλλάξει κατ’ ουσίαν. Ο όρος χρησιμοποιείται ήδη από τα μέσα του 19ου, μολονότι ο Μαζάουερ με ενάργεια καταδεικνύει ότι η realpolitik διαπερνάει την ευρωπαϊκή ραχοκοκαλιά καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού και σαν κακόβουλη προξενήτρα ευθύνεται για ουκ ολίγα βλάσφημα συνοικέσια. Φασίστες αγκαλιά με φιλελεύθερους, ναζιστές με κομουνιστές – ο ανάγλυφος χάρτης της κρατικής αλλαξοκωλιάς, αυστηρώς ακατάλληλος για ρομαντικούς και αφελείς κάθε ιδεολογίας.
Η πεμπτουσία της realpolitik αποτυπώθηκε στη ρήση του Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ, όταν ζητήθηκε η γνώμη του για το δικτάτορα της Κούβας Φουλχένσιο Μπατίστα: «Είναι κάθαρμα, αλλά είναι δικό μας κάθαρμα». Ο Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο πρώην, νυν και αεί πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, εμπίπτει στην ίδια κατηγορία. Όποτε πέφτει το όνομά του στο τραπέζι, οι δυτικοί διπλωμάτες στύβουν το μυαλό τους για να βρουν με ποιον ευφημισμό θα τον εκνευρίσουν λιγότερο. Δεν θα τον πουν δικτάτορα, αν μπορούν να τον πουν αυταρχικό. Δεν θα τον πουν διεφθαρμένο, αν μπορούν να τον πουν συνεργάσιμο. ΄Εχουν κάθε λόγο να το κάνουν – τους εξής δύο: φυσικό αέριο και πετρέλαιο.
Βλέπετε, στο μετασοβιετικό Αζερμπαϊτζάν, οι Αλίγιεφ εγκαθίδρυσαν μια κληρονομική δημοκρατία για την οποία εμείς, η Ελλάδα των Καραμανλήδων και των Παπανδρέου, δεν είμαστε και οι πιο ενδεδειγμένοι να διεκδικήσουμε το ρόλο του τιμητή. Ο υιός Αλίγιεφ διαδέχτηκε στην εξουσία τον πατέρα Αλίγιεφ – με εκλογές, βεβαίως βεβαίως. Όταν πλησίαζε η εκπνοή και της δεύτερης πενταετούς προεδρικής του θητείας, της τελευταίας κατά το Σύνταγμα – το βρήκατε: ο Ιλχάμ άλλαξε το Σύνταγμα. Τώρα πλέον δικαιούται άπειρες θητείες, πάντοτε με εκλογές, βεβαίως βεβαίως. Στις εκλογές του 2008 πήρε το 89% των ψήφων. Την περασμένη βδομάδα το ποσοστό του έπεσε δραματικά: πήρε το 85%. Εάν συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό αυτή η αιμορραγία ψήφων, ο Αλίγιεφ κινδυνεύει να χάσει την εξουσία. Το 2033. Αν όχι αργότερα.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Ευρωπαίοι παρατηρητές των εκλογών πέρασαν μια εφιαλτική συνειδησιακή κρίση. Οι εκφραστές της realpolitik τόνισαν πως δεν κατέγραψαν σοβαρές παρατυπίες την ίδια την ημέρα της κάλπης, την E-Day – οι ψηφοφόροι έδειχναν χαλαροί κι ευδιάθετοι, η παρουσία της αστυνομίας ήταν διακριτική, πουθενά δεν σημειώθηκαν επεισόδια. Οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (κυρίως οι παρατηρητές μεγάλης διάρκειας [Long Term Observers] που είχαν περισσότερο χρόνο στη διάθεσή τους για να σχηματίσουν πλήρη εικόνα) αντέτειναν πως κάπως έτσι θα προσέρχονταν να ψηφίσουν και όσοι είχαν υποστεί πολιτική λοβοτομή και είχαν χάσει κάθε ελπίδα. Δεν φταίει στο κάτω κάτω ο Αλίγιεφ –επέμειναν οι ρεαλιστές– που είναι τόσο δημοφιλής και η αντιπολίτευση έχει τόσο μικρή λαϊκή απήχηση. ΄Ισως να φταίει όμως –δεν το έβαζαν κάτω οι υπέρμαχοι– που η τηλεόραση δείχνει αποκλειστικά τους δικούς του άθλους και αποσιωπά πλήρως την ύπαρξη της αντιπολίτευσης. Που δύο δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί. Που δεκάδες άλλοι σαπίζουν στη φυλακή. Που οι συναθροίσεις των αντιφρονούντων παρεμποδίζονται, όταν δεν απαγορεύονται.
Αναχώρησα από το Μπακού πριν δοθεί η συνέντευξη τύπου των Ευρωπαίων παρατηρητών. Γνώριζα πως δεν είχαν καταλήξει σε κοινό ανακοινωθέν, όπως ήταν η αρχική τους φιλοδοξία – και αυτή η δυσάρεστη διχογνωμία μπορεί να έστελνε ένα ηχηρό μήνυμα στα αυτιά του Ιλχάμ. Ηχηρό; Ελάτε, τώρα. Ο Αλίγιεφ πήρε αυτό που ήθελε – μια έξωθεν καλή μαρτυρία, έστω και με κάμποσους αστερίσκους. Η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση θα συνεχίσει να παίρνει αυτό που θέλει, επίσης. Ας πούμε ότι ο μόνος που δεν πήρε αυτό που ήθελε ήταν ο λαός των Αζέρων. Εντάξει. Μην είμαστε και πλεονέκτες.
