Μετά τον Ζακ

Ήταν πολλοί αυτοί που πίστεψαν ότι ο Ζακ Κωστόπουλος ήταν υπό την επήρεια ναρκωτικών την ημέρα που έχασε τη ζωή του και ότι εκείνο που τον έσπρωξε στο κοσμηματοπωλείο ήταν η αγωνία του να εξασφαλίσει την επόμενη δόση του. Ημουν ανάμεσα σε αυτούς τους πολλούς, ένα από τα πολλά θύματα του στερεότυπου που εντάσσει τον Ζακ στο λούμπεν περιθώριο. Αν όμως υπάρχει ένας τρόπος για να μην μείνει ο τραγικός θάνατος του Ζακ και τραγικά άδικος είναι ακριβώς αυτός. Να μην αρνηθούμε ότι υπάρχει αυτό το λούμπεν περιθώριο και ότι σε αυτό το λούμπεν περιθώριο άνθρωποι σαν τον Ζακ καταφεύγουν στα ναρκωτικά, αναγκάζονται να κλέψουν για τη δόση τους, ζουν με τον τρόμο του AIDS.

Θα έχει πάντα σημασία τι ήταν ο Ζακ για τον κοσμηματοπώλη που τον σκότωσε και όσους έσπευσαν να τον υπερασπιστούν στα σόσιαλ μίντια, τρανς, πούστης, πρεζάκι, κλεφτρόνι, ψυχάκιας. Θα έχει σημασία ως δείκτης του εκβαρβαρισμού μας. Ακόμη περισσότερη σημασία όμως έχει αυτό που πρέπει επιτέλους να κάνει η Πολιτεία για να βγουν αυτοί οι άνθρωποι από το περιθώριο. Και μην πιστέψει κανείς ότι αρκεί η ευπρέπεια του όρου «ΛΟΑΤΚΙ+». Το περιθώριο δεν καταργείται με ουδέτερες ταμπέλες, διαλύεται μόνο εάν το αγκαλιάσει κανείς.

Το έκανε το 1959 ο Κρίστερ Στρόμχολμ, ένας φωτογράφος από τη Σουηδία, άγνωστος τότε, που βρέθηκε στο Παρίσι. Τα βήματά του, διαβάζω στους New York Times, τον οδήγησαν στο περιθώριο των διεμφυλικών κι εκείνοι ανταπέδωσαν την αγκαλιά του, τον έκαναν αμέσως δικό τους, «ένα μέλος της οικογένειας», όπως λέει σήμερα ο γιος του. Ο φωτογράφος έμεινε στα ίδια ξενοδοχεία με τις γυναίκες που φωτογράφησε, έφαγε μαζί τους, ήπιε, έκανε βόλτες. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ένα υπέροχο φωτογραφικό λεύκωμα με πορτρέτα των γυναικών αυτών υπό τον τίτλο «Οι φίλες της Πλατείας Μπλανς».

Δεν είναι όμως μόνο η δύναμη της εικόνας που συνεπαίρνει. Είναι αυτά τα λόγια του ίδιου του φωτογράφου, που φωτίζουν αυτό που δεν διακρίνεται πάντα στην εικόνα: «Αυτό είναι ένα βιβλίο για την ανασφάλεια. Είναι ένα πορτρέτο για εκείνους που ζουν μια διαφορετική ζωή στο Παρίσι, είναι για τους ανθρώπους που υπομένουν την σκληρότητα του δρόμου. Είναι ένα βιβλίο για την αναζήτηση της ταυτότητας, το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα να σου ανήκει και να ελέγχεις το ίδιο σου το σώμα».

Είναι ένα βιβλίο για τον Ζακ. Για έναν Ζακ του οποίου ο θάνατος δεν ήταν, αλλά έγινε «πολιτικός» ακριβώς επειδή αυτά τα λόγια που ειπώθηκαν πριν από πέντε δεκαετίες από έναν φωτογράφο στο Παρίσι, εξακολουθούν σήμερα να είναι εξαιρετικά επίκαιρα στην Αθήνα. Τραγικά επίκαιρα. Και θα παραμείνουν τραγικά επίκαιρα για τις δεκαετίες που έρχονται εάν από αυτόν τον πολιτικό θάνατο δεν παραχθούν πολιτικά αποτελέσματα.

Αλλά, σόρι, πολιτικό αποτέλεσμα δεν είναι η υπόσχεση του Αλέξη Τσίπρα, του κυβερνητικού του εκπροσώπου και της υπουργού Προστασίας του Πολίτη ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη για τη δολοφονία του Ζακ. Αυτό είναι η πολιτική εργαλειοποίηση ενός θανάτου, είναι μια ανεπίτρεπτα επιλεκτική ευαισθησία που δημιουργεί ένα απωθητικό κοντράστ με τα εξαιρετικά ευαίσθητα, εξαιρετικά συγκινητικά κείμενα που γράφτηκαν για τον θάνατο του Ζακ.

Πολιτικό αποτέλεσμα θα παραχθεί, όταν αποπεριθωριοποιηθούν οι τρανς. Όταν μπει στο τραπέζι το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού του φύλου, όταν από τον κόσμο του περιθωρίου ενταχθούν οι άνθρωποι αυτοί στον κόσμο των ατομικών δικαιωμάτων. Σε έναν κόσμο που αναγνωρίζει, ας πούμε, τη «δυσφορία φύλου» και όχι τη «διαταραχή φύλου» για να περιγράψει εκείνα τα κορίτσια που δεν αισθάνονται άνετα στο σώμα τους, στο σώμα ενός αγοριού, ή το αντίθετο. Πολιτικά αποτελέσματα θα αρχίσουν να παράγονται εάν απαντηθεί το ερώτημα που τίθεται σχηματικά ως εξής: Ποιος πρέπει να αποφασίζει για το φύλο του; Ο καθένας από εμάς, όπως θέλει η φιλελεύθερη προσέγγιση; Ή θα πρέπει να έχει κάποιο λόγο και το κράτος, σύμφωνα με την πιο συντηρητική;

Η απάντηση δεν είναι τόσο εύκολη όσο ενδεχομένως φαίνεται – δεν είναι καν για τον φιλελεύθερο Economist. Αλλά αν ο θάνατος του Ζακ ήταν και ο θάνατος ενός ακτιβιστή που αγωνιζόταν για τα δικαιώματά του, οι απαντήσεις πρέπει να δοθούν. Όχι μόνο για να πάψουμε να πέφτουμε θύματα των στερεοτύπων. Αλλά κι επειδή δεν έχει νόημα πια να γίνει ένας φωτογράφος ένα με τους τρανς. Έχει νόημα να γίνουν οι τρανς ο καθένας από εμάς.