Εγώ έμαθα ότι χάσαμε 0-1. Οι άλλοι...

«Εσθονία. Τι σας λέει η λέξη;» είπα βιαστικά γιατί είχα καθυστερήσει να μπω στην αίθουσα. «Μέχρι να φέρω το laptop ψάξτε στα κινητά σας πληροφορίες για την Εσθονία. Και όχι μόνο πότε έπαιξε ποδόσφαιρο με την εθνική μας ομάδα!», συμπλήρωσα γελώντας. Έτσι ξεκίνησε ένα από τα ωραιότερα μαθήματα που έκανα στο χειμερινό εξάμηνο.

Όταν επέστρεψα μετά από λίγα λεπτά, η αναζήτηση στο Google είχε πράγματι αποδώσει. Οι πληροφορίες που συνέλεξαν μαζί με όσα νόμιζαν ότι γνώριζαν συνέθεσαν ένα παζλ: χώρα κάπου βόρεια, στη Βαλτική (;), μικρή πολύ, κοντά στη Σκανδιναβία μα και δίπλα στην Αγία Πετρούπολη, 0-1 χάσαμε στο ΟΑΚΑ, είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από πότε όμως;, είναι στο ευρώ;, ναι, είναι από το 2011 που μπήκαν πολλές χώρες εκείνης της περιοχής,  ανεξαρτητοποιήθηκε το 1991 από την ΕΣΣΔ (τι είναι αυτό;;), στο τελευταίο PISA πρώτη στην Ευρώπη, έφτιαξαν το skype!, χμ μα το skype δεν λειτουργεί πια καλά, όχι, όχι, το πήρε η Microsoft και το αχρήστεψε, παγκόσμια πρωταθλήτρια στην τεχνολογία. Εκεί θέλατε να καταλήξετε;

Ναι, εκεί ήθελα να καταλήξω. Άλλωστε φοιτητές Πληροφορικής είναι που προσπαθώ να τους κάνω να κατανοήσουν τη σύνδεση της επιστήμης τους με την κοινωνία. Να κατανοήσουν ότι κάθε τεχνολογικό επίτευγμα έχει ένα σκοπό κι αυτός είναι να κάνει τη ζωή μας καλύτερη. Και επομένως αυτό πρέπει πρώτα να αναζητούν, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και την άρση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος.

Διαβάζω στο μαγευτικό μυθιστόρημα του Μπράιαν Σέλζνικ «Η εφεύρεση του Ούγκο Καμπρέ», που αναφέρεται μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα: «Όλα έχουν σκοπό, ακόμη και οι μηχανές. Τα ρολόγια λένε την ώρα, τα τρένα σε πάνε σε διάφορα μέρη. Γι’ αυτό στενοχωριέμαι με τις χαλασμένες μηχανές, δεν κάνουν αυτό για το οποίο φτιάχτηκαν. Ίσως είναι το ίδιο με τους ανθρώπους, αν χάσεις τον σκοπό σου είναι σαν να χάλασες».

Οι φοιτητές βρήκαν ακόμη, σε αυτή τη γρήγορη αναζήτηση στο Google, ότι η Εσθονία είναι η πρώτη χώρα που κήρυξε την πρόσβαση στο διαδίκτυο βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Και κάπως έτσι άρχισε η συζήτησή μας γι’ αυτήν τη μικρή Σίλικον Βάλεϊ της Ευρώπης. Είναι η χώρα που, όταν στην αρχή της δεκαετίας του ’90 βρέθηκε μόνη και με ελάχιστους πόρους, αποφάσισε ότι μόνο αν επένδυε στις ψηφιακές τεχνολογίες θα μπορούσε να αναπτυχθεί. Και όταν στην έρευνα PISA 2015, οι μαθητές της κατατάχθηκαν πρώτοι απ’ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, δεν με εξέπληξαν. Η Εσθονία έκανε ισχυρή την παρουσία της παντού επενδύοντας στο προφίλ της άξιας χώρας της βόρειας Ευρώπης.

