Η όπερα «Λούτσο Σίλα» του Μότσαρτ ανέβηκε για πρώτη φορά στις 26 Δεκεμβρίου 1772 στο Teatro Regio Ducal του Μιλάνου. Τότε θεωρήθηκε «μέτρια επιτυχία». Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκε στον ιστορικό χρόνο: είχα την τύχη να την παρακολουθήσω τον περασμένο Νοέμβριο στην όπερα La Monnaie των Βρυξελλών ως μια σύγχρονη παράσταση η ιστορία της οποίας μεταφέρεται στις σημερινές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Αν και επιφυλακτική συνήθως σε τέτοιου είδους μεταφορές, ήταν ένα θέαμα που με συνεπήρε. Και όχι, δεν ήταν μόνο λόγω της αδυναμίας μου στον συνθέτη.
Η όπερα αυτή μου έδωσε την αφορμή να (ξανα)σκεφτώ κάποια πράγματα γύρω από τη διεπιστημονικότητα στην εκπαίδευση. Γύρω, δηλαδή, από τη σύνδεση γνώσεων που προέρχονται από διαφορετικά μαθήματα και γνωστικές περιοχές, κατά τη διδασκαλία ενός μαθήματος. Από επιστημονική διαστροφή; Όχι και τόσο: είναι η σύνδεση με καταστάσεις της καθημερινής ζωής, με καταστάσεις του πραγματικού κόσμου που με απασχολεί πάντα.
Ας επιστρέψουμε, όμως, στην παράσταση. Πριν την έναρξη, φιλοξενήθηκε στο φουαγιέ του θεάτρου μία εισαγωγή τριάντα λεπτών. Η ιστορικός τέχνης Delphine Berryer* έκανε μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση του έργου μιλώντας για την ένταξή του στη συγκεκριμένη εποχή, το ιστορικό πλαίσιο, τον συνθέτη, αλλά και για τις αντιδράσεις που υπήρξαν, καθώς και για το παρασκήνιο. Ανέλυσε ακόμη το περιεχόμενο κάθε πράξης και σκηνής με τη συνοδεία μουσικών αποσπασμάτων από το έργο.
Η παράσταση που έστησε ο γερμανός σκηνοθέτης Tobias Kratzer δεν εκτυλίσσεται ούτε σε ένα παλάτι εμπνευσμένο από την αρχαία Ρώμη, ούτε τον 18ο αιώνα. Αντίθετα, έχει μεταφερθεί σε ένα σύγχρονο περιβάλλον με σημαντική χρήση βίντεο. Ένα τέτοιο βίντεο προβαλλόταν εξάλλου πάνω στην αυλαία με αναφορές και εικόνες από ιδιαίτερα ισχυρούς άνδρες εξουσίας, όπως ο Πούτιν, ο Κιμ Γιονγκ Ουν, ο Χίτλερ του Τσάρλι Τσάπλιν, αλλά και ο Μπιλ Κλίντον ή ο Τζον Κένεντι.
Από αυτή την πρωτότυπη, όσο και διαφωτιστική εισαγωγή, συγκράτησα τρία στοιχεία: το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο, τη σύνδεσή του με τη μουσική του Μότσαρτ και τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων με πρόσωπα της πραγματικής ζωής. Και όταν η αυλαία σηκώθηκε αποκαλύφθηκε το ένα και μοναδικό σκηνικό, μια πολυτελής μοντέρνα βίλα με έναν όμορφο κήπο με πεύκα. Υψωνόταν σε δύο επίπεδα, το πρώτο με ξύλινη επένδυση και το δεύτερο, ένα μεγάλο παραλληλεπίπεδο ελαφρώς προεξέχον, με μεγάλα και φωτισμένα παράθυρα.
Τέταρτο στοιχείο που συγκρατώ: η αρχιτεκτονική και το φυσικό περιβάλλον.
Και πέμπτο, η αναφορά στις σημερινές πολιτικές συνθήκες, έτσι όπως αποτυπώνονται τόσο στο λιμπρέτο του «Giovanni de Gamerra» όσο και σε συνέντευξη του Kratzer: «Δυστυχώς, στην εποχή μας, αυτός ο τύπος προσωπικότητας –ένας αρχηγός κράτους που είναι περισσότερο νάρκισσος από ό,τι δημοκρατικά εκλεγμένος– είναι και πάλι επίκαιρος».
