Πόση ακόμα βία μπορείς να αντέξεις;

Για να νιώσεις κάποιον, λένε οι Βρετανοί, πρέπει πρώτα να μπεις στα παπούτσια του. Πράγματι, αν δεν βιώσεις έστω και για λίγο εκείνο που ζει ο άλλος, αν δεν περπατήσεις μερικά μέτρα στο μονοπάτι του, δυσκολεύεσαι να κατανοήσεις τι τραβάει – ειδικά όταν το μονοπάτι αυτό είναι φραγμένο από τραπεζοκαθίσματα.

Καλώς ή κακώς –μάλλον κακώς– τους τελευταίους μήνες, εξαιτίας ενός ορθοπεδικού προβλήματος, μου έχει δοθεί η ευκαιρία να βιώσω τι σημαίνει να κινείσαι σε μια ελληνική πόλη, όταν δεν μπορείς να βαδίσεις κανονικά. Έμαθα πώς αισθάνεσαι όταν βλέπεις το αυτοκίνητο να έρχεται σφαίρα κατά πάνω σου στη διάβαση των πεζών και εσύ αδυνατείς να τρέξεις. Γνώρισα πώς είναι να στριμώχνεσαι με τις πατερίτσες σου ανάμεσα σε μια ταμπέλα και μια βέσπα και ταυτόχρονα να προσεύχεσαι να μην πέσεις στην τρύπα που χάσκει στο αφάνταστα γλιστερό πεζοδρόμιο.

Έτσι, λοιπόν, είδα με ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον την ταινία μικρού μήκους «Ο αδερφός μου» η οποία έγινε viral τις τελευταίες μέρες. Όπως διαβάζουμε και στο δελτίο τύπου, η παραγωγή της ολοκληρώθηκε με τη μέθοδο crowd sourcing στο πλαίσιο μιας εκστρατείας που ξεκίνησε έπειτα από μια προσωπική δυσάρεστη εμπειρία: Από την αδυναμία μιας γυναίκας (της αδερφής της δημιουργού της καμπάνιας) να κινηθεί με το καροτσάκι της στους δρόμους των Χανίων.

[[{"fid":"607633","view_mode":"default","fields":{"format":"default","alignment":""},"type":"media","field_deltas":{"3":{"format":"default","alignment":""}},"link_text":null,"attributes":{"class":"media-element file-default","data-delta":"3"}}]]

Σε αυτό το πλαίσιο η ταινία κρίνεται απολύτως επιτυχημένη. Προκάλεσε συζητήσεις, κέρδισε εκατοντάδες χιλιάδες views και μας σύστησε την αξιοθαύμαστη πλατφόρμα #RespectLife http://respectlife.gr. Όμως ένα έργο τέχνης έχει και άλλα επίπεδα τα οποία τις περισσότερες φορές είναι πολύ πιο σημαντικά από εκείνο που βρίσκεται στην επιφάνεια.

Σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Θοδωρής Παπαδουλάκης, γνωστός μας από το σίριαλ «Το νησί», από την μικρού μήκους «Η πιλάλα» αλλά και από μερικές πολύ καλογυρισμένες διαφημίσεις. Ο ίδιος έχει σκηνοθετήσει ένα ακόμη ταινιάκι που έγινε viral στα χρόνια της κρίσης: Ο λόγος για το βίντεο κλιπ του τραγουδιού «Να σταθώ στα πόδια μου», στο οποίο μπορούμε να βρούμε ορισμένες από τις αρετές αλλά και τα αισθητικά-πολιτικά «ζητηματάκια» που υπάρχουν και στην τελευταία δουλειά του.

Η ταινία «Ο αδερφός μου», λοιπόν, ξεκινά μ’ ένα άψογα χορογραφημένο μονοπλάνο, όπου βλέπουμε έναν νεαρό να καταστρέφει μ’ έναν λοστό ό,τι βρίσκεται σε «αντικανονική» θέση στο πεζοδρόμιο: Μια ψησταριά για σουβλάκια, κάτι τραπεζάκια με καφέδες, ένα αυτοκίνητο… Κάποιοι τον ακινητοποιούν και, όπως φαίνεται από τα σημάδια στο πρόσωπό του, τον χτυπούν. Αργότερα, ο νεαρός βγαίνει από τον κρατητήριο και συναντά τους, ολοφάνερα λαϊκής καταγωγής, γονείς του. Μαζί τους είναι και ένα όμορφο κορίτσι σε αναπηρικό καροτσάκι – η αδερφή του.