Τι ακριβώς όμως είναι το ψηφιακό θαύμα της Εσθονίας; Της χώρας που το 1991 μόνο το μισό του πληθυσμού της είχε τηλεφωνική γραμμή; Είναι μια πληθώρα ψηφιακών δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών. Πολύ συνοπτικά είναι τα προνόμια που έχει κάθε κάτοικος στο κινητό του εδώ και 15 περίπου χρόνια: ταυτότητα, δί́πλωμα και άδεια κυκλοφορίας του αυτοκινήτου, φορολογική δήλωση, ιατρικό ιστορικό, σχολικές επιδόσεις των παιδιών, ενώ στις εκλογές μπορεί να ψηφίσει μέσω του κινητού του απόόπου κι αν βρίσκεται. Είναι ακόμη οι υπολογιστές και η πρόσβαση στο ίντερνετ σε όλα σχολεία από το 1998.

Ενδιαφέρον έχει η προσέγγιση της εσθονής σκηνοθέτιδας Marianna Kaat, όπως διαβάζουμε σε άρθρο του Inside Story. «Οι Εσθονοί είναι αρκετά μοναχικοί τύποι» λέει. «Δεν φταίνε απαραίτητα οι ίδιοι, η χώρα είναι πολύ αραιοκατοικημένη. Ψάχναμε έναν τρόπο να εξυπηρετηθούμε και να έχουμε πρόσβαση στις πληροφορίες χωρίς να βγούμε από το δάσος ή το σπίτι μας στη μέση του πουθενά, ειδικά π.χ. οι ηλικιωμένοι. Και έτσι, τα κάναμε όλα ψηφιακά χωρίς να χρειάζεται να συναντήσουμε κανέναν και να κάνουμε περιττές κουβέντες».

Πρόσφατα προχώρησαν και στο e-residency, με σκοπό να προσελκύσουν νέους επιχειρηματίες και με όραμα να δημιουργήσουν ένα ψηφιακό έθνος χωρίς σύνορα για τους παγκόσμιους πολίτες. Στο σημείο αυτό παρενέβη ένας φοιτητής: «Ακούστε όμως τι άλλο βρήκα: Το 2012, ένα άρθρο της Deutsche Welle έγραφε πως δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε ότι στην Εσθονία περισσότερο από το 17% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Πολλοί, κυρίως νέοι, εγκαταλείπουν τη χώρα για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Παρά το οικονομικό θαύμα της εσθονικής οικονομίας, η ποιότητα ζωής ενός μεγάλου ποσοστού των Εσθονών παραμένει απογοητευτική». Και η συζήτηση οδηγήθηκε με ενδιαφέρον από την ασφάλεια των online δεδομένων και τις ιντερνετικές εκλογές στην αμφισβήτηση πτυχών ή συνεπειών του ψηφιακού θαύματος.

Ανεξάρτητα από την οπτική που ο καθένας διαβάζει τα γεγονότα στην Εσθονία  και ερμηνεύει το Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, το όφελος της συγκεκριμένης συζήτησης ήταν το άνοιγμα του νου, τα μονοπάτια σκέψης. Οι φοιτητές απέκτησαν καταρχάς εικόνα μιας άγνωστής τους ειδικής περίπτωσης στην Ευρώπη, αναρωτήθηκαν πώς επετεύχθη η ανάπτυξη αυτή, αναγνώρισαν τα θετικά, προβληματίστηκαν με τους πιθανούς κινδύνους, βρήκαν διαφορετικές προσεγγίσεις, συζήτησαν μεταξύ τους και ξεπέρασαν την «περιορισμένη ορατότητα» όπως τους λέω συχνά. Δεν χρειάστηκε ούτε το powerpoint να ανοίξω. Όλα όσα σκόπευα να μάθουν, από την ανάγκη αλλαγών στην παγκόσμια νομοθεσία λόγω της ψηφιακής επιχειρηματικότητας έως τις υποχρεώσεις του κράτους στην κοινωνία της πληροφορίας, βγήκαν αβίαστα πάνω από έναν γεωγραφικό χάρτη, δύο ιστοσελίδες και τα κινητά τους τηλέφωνα.

Κι εγώ τι έμαθα; Μεταξύ άλλων ότι στο Nations League η Ελλάδα ηττήθηκε 0-1 από την Εσθονία με αυτογκόλ και τερμάτισε τρίτη στον όμιλό της!