«Phenomenon-based learning»
Πώς λέγεται αυτό που περιγράφω; «Phenomenon-based learning»: Μάθηση βασισμένη σε φαινόμενα και γεγονότα. Αντί για μεμονωμένα μαθήματα, οι μαθητές διδάσκονται τα γεγονότα και τα φαινόμενα σε διεπιστημονική μορφή. «Η μνήμη μας δεν λειτουργεί σαν ένα σκάνερ που δέχεται πληροφορίες όπως δίνονται», λέει η Κίρστι Λόνκα, καθηγήτρια Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. «Αντ’ αυτού, καταλήγουμε σε συμπεράσματα και χτίζουμε τις έννοιες για και από αυτό που έχουμε μάθει».
Θυμάμαι επίσης τον φινλανδό ερευνητή Πασί Σιλάντερ να λέει ότι ο πραγματικός κόσμος παρέχει το κίνητρο για μάθηση υπό την προϋπόθεση ότι τα γεγονότα μελετώνται στο πραγματικό τους πλαίσιο και χωρίς να οριοθετούνται από τα αυστηρά όρια της ύλης κάθε μαθήματος. Με απλά λόγια, είναι εξαιρετικά αποδοτικό να ανακατεύουμε κατά τη διαδικασία της μάθησης την Ιστορία με τα Μαθηματικά και τη Γεωγραφία ή τη Μουσική. Ή με τα λόγια του Πλάτωνα, ο οποίος είχε διακρίνει τη ανάγκη για σύνδεση των γνώσεων μεταξύ τους, «τα χύδην μαθήματα συναπτέον εις σύνοψιν αλλήλων των μαθημάτων και της του όντος φύσεως» (Πολιτεία, 735c).
Σε αυτή την κατεύθυνση λειτουργούν ήδη και μερικά πανεπιστήμια. Όπως το πανεπιστήμιο του Μπράντφορντ και το πανεπιστήμιο του Έσεξ στην Αγγλία, όπου τα Τμήματα αναδιαρθρώνονται γύρω από την έρευνα. Στο πλαίσιο αυτό, τα ερευνητικά κέντρα είναι εκείνα που διαχειρίζονται τη δημιουργία και τις διαλέξεις του προγράμματος σπουδών, με στόχο η συλλογική και διεπιστημονική εργασία να γίνει ο κανόνας.
Δεν θα ήταν κακή ιδέα, όταν θα θέλαμε να διδάξουμε στο μάθημα της Ιστορίας, ας πούμε, τη Ρώμη του 18ου αιώνα, να συνεργαστούν ο καθηγητής της Ιστορίας με τον καθηγητή της Μουσικής, τον καθηγητή της Πληροφορικής και εκείνον της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής
Όχι, η πρόταση δεν αφορά σε τυπικές εκπαιδευτικές επισκέψεις στη Λυρική Σκηνή ή στο Μέγαρο Μουσικής. Γνωρίζω καλά ότι τα οφέλη είναι μικρά. (Αν και η «Γενούφα» του Γιάνατσεκ θα ήταν μια καλή αφορμή για εφαρμογή όλων των παραπάνω). Δεν θα ήταν κακή ιδέα, όμως, όταν θα θέλαμε να διδάξουμε στο μάθημα της Ιστορίας, ας πούμε, τη Ρώμη του 18ου αιώνα, να συνεργαστούν ο καθηγητής της Ιστορίας με τον καθηγητή της Μουσικής, τον καθηγητή της Πληροφορικής και εκείνον της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής. Η όπερα «Λούτσο Σίλα» του Tobias Kratzer θα έδινε υλικό και στους τέσσερις.
Δεν ανακαλύπτω την Αμερική. Τα προγράμματα σπουδών, που στην άχαρη γλώσσα της εκπαιδευτικής γραφειοκρατίας λέγονται ΔΕΠΠΣ, έχουν γραφτεί εδώ και πολλά χρόνια και έχουν ακριβώς αυτή την προσέγγιση – όσο και αν δεν μιλούν για τον γερμανό σκηνοθέτη ή τον αγαπημένο μου συνθέτη. Ήρθε όμως η ώρα να περάσουμε από την άχαρη γλώσσα σε μια πιο ελκυστική πράξη στην εκπαίδευση. Κι αν όλοι αυτοί οι καθηγητές δυσκολευτούν στη συνεργασία; Ε, σε κάθε περίπτωση η άρια «Pupille amate» στην τρίτη πράξη του «Λούτσο Σίλα», ενταγμένη είτε στη Ρώμη του 18ου αιώνα είτε σε μια ευρωπαϊκή πρωτεύουσα του 21ου, θα τους γοητεύσει.
20°
