Tόσο στις οικονομικές όσο και στις πολιτικές θεωρίες υπάρχουν πολλά ενοχλητικά στοιχεία –με ενοχλητικότερο ίσως ότι συχνά πέφτουν έξω–, αλλά τίποτε απωθητικότερο από τη συγγένειά τους με τις συνταγές μαγειρικής. Ακόμη και αν παραβλέψουμε τη σκανδαλώδη φυσιογνωμική ομοιότητα του Μαρξ με τον Σκαρμούτσο, δεν μπορούμε εξίσου εύκολα να αγνοήσουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για πρώτες ύλες και δοσολογία. Εάν λόγου χάριν ανακατέψουμε στη χύτρα την ανεργία μαζί με ένα ποσοστό γύρω στο 30% και αφήσουμε να βράσουν για μισή ώρα σε σιγανή φωτιά, θα μας προκύψει φασισμός. Αλατισμένος ή ανάλατος, ήπιος ή ανελέητος –φασισμός πάντως καραμπινάτος.
Ασφαλώς αυτή η θέαση των πραγμάτων δεν είναι για πέταμα. Είναι ιστορικά τεκμηριωμένη. Το 1928 ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ένας βαθιά απογοητευμένος άνθρωπος. Δύο δεκαετίες περίπου μετά την πόρτα που έφαγε από την Ακαδημία Τεχνών της Βιέννης και με το πνευματικό πόνημά του, τον «Αγώνα μου», να πουλάει λιγότερα από ποιητική συλλογή τελωνειακού, έβλεπε και το κόμμα του να καρκινοβατεί ανάμεσα στο 2 και στο 3% του εκλογικού σώματος. Ειλικρινά, σκεφτόταν να τα βροντήξει. Αντί τότε σύσσωμος ο γερμανικός λαός να συγκεντρωθεί κάτω από το μπαλκόνι του και με μια μυριόστομη φωνή να τον προτρέψει «Πήδα! Πήδα!», συνέβη κάτι λιγότερο ψυχαγωγικό. Συνέβη το… 1929. Το Κραχ. Εκατομμύρια Γερμανοί πολίτες έμειναν χωρίς δουλειά κι εκείνη η αυταρχική παραλλαγή του Τσάρλι Τσάπλιν δεν τους φαινόταν πλέον τόσο φαιδρή. Το 1930 οκαραγκιοζάκος είχε δεκαπλασιάσει τα ποσοστά του και τρία χρόνια αργότερα έπαιρνε τα κλειδιά του λούνα παρκ για να βυθίσει την Ευρώπη στο αίμα.
Ωστε δεν είναι ο φασισμός μια επιλογή; Δεν είναι παρά ένα γονίδιο; Είναι κισμέτ; Είναι βάσκανος μοίρα; Επέρχεται αναπότρεπτα σαν φυσική καταστροφή, παρέα με τους υπόλοιπους σεισμούς, λοιμούς και καταποντισμούς, ευθύς μόλις οι συνθήκες επιτρέψουν την εμφάνισή του; Εάν δεχτούμε αυτή την άποψη, θα πρέπει να δεχτούμε και μια σειρά από δυσάρεστα επακόλουθα. Δεν θα μπορούμε να κάνουμε τίποτε για να αποτρέψουμε το φασισμό, εκτός από το να αυτογελοιοποιηθούμε, όπως κάποιος που δεν συμφιλιώνεται με τα εκατόν εβδομήντα δύο εκατοστά του –ναι, περιαυτολογώ- και ορέγεται καριέρα στο ΝΒΑ. Δεν θα μπορούμε επίσης να μεμφθούμε εκείνους που προσδένονται στο φασισμό, αφ’ ης στιγμής δεν ενδίδουν σ’ έναν πειρασμό αλλά υποκύπτουν σ’ ένα χτύπημα του πεπρωμένου. Στη ζάχαρη ενδίδεις. Το σάκχαρο το υφίστασαι.
Ομολογώ πως η τελευταία απόρροια μου προκαλεί και τη μεγαλύτερη αναγούλα. Αρνούμαι να αποδεχτώ πως είμαστε όλοι μαριονέτες, τυφλά υπάκουες σ’ έναν κοινωνικό αυτοματισμό που ετεροκαθορίζεται και μας υπερβαίνει. Θα ήταν σαν να έριχνα διακόσια πενήντα χρόνια Διαφωτισμού στα σκουπίδια. Το χειρότερο; Θα ήταν σαν να αποδεχόμουν το κορυφαίο λογικό οξύμωρο. Πως για το φασισμό φταίνε οι πάντες εκτός από τους φασίστες. Όχι, μικρέ μοχθηρέ μαλάκα. Σ’ εσένα μιλάω. Σ’ εσένα που σκοπεύεις να τους ψηφίσεις και, μετά, όταν η κάλπη αρχίσει να βρέχει οδυνηρές συνέπειες, να ανοίξεις πάλι διάπλατα τα μικρά μοχθηρά ματάκια σου, έκπληκτος πάντα και πάντα ανυποψίαστος, αθώος του αίματος όλων. Μη βαυκαλίζεσαι. Θα φταις εσύ. Δεν θα φταίει η φύση.
