Βραβείο Ζαχάρωφ 2018: Όλεγκ Σέντσοφ. Τιμωρία χωρίς έγκλημα

«Ο Όλεγκ Σέντσοφ βρίσκεται στις φυλακές του καθεστώτος Πούτιν για λόγους αμιγώς πολιτικούς. Με στόχο να σιγήσει η φωνή κάθε Ουκρανού πολίτη της Κριμαίας που θα τολμούσε να κατακρίνει την προσάρτησή της από τη Ρωσία ή να αντιταχθεί σε αυτήν. Τον Όλεγκ Σέντσοφ τον απήγαγαν από την Κριμαία και τον φυλάκισαν στη Ρωσία με κατηγορίες κατασκευασμένες, χωρίς δυνατότητα δίκαιης δίκης». Απόσπασμα της δήλωσης που έκανε ο Γκυ Φέρχοφσταντ, επικεφαλής της ομάδας των Φιλελευθέρων (ALDE) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μόλις ανακοινώθηκε ότι ο Όλεγκ Σέντσοφ είναι ο νικητής του φετινού Βραβείου Ζαχάρωφ.

Όλεγκ Σέντσοφ. Ουκρανός της Κριμαίας, σκηνοθέτης, 42 ετών, φυλακισμένος από το 2015 στη Σιβηρία, όπου εκτίει ποινή είκοσι χρόνων. Και μάλιστα στην πιο βόρεια φυλακή της Σιβηρίας, δηλαδή του κόσμου.

Αντιτάχθηκε ειρηνικά! Ο Όλεγκ Σέντσοφ αντιτάχθηκε ειρηνικά –το τονίζω άλλη μία φορά– στη με στρατιωτική βία κατοχή και προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Ήταν άνοιξη του 2014 όταν, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, ο τσάρος Πούτιν με την άνεσή του και ανενόχλητος καταβρόχθισε την Κριμαία.

Η Ουκρανία, μια χώρα ανεξάρτητη, ακρωτηριάστηκε. Έχασε τη στρατηγικής σημασίας χερσόνησο της Κριμαίας. Επιπλέον, δεν ελέγχει ένα μέρος από τις ανατολικές επαρχίες της όπου κάνουν «κουμάντο» οι ένοπλοι φιλορώσοι αποσχιστές. Αλλαγή συνόρων διά της βίας τον 21ο αιώνα στα ανατολικά όρια της Ευρώπης; Η Δύση καταδίκασε τη Ρωσία κατηγορώντας την για παραβίαση του διεθνούς δικαίου και της ουκρανικής κυριαρχίας. Μάλιστα. Ε, και; Σιγά μην ιδρώσει το αυτί του Πούτιν.

Η συνέχεια της ιστορίας του Όλεγκ Σέντσοφ. Σύλληψη-απαγωγή στην πόλη του, τη Συμφερόπολη, πρωτεύουσα της Κριμαίας. Τον μεταφέρουν στη Ρωσία. Σκληρές ανακρίσεις για να τον αναγκάσουν να «ομολογήσει» ότι σχεδίαζε να ανατινάξει ένα άγαλμα του Λένιν και να πυρπολήσει γραφεία ρωσικών συμφερόντων στη Συμφερόπολη. Δεν θα τα καταφέρουν. Ακολουθεί μια δίκη-παρωδία, που η Διεθνής Αμνηστία τη συγκρίνει με τις διαβόητες «δίκες της σταλινικής περιόδου». Βαρύ το κατηγορητήριο. Ο Όλεγκ Σέντσοφ αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες, αλλά φυσικά καταδικάστηκε. Σε είκοσι χρόνια. Για... «τρομοκρατία»!

Το μεγάλο κόλπο. Το να καταδικάζεις σε εξοντωτική ποινή με κατασκευασμένες κατηγορίες έναν κραυγαλέα αθώο άνθρωπο είναι πολύ αποτελεσματικό, επειδή ακριβώς είναι αθώος. Διότι οι άλλοι (εν προκειμένω, στην Κριμαία) βλέπουν τι μπορεί να πάθουν, ακόμη και αν διαμαρτυρηθούν ειρηνικά.

