«Θυμόμαστε» ως πολίτες και ως γυναίκες

Η μνήμη δεν είναι κάτι το παθητικό. Εξελίσσεται, εμπλουτίζεται, και παραμένει επίκαιρη, επειδή ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν μας έχει άμεση σχέση με το παρόν και το μέλλον μας.

Ό,τι συνέβη μπορεί να ξανασυμβεί. Αυτό εξάλλου αποδεικνύουν οι σύγχρονες αναβιώσεις του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της μισαλλοδοξίας. Και αυτό ακριβώς οφείλουμε να αποτρέψουμε. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ ότι ο φασισμός και ο ναζισμός άφησαν πίσω τους μια επικίνδυνη κληρονομιά: πανίσχυρους μύθους για μια κουλτούρα καταστροφής χωρίς ηθικούς φραγμούς, χωρίς προσχήματα ή εξηγήσεις.

Αυτό που περισσότερο τρομάζει στην αγριότητα και τη βιαιότητα των Ναζί δεν είναι η αποκρουστική, απόκοσμη και δήθεν υπερφυσική όψη τους, αλλά το γεγονός ότι πρόκειται για ανθρώπους της διπλανής πόρτας, που σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό, θεσμικό, ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο ήταν έτοιμοι να διαπράξουν φοβερά και ασύλληπτης σκληρότητας εγκλήματα. Η μνήμη είναι χρήσιμη, για να θυμόμαστε ότι εμείς, άνδρες και γυναίκες είμαστε εξίσου ικανοί με τη γενιά των παππούδων μας στο να ασκήσουμε σαδιστική βία. Δεν πρόκειται για τέρατα, πρόκειται για ανθρώπους σαν εμάς. Για αυτό πρέπει να μάθουμε και να θυμόμαστε. Να θυμόμαστε την κάθε πλευρά, την κάθε λεπτομέρεια αυτού του ανείπωτου εγκλήματος στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Για χρόνια, ένα ναζιστικό έγκλημα που αφορούσε αποκλειστικά γυναίκες έμεινε στην αφάνεια.  Ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν στην Ανατολική Γερμανία, πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, και μακριά από τα μάτια μας. Ίσως, επειδή λίγες επιβίωσαν για να πουν την ιστορία τους. Όμως, ίσως γνωρίζουμε λιγότερα για το στρατόπεδο Ράβενσμπουργκ, επειδή ήταν το μόνο που αφορούσε αποκλειστικά και μόνο γυναίκες. Οι συνθήκες κράτησης δεν διέφεραν από αυτές των υπόλοιπων στρατοπέδων συγκέντρωσης: ο υποσιτισμός, οι ξυλοδαρμοί, οι εκτελέσεις με απαγχονισμό ή τυφεκισμό ήταν καθημερινά φαινόμενα. Όσες κρατούμενες δεν ήταν κατάλληλες για εργασία στέλνονταν στο Άουσβιτς ή στο παρακείμενο βοηθητικό στρατόπεδο του Ούκερμαρκ, όπου και θανατώνονταν σε θαλάμους αερίων.

Βέβαια, η ύπαρξη του Ράβενσμπουργκ σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι και όλα τα άλλα στρατόπεδα δεν δέχονταν ομήρους γυναίκες.

Γυναίκες, θύματα βασανιστηρίων που μόνο γυναίκες μπορούν να υποστούν: εκτρώσεις, στειρώσεις, εκπόρνευση, βιασμό και διάφορα πειράματα στις ίδιες και στα παιδιά τους. Αυτά ήταν εγκλήματα που λίγες ομολόγησαν επειδή, για παράδειγμα, ήταν ντροπή να είσαι θύμα βιασμού.  Ένα μεγάλο μέρος αυτού του πόνου έμεινε ανομολόγητο, επειδή ανήκε σε γυναίκες.

Λέγεται καμιά φορά ότι πρέπει να ευχόμαστε να μη μας στείλει ο Θεός ό,τι μπορούμε να αντέξουμε. Το φύλο, εκτός των άλλων είναι ταυτότητα, είναι μαλλιά, τρόπος ομιλίας, κίνησης, είδος συναναστροφής. Τα στρατόπεδα στερούσαν από τις γυναίκες το δικαίωμα να είναι γυναίκες. Το γυναικείο σώμα μάθαινε να ζει στον εξευτελισμό, στη γύμνια, στο κούρεμα της κεφαλής, στην αντικατάσταση του ονόματος από έναν αριθμό, στην αποστέωση, ενώ μια καραβάνα από λαμαρίνα χρησίμευε για την καθημερινή σούπα, τις φυσικές τους ανάγκες και το λουτρό τους. Το φύλο έχανε το νόημα του, ως ταυτότητα. Όμως, σε πείσμα του ολοκληρωτισμού και της βίας, υπήρξαν γυναίκες που επέζησαν, όπως η ελληνίδα Μπέρρυ Ναχμία, που πέθανε το 2013. Στα απομνημονεύματά της: «Κραυγή για το Αύριο» (Κάκτος, 1989), περιγράφει ότι μία μέρα, ο Ερυθρός Σταυρός έφερε στο Άουσβιτς κραγιόν, χιλιάδες άχρηστα κραγιόν, που της υπενθύμισαν ότι ήταν γυναίκα, και της έδωσαν το θάρρος, τη δύναμη και το κουράγιο να ζήσει. Επειδή το να είσαι γυναίκα δεν σε κάνει μόνο μοναδικά ευάλωτη, αλλά σου δίνει επίσης μοναδική χαρά και δύναμη.

Ο Χίτλερ δεν ήθελε απλώς να εξοντώσει τους τότε Εβραίους της Ευρώπης, αλλά και να καθορίσει μακροπρόθεσμα το «δίχως Εβραίους» μέλλον της Ευρώπης, να καταστήσει την Ευρώπη «καθαρή από Εβραίους» ή «ελεύθερη από Εβραίους» όπως έλεγε. Η εξόντωση του γυναικείου πληθυσμού σήμαινε, λοιπόν, και μια παρακαταθήκη βίας για το μέλλον.

Η θανάτωση, ο βασανισμός και η προσβολή στη γυναίκα ήταν που θα επικύρωνε την κατάκτηση της κατώτερης φυλής, κυρίως της εβραϊκής.

Αλήθεια έχουμε αναλογιστεί ποτέ από τα έξι εκατομμύρια Εβραίους πόσες από αυτούς ήταν γυναίκες ή παιδιά και τι θα σήμαινε αυτό για την Ευρώπη σήμερα αν αυτός κόσμος είχε ζήσει και αναπτυχθεί;

Είναι καθήκον μας να διαφυλάξουμε  όλες τις «σελίδες» της ιστορίας, όχι μόνον από τη λήθη, αλλά και από την παραποίηση. Με ομόφωνη απόφαση του Ελληνικού Κοινοβουλίου το 2004 καθιερώθηκε η 27η Ιανουαρίου ως «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος». Τιμάται η μνήμη των χιλιάδων Ελλήνων Εβραίων, που βρήκαν τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και ο ηρωισμός των χριστιανών Ελλήνων, που με κίνδυνο της ζωής τους, έσωσαν Εβραίους συμπολίτες τους από βέβαιο θάνατο.

Ας μας θυμίζει η 27η  Ιανουαρίου τι μπορεί να συμβεί όταν η μισαλλοδοξία κυριαρχήσει, όταν η αδράνεια και η αδιαφορία το επιτρέψει.