Υπάρχουν μυστικά για καλές πολιτικές ομιλίες;

«Ωραία τα λέει», λέγεται συχνά για τους πολιτικούς. Κι αυτό το «ωραία τα λέει» θεωρείται κάποτε μέτρο καταλληλότητας για την πολιτική και κριτήριο επιλογής στις εκλογικές αναμετρήσεις. Στην πραγματικότητα, η ρητορική δεινότητα, παρότι συνδέεται με τη δυνατότητα να σκέπτεται κανείς, να ιεραρχεί τα ζητήματα, να διαμορφώνει επιχειρήματα και να κάνει λογικές συνεπαγωγές, δεν είναι συνώνυμη με την ικανότητα να ασκεί πολιτική. Την ίδια στιγμή, η ικανότητα να μιλά κανείς μπροστά σε ακροατήριο και να συνεγείρει τα πλήθη ήταν από την αρχαιότητα μέγα ζητούμενο.

Δεν είναι όλοι φυσικοί ρήτορες. Υπάρχουν πρόσωπα, ακόμα και από τον χώρο της πολιτικής, που δυσκολεύονται στη δημόσια ομιλία – κάποιοι που ξέρουν τι θέλουν να πουν, μπορούν να το συνθέσουν στο χαρτί μα δυσκολεύονται στη ζωντανή επαφή με το κοινό, αλλά και άλλοι που δεν ξέρουν καν τι να πουν.

Για τους δεύτερους υπάρχει πάντοτε η λύση του λογογράφου. Τέχνη αρχαία, με πρώτους διδάξαντες τους Έλληνες, όπως τον Αντιφώντα και τον Ισοκράτη, που συνέθεσαν ομιλίες επ’ αμοιβή, ιδρύοντας, θα έλεγε κανείς, τις πρώτες «εταιρείες επικοινωνίας».  Όσο για τους πρώτους, οι εναλλακτικές είναι αρκετές, ξεκινώντας από την προφανέστερη: την καλή, συστηματική προετοιμασία, στην αξία της οποίας αναφέρεται συχνά ο Πλούταρχος, στον
«Βίο» του Δημοσθένη.

Στα καθ’ ημάς, όσο η μέρα των αυτοδιοικητικών εκλογών πλησιάζει και εντείνονται οι φήμες για τον χρόνο των εθνικών εκλογών, ο «πυρετός» είναι εμφανής. Οι επιβεβαιωμένοι υποψήφιοι δίνουν ήδη το πολιτικό τους στίγμα με ομιλίες και εμφανίσεις, κάποιοι αναμένουν το επίσημο «χρίσμα» για να ανακοινώσουν τις προθέσεις τους, κι άλλοι παρακολουθούν τα τεκταινόμενα για να σταθμίσουν και να αποφασίσουν. Στην απέναντι όχθη, οι επαγγελματίες της επικοινωνίας ετοιμάζονται τεστάροντας πολιτικές πλατφόρμες, δοκιμάζοντας μηνύματα και προσθέτοντας στο οπλοστάσιό τους τις τελευταίες τάσεις της επικοινωνιακής μόδας.

Πίσω απ’ όλα αυτά, οι προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας πολιτικής ομιλίας παραμένουν στην ουσία τους εντυπωσιακά, σχεδόν πληκτικά απλές. Καλή πολιτική ομιλία είναι εκείνη που φτάνει στο κοινό της και αφήνει το επιθυμητό αποτύπωμα με καθαρότητα και σαφήνεια. Εκείνη που όταν τελειώνει επιτρέπει στο ακροατήριο να καταλάβει τι ήθελε να πει ο ομιλών και να μεταφέρει τα βασικά σημεία σε ένα ευρύτερο ακροατήριο. Εκείνη που είναι συμβατή με τον ομιλητή και μοιάζει φυσικό παρακολούθημα της προσωπικότητας και της σκευής του.

Οι περισσότεροι παρακολουθούμε πολιτικές ομιλίες από την τηλεόραση και τις αναπαραγωγές της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι όλοι μπορούμε να θυμηθούμε πολιτικές ομιλίες που αφήνουν ένα θετικό αποτύπωμα που δυστυχώς ανατρέπεται όταν το ίδιο πρόσωπο αναλαμβάνει να δευτερολογήσει. Εκεί, στη δευτερολογία, ζυγίζεται η πραγματική δεινότητα του ομιλητή. Στην πρώτη εμφάνιση είναι οπλισμένος με ένα καλό κείμενο προβαρισμένο στις παύσεις, στο στήσιμο του σώματος, στις διακυμάνσεις της φωνής και στις μικρές διακοπές για τα αναμενόμενα χειροκροτήματα. Όμως, στη δεύτερη εμφάνιση ο ομιλητής είναι μόνος. Ο χρόνος και η συνθήκη δεν ευνοούν τη συνδρομή των επαγγελματιών, κι έτσι προσέρχεται με τις δικές του ικανότητες και μόνον – εξού η συχνή διαφορά στην ποιότητα.