Βρίσκομαι στο Στρασβούργο. Μέσα Δεκεμβρίου. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Για την απονομή του Βραβείου Ζαχάρωφ στον φυλακισμένο Όλεγκ Σέντσοφ. Χρόνια τώρα, έχει μαλλιάσει το πληκτρολόγιο να γράφω για τη σημασία και τη σπουδαιότητα αυτού του βραβείου. Οι αξίες του –η υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων– αποτελούν το θεμέλιο του πολιτισμένου και δημοκρατικού κόσμου.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απονέμει το Βραβείο Ζαχάρωφ κάθε χρόνο, από το 1988. Είναι το κατ’ εξοχήν βραβείο της Ευρώπης· εάν και εφόσον η Ευρώπη θέλει όχι μόνον να λέγεται, αλλά να είναι Ευρώπη.

Μικρή αναφορά σε εκείνον που το βραβείο φέρει το όνομά του, τον διάσημο Ρώσο Φυσικό Αντρέι Ζαχάρωφ (1921-1989): Εμβληματική μορφή του αγώνα για ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικές ελευθερίες στην τότε Σοβιετική Ένωση· τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης (1975)· υπέστη χίλια δυο από το κομμουνιστικό καθεστώς, διώξεις και ανακρίσεις, εκτοπίσεις και εκστρατείες δυσφήμησης τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένειά του, και η KGB ήταν ο ίσκιος του πρωί βράδυ· ωστόσο, παρά τον ζόφο της σταλινοκρατίας, ο Αντρέι Ζαχάρωφ στάθηκε αταλάντευτος στην πλευρά της ελευθερίας.

Δυστυχώς, το Βραβείο Ζαχάρωφ, παρότι βάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο κέντρο του, δεν έχει αποκτήσει ακόμη στη συνείδηση των Ευρωπαίων πολιτών τη θέση που του αξίζει. Όσο για την Ελλάδα; Εδώ το έχουμε αγκαλιάσει ακόμη λιγότερο. Προσωπικά δεν μου κάνει εντύπωση.

Στην Ελλάδα επικρατεί η επιλεκτική ευαισθησία και τα διπλά κριτήρια ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υπάρχουν καλά και κακά θύματα. Υπάρχουν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τις καταδικάζουμε με οργή και άλλες –φρικτές μάλιστα– για τις οποίες δεν βγάζουμε άχνα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Κατά τη γνώμη μου ο κύριος λόγος είναι μια διάχυτη στην ελληνική κοινωνία ιδεοληψία.

Μια ιδεοληψία πολύ κοινή ιδίως στην Αριστερά, αλλά όχι μόνον. Αντιευρωπαϊκή ιδεοληψία. Αντιδυτική.

Έτσι, λοιπόν, στην Ελλάδα δεν πολυσκοτιζόμαστε όταν οι Πούτιν, οι Μαδούρο, οι Μιλόσεβιτς, οι δικτατορίες τύπου Κούβας δολοφονούν και φυλακίζουν πολιτικούς αντιπάλους· όταν όμως στη Δύση, κατά προτίμηση ΗΠΑ και Γερμανία, γίνονται ακόμη και μικρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τότε περισσεύουν οι καταγγελίες και οι παντιέρες διαμαρτυρίας.

Διπλά κριτήρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν νοούνται. Και πάντως για το Βραβείο Ζαχάρωφ δεν υπάρχουν καλά και κακά θύματα. Ε, γι’ αυτό και εμείς δεν το έχουμε πολύ στην καρδιά μας.

Το εντυπωσιακό αμφιθέατρο της Oλομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο έχει σχεδόν γεμίσει. Η τελετή της απονομής του Βραβείου Ζαχάρωφ αρχίζει. Στα έδρανα των ευρωβουλευτών ένα τετράγωνο χαρτί με τρεις λέξεις: “Free Oleg Sentsov”. Στο πιο περίοπτο σημείο της αίθουσας η τιμητική θέση του βραβευόμενου: κενή.

Ένα πολύ καλοφτιαγμένο φιλμ για τον Όλεγκ Σέντσοφ προβάλλεται στις μεγάλες οθόνες της Ολομέλειας. Διαρκεί λίγα λεπτά. Και περιλαμβάνει ένα στιγμιότυπο που δεν θα το ξεχάσω εύκολα, 45 δευτερόλεπτα όλο κι όλο, από τη «δίκη» του (οι σταλινικές παραδόσεις, ανθεκτικές, επιβιώνουν των καθεστώτων).