Είναι ώρα να μεταφερθούμε πίσω στον χρόνο και να δούμε πώς ξεκίνησαν όλα. Ο συμπαθής νεαρός, λοιπόν, έσπρωχνε το καροτσάκι της αδερφής του, αλλά διαρκώς έπεφτε πάνω σε εμπόδια. Πότε σε μια καρέκλα, πότε σε μια παρέα από κεφάτες περαστικές, πότε σε μια ξινή μεγαλοκυρία με ροζ χνουδωτό παλτό, πότε σε ένα αυτοκίνητο που έκλεινε τη ράμπα. Συγχυσμένος καθώς ήταν, βγήκε απρόσεκτα στο δρόμο και... Ευτυχώς, το ατύχημα δεν ήταν μοιραίο. Καθώς επιστρέφουμε στο παρόν βλέπουμε τον νεαρό να αγκαλιάζει τρυφερά την αδερφή του και την οικογένεια να ετοιμάζεται να βγει ξανά έξω, στην ανάλγητη κοινωνία μας.

        Το πρώτο και σημαντικότερο ερώτημα είναι αν η ταινία δικαιολογεί τη βία και την αυτοδικία. 

Το πρώτο και σημαντικότερο ερώτημα είναι αν η ταινία δικαιολογεί τη βία και την αυτοδικία. Αν δηλαδή η πράξη του ήρωα χρωματίζεται με θετικό τρόπο ή αν παρουσιάζεται έτσι ώστε να φωτιστούν οι διάφορες όψεις του προβλήματος. Νομίζω ότι η απάντηση είναι μάλλον το πρώτο και σ’ αυτό συνηγορούν όλα τα επιμέρους σημειολογικά στοιχεία. Ο συμπαθής και αγνός νεαρός θυμίζει τον Ιησού που έδιωξε με τη βία τους εμπόρους, ενώ οι πελάτες των καφέ και οι κάθε λογής περαστικοί εμφανίζονται αδιάφοροι και ανάλγητοι και εμείς ως θεατές σχεδόν χαιρόμαστε για την τρομάρα που παίρνουν. Τα σχόλια κάτω από το βίντεο το επιβεβαιώνουν: οι περισσότεροι επικροτούν την πράξη του ήρωα και δηλώνουν ευθαρσώς ότι στη θέση του θα έκαναν τα ίδια και χειρότερα.

Το επόμενο ερώτημα, λοιπόν, είναι αν η αυτοδικία και η βία μπορούν, σ’ αυτό τουλάχιστον το ζήτημα, να οδηγήσουν σε κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Η απάντηση είναι προφανώς όχι. Μόνο μεγαλύτερο πρόβλημα μπορούν να προκαλέσουν. Αν η σκηνή αυτή είχε συμβεί στ’ αλήθεια, οι παριστάμενοι κάθε άλλο παρά θα είχαν ευαισθητοποιηθεί. Αντίθετα το πιθανότερο θα ήταν να συνέχιζαν το ίδιο βιολί, τελείως απενοχοποιημένα πια. Το δε γεγονός της αναπηρίας της κοπέλας θα είχε στιγματιστεί και από την αντικοινωνική συμπεριφορά του αδερφού της, ο οποίος ξεσπάει επί δικαίων και αδίκων. Γιατί ο φταίχτης δεν βρίσκεται βέβαια στο πρόσωπο των θαμώνων της καφετέριας ή σ’ εκείνο του έρμου του σουβλατζή (ο οποίος παρεμπιπτόντως στέκεται στο απέναντι πεζοδρόμιο).   

Η εποχή μας έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα δεκτική στις απλουστεύσεις. Αγαπάει τα μανιχαϊστικά δίπολα του τύπου καλοί-κακοί, φίλοι-εχθροί, γηγενείς-ξένοι, ντόμπροι-ψεύτες.

Η εποχή μας έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα δεκτική στις απλουστεύσεις. Αγαπάει τα μανιχαϊστικά δίπολα του τύπου καλοί-κακοί, φίλοι-εχθροί, γηγενείς-ξένοι, ντόμπροι-ψεύτες. Ευνοεί την επίκληση ενός πρωτογενούς απολιτίκ συναισθηματισμού, την κολακεία των αδυναμιών μας, την υπεροχή της εικόνας έναντι της ουσίας και της διαφημιστικής λογικής έναντι της αναλυτικής σκέψης. Αυτό φαίνεται και από την άνοδο, σε όλο τον κόσμο, των πολιτικών δυνάμεων που δημαγωγούν εκμεταλλευόμενες τα παραπάνω δίπολα. Όμως μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Τόσο τα κοινωνικά προβλήματα όσο και οι ίδιες οι κοινωνίες, χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και αντιφάσεις. Τα έργα τέχνης που, σκοπίμως ή μη, το αγνοούν αυτό, όσο μαστορικά φτιαγμένα και αν είναι, αποτελούν μέρος του προβλήματος. Όπως και ο συμπαθής απελπισμένος νεαρός με το λοστάρι.