Υπάρχουν μυστικά για καλές πολιτικές ομιλίες; Υπάρχουν συνταγές επιτυχίας και συμβουλές που μπορεί κανείς να δώσει στους πολιτικούς ή στους συνεργάτες τους; Έχοντας ασκήσει επί χρόνια τη δύσκολη δουλειά του λογογράφου, πιστεύω πως οι πιο επιτυχημένες συνταγές είναι οι αυτονόητες. Τις συνοψίζω σε έναν περιεκτικό δεκάλογο, ως τροφή για σκέψη:

1. Σημαντική προϋπόθεση για μια επιτυχημένη ομιλία είναι η προετοιμασία. Λέγεται πως ο Winston Churchill ετοιμαζόταν μία ώρα για κάθε ένα λεπτό ομιλίας – δηλαδή μια μέση εργάσιμη εβδομάδα για κάθε 45 λεπτά με το κοινό.   

2. Κάθε σημαντική ομιλία πρέπει να μοιάζει αυθεντική και αυθόρμητη, χωρίς να προδίδει την προσπάθεια. Ο Mark Twain έλεγε χαρακτηριστικά: «Συνήθως μου παίρνει περισσότερες από τρεις εβδομάδες για να προετοιμάσω μια καλή αυτοσχέδια ομιλία».

3. H αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Ακούγεται κλισέ, μα ένα εύρημα για την έναρξη εξασφαλίζει το ενδιαφέρον του κοινού. Στη δουλειά μας χρησιμοποιούμε για την έναρξη τη λέξη «αγκίστρι» (hook), καθώς βάζει δυναμικά το ακροατήριο στην ιστορία.

4. Οι περισσότερες πολιτικές ομιλίες αναλώνονται στην παράθεση προβλημάτων και δυσκολιών. Όμως τα προβλήματα, όσο αληθινά ή πιεστικά κι αν είναι, δεν μπορούν να παρακινήσουν σε δράση ή να φέρουν την επιθυμητή αλλαγή. Χρειάζεται να παρουσιάσουμε, όσο πιο ζωντανά γίνεται, την ιδανική κατάσταση που θα προκύψει «κατόπιν ενεργειών μας».

5. Οι παύσεις έχουν αξία, δεν είναι άχρηστος χρόνος. Προετοιμάζουν το κοινό να ακούσει και δίνουν έμφαση σε σημαντικά στοιχεία του περιεχομένου. Η «στρατηγική καθυστέρηση», που την χρησιμοποιούσε ο Ναπολέων πριν απευθυνθεί στον στρατό του, προσθέτει κύρος στον ομιλητή και ενισχύει το βάρος των λέξεων που θα ακολουθήσουν.

6. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται κοινώς, ένας βαθμός αγωνίας για το αποτέλεσμα –κάποιο τρακ, δηλαδή– βοηθά τον ομιλητή να δώσει τον καλύτερο εαυτό του. Η απόλυτη σιγουριά δεν συνάδει με τις διακυμάνσεις που μπορεί να έχει η επαφή με ζωντανό ακροατήριο.

7. Ομιλία δεν σημαίνει ανάγνωση. Σημαίνει πρωτίστως την επιθυμία να επικοινωνήσει κανείς ζωντανά με το κοινό και να μοιραστεί ιδέες. Προϋποθέτει οπτική σύνδεση, ανταπόκριση σε όσα λαμβάνει από το κοινό ως πληροφορίες χωρίς λόγια, μικρές αλλαγές στον σχεδιασμό με βάση τα δεδομένα που αλλάζουν. Επίσης, προϋποθέτει το ρίσκο της έκθεσης και την έκφραση συναισθημάτων. Όλοι έχουμε δει πολιτικούς να διαβάζουν από το χαρτί φράσεις όπως «είμαι πολύ συγκινημένος» ή «είμαι συντετριμμένος» χωρίς να ρίχνουν καν το βλέμμα στο κοινό – και είναι τόσο γελοίο, που μας δείχνει τι να αποφύγουμε με κάθε τρόπο.

8. Οι περισσότεροι πολιτικοί πιστεύουν πως τα δεδομένα έχουν μεγαλύτερη αξία από τις ιστορίες. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, χρειάζονται τόσο τα στοιχεία που θα τεκμηριώσουν τα επιχειρήματα, όσο και οι ιστορίες που θα κάνουν το κοινό να ακούσει και να θυμηθεί. Μια πολιτική ομιλία δεν είναι παράθεση δεδομένων, αλλά άσκηση της ικανότητάς μας να πείσουμε και να εμπνεύσουμε το κοινό. Κι αυτό γίνεται με ιστορίες.

9. Η συντομία είναι αρετή. Κανείς δεν θέλει να κουράσει το κοινό του και να το οδηγήσει στα όρια της πλήξης – και ευτυχώς το βάθος και η επιδραστικότητα μιας ομιλίας δεν μετριέται με τις λέξεις. Η διάσημη ομιλία του Λίνκολν στο Γκέτισμπεργκ στη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, μία από τις πιο γνωστές της αμερικάνικης ιστορίας, ήταν μόλις 10 σειρές! Οι ειδικοί συνιστούν να είσαι σύντομος, να λάμψεις και να φύγεις από τη σκηνή.

10. Στις ομιλίες, δεν χρειάζεται να βάλει κανείς «τα καλά του» ως προς τη γλώσσα. Δεν είναι ούτε εξέταση γλωσσικής επάρκειας, ούτε ευκαιρία για να δείξει πόσο σύνθετες λέξεις ξέρει. Αντίθετα, μια κάποια προφορικότητα είναι αρετή, τόσο στα μηνύματα, όσο και στις μεμονωμένες λέξεις που θα επιλεγούν. Οι πιο αξιομνημόνευτες ομιλίες είναι, συνήθως, απλές σε διάρθρωση και λεξιλόγιο.