45 δευτερόλεπτα. Ο κατηγορούμενος Όλεγκ Σέντσοφ με φανελάκι σαν να είναι έτοιμος για εκδρομή την άνοιξη. Πανύψηλος, στέκεται όρθιος, με φωνή έντονη και εκφραστικές κινήσεις, απευθύνεται στους δικαστές του χαμογελαστός. Πολύ, πάρα πολύ χαμογελαστός. Με ένα χαμόγελο που τσακίζει κόκαλα. Και τους λέει: «Εκφράζω τα συγχαρητήριά μου στη ρωσική δικαιοσύνη, κύριοι είσαστε πρωταθλητές στην προπαγάνδα και τα ψέματα».

Πόση δύναμη χρειάζεται για να μιλήσεις έτσι, ενώ βρίσκεσαι κυριολεκτικά στα χέρια του Πούτιν και γνωρίζεις ότι το επόμενο βήμα είναι η Σιβηρία.

Μία φράση: «Ούτε η νίκη διαρκεί για πάντα στη ζωή, αλλά ούτε και η ήττα». Αυτή τη φράση τη χρησιμοποιούσε συχνά ο Αντρέι Ζαχάρωφ. Άραγε τη γνωρίζει ο Όλεγκ Σέντσοφ;

Όλοι όρθιοι χειροκροτούν ασταμάτητα. Είναι η στιγμή που η Νατάλια Καπλάν, η εξαδέλφη του Όλεγκ Σέντσοφ, παραλαμβάνει από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Βραβείο Ζαχάρωφ. Δίπλα της ο Ντιμίτρι Ντίνζε, ο δικηγόρος του.

«Ο Όλεγκ δεν είναι κάποιος που σηκώνει τα χέρια ψηλά. Δεν τα παρατάει. Μεγαλώσαμε μαζί, τον ξέρω καλά. Είναι εκ φύσεως μαχητής», λέει η εξαδέλφη του συγκινημένη· και τα χειροκροτήματα συνεχίζονται.

Σίγουρα είναι μαχητής ο Όλεγκ Σέντσοφ και δεν τα παρατάει. Απεργία πείνας για 145(!) ημέρες έκανε πέρσι (Μάιος-Σεπτέμβριος 2018). Με αίτημα όχι προσωπικό. Ζητούσε να απελευθερωθούν 70 Ουκρανοί πολιτικοί κρατούμενοι που βρίσκονται παράνομα, όπως και ο ίδιος, σε φυλακές της Ρωσίας. Σταμάτησε την απεργία πείνας για να αποφύγει τη φρικτή υποχρεωτική σίτιση. Η ζωή του κρεμόταν από μισή κλωστή.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο διάστημα της απεργίας πείνας, προχώρησε σε Ψήφισμα (Ιούνιος 2018) με το οποίο καταδικάζει τη Ρωσία για όσα πράττει στην Ουκρανία, καταγγέλλει την απάνθρωπη μεταχείριση του

Όλεγκ Σέντσοφ και ζητά «να τον αφήσουν αμέσως ελεύθερο για να επιστρέψει πίσω στη χώρα του». Το Ψήφισμα εγκρίθηκε με μεγάλη πλειοψηφία.

Λεπτομέρεια (Ι). Αυτό το Ψήφισμα οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ το καταψήφισαν! Μπράβο τους και πάντα τέτοια· ή, όπως έλεγε η γιαγιά μου, «για όποιον δεν ντρέπεται, η ζωή είναι εύκολη».

Λεπτομέρεια (ΙΙ). Αυτό το Ψήφισμα το καταψήφισαν, επίσης, οι ευρωβουλευτές του ΚΚΕ και της Χ.Α. Κοίτα κάτι συμπτώσεις...

Λεπτομέρεια (ΙΙΙ). Διεθνώς γνωστές προσωπικότητες, με επιστολές και διαβήματα, ζητούν από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να αφήσει ελεύθερο τον Όλεγκ Σέντσοφ. Τονίζουν μάλιστα ότι κρατείται παράνομα στη Ρωσία. Με χαλκευμένες κατηγορίες. Με μια ποινή εξοντωτική για ένα έγκλημα που δεν έχει διαπράξει. Μέχρι και ο Ρώσος σκηνοθέτης Νικήτα Μιχάλκοφ ύψωσε τη φωνή του υπέρ της αθωότητας και της απελευθέρωσης του Όλεγκ Σέντσοφ· σημειώστε ότι Μιχάλκοφ και Πούτιν έχουν στενούς δεσμούς.

Την ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τη φτιάχνουν τα άτομα. Συνήθως είναι άτομα που ακολουθούν τους δικούς τους μοναχικούς, ανηφορικούς δρόμους· όπως ο Όλεγκ Σέντσοφ.