Τα Gay Icons της ρωσικής κουλτούρας

Η διεθνής κατακραυγή για τον νόμο που ποινικοποιεί κάθε ομοφυλοφιλική έκφραση στη Ρωσία με πρόσχημα την «προστασία των ανηλίκων» δεν λέει να κοπάσει εδώ και δυο μήνες. Όσο κι αν ένα μεγάλο μέρος του θορύβου προέρχεται από δυτικούς ακτιβιστές που προσπαθούν να επωφεληθούν από τη δημοσιότητα μέσα από ψυχροπολεμικές υπερβολές (όπως το κάλεσμα για μποϊκοτάζ της χειμερινής Ολυμπιάδας που θα γίνει του χρόνου στο Σότσι ή η σύγκριση της σημερινής Ρωσίας με τη ναζιστική Γερμανία), δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη νομοθεσία στοχοποιεί μια μειονότητα καλλιεργώντας ένα κλίμα περιθωριοποίησης και βίας. Σε μια περίοδο ισχνών αγελάδων στο οικονομικό πεδίο, η κυβέρνηση Πούτιν επιχειρεί να οξύνει τα αντι-δυτικά αντανακλαστικά του ρωσικού λαού σε ένα ζήτημα για το οποίο πιστεύει πως η αντιπαράθεση με τη Δύση θα έχει χαμηλό κόστος.

Όμως η ιστορία της Ρωσίας και του ρωσικού πολιτισμού δεν πρόκειται να ξαναγραφτεί για χάρη κάποιων φτηνών πολιτικών υπολογισμών. Ίσα-ίσα που τα ομοφοβικά καμώματα του σημερινού προέδρου της χώρας μας δίνουν μια χρυσή ευκαιρία να θυμηθούμε πόσα οφείλει η ρωσική κουλτούρα σε όλους εκείνους τους ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες και γυναίκες που σε πείσμα των προκαταλήψεων κατέκτησαν τη δική τους θέση στην Ιστορία. Και όπως θα δούμε παρακάτω, η λίστα είναι μεγάλη.

Ιβάν Δ' ο Τρομερός

Ο πρώτος πρίγκιπας της Μοσχοβίας που στέφθηκε «Τσάρος Πασών των Ρωσιών» έμεινε στην ιστορία για τις στρατιωτικές κατακτήσεις του, την αιματηρή καταστολή των αριστοκρατικών φατριών αλλά και την οικοδόμηση της μητρόπολης του Αγίου Βασιλείου στη Μόσχα. Παρά το γεγονός ότι σε ένα καβγά σκότωσε τον ίδιο του τον γιο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ζητούν να ανακηρυχθεί άγιος της Ρωσικής Εκκλησίας. Αν και παντρεύτηκε οκτώ φορές, φαίνεται ότι είχε γοητευτεί από τον Φιοντόρ Μπασμάνοφ, έναν όμορφο ευγενή της αυλής που έγινε ο προσωπικός του υπασπιστής. Η σκηνή που ο Μπασμάνοφ γοητεύει τον Τσάρο χορεύοντας με γυναικεία ρούχα περιλαμβάνεται τόσο στην ταινία «Ιβάν ο Τρομερός» του Αϊζενστάιν, όσο και στη νουβέλα του Τολστόι «Πρίγκιπας Σερεμπρένι» που παρουσιάζει τον ευνοούμενο του Τσάρου ως ικανό στρατιωτικό διοικητή, εμπνευστή των πολιτικών εκκαθαρίσεων του καθεστώτος και ταυτόχρονα θηλυπρεπή και ματαιόδοξο νάρκισσο.

Πέτρος ο Μέγας

Ο άνθρωπος που ίδρυσε την Αγία Πετρούπολη και προσπάθησε να εκσυγχρονίσει τη Ρωσία σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, ξυρίζοντας γι’ αυτό τον λόγο έως και τις γενειάδες των συμπατριωτών του! Αρχικά συνδέθηκε με τον ελβετό τυχοδιώκτη Φρανσουά Λεφόρ (που έμελλε να γίνει στρατηγός και καρδιακός φίλος του Τσάρου μέχρι τον θάνατό του) και στη συνέχεια με τον νεαρό ιπποκόμο του τελευταίου Αλεξάντρ Μέντσικοφ – μετέπειτα υπουργό και διοικητή του ιππικού που μισήθηκε όσο λίγοι από τους αντιπάλους του Τσάρου. Οι δυο τους συνοδεύουν τον Πέτρο στα ταξίδια του στη Δυτική Ευρώπη όπου προσπαθεί να αντιγράψει τα μυστικά της ναυπηγικής με σκοπό να κάνει τη Ρωσία μεγάλη ναυτική δύναμη.

Μετά τον θάνατο του Λεφόρ, ούτε οι συχνοί καβγάδες τους, ούτε οι καταγγελίες των ευγενών για τα εγκλήματα του Μέντσικοφ δεν πρόκειται να κλονίσουν τη θέση του στην αυλή. Ο Τσάρος τον αποκαλεί «το αγόρι της χορωδίας μου» και αναθέτει σε έναν γερμανό καλλιτέχνη να τον ζωγραφίσει γυμνό. Ένας άλλος γερμανός στην αυλή θα σχολιάσει ότι «ο νεαρός και όμορφος Μέντσικοφ βρίσκεται εδώ για την απόλαυση του τσάρου» ενώ, καθώς ο Μέντσικοφ μεγαλώνει, ο παππούς του Πούσκιν θα παρατηρήσει την «αμοιβαία τρυφερότητα» ανάμεσα στον Τσάρο και διάφορους νεαρούς υπηρέτες – ανάμεσά τους και ένας νέγρος! Μόνο μετά τον θάνατο του Πέτρου θα καταφέρουν οι αντίπαλοί του να εξορίσουν τον Μέντσικοφ στη Σιβηρία όπου και πεθαίνει...

Νικολάι Γκογκόλ

Ο συγγραφέας που σατίρισε όσο λίγοι την ανθρώπινη πλεονεξία και ανοησία αλλά και τη διαφθορά και κακοδιοίκηση της Ρωσίας σε έργα του όπως «Ο Επιθεωρητής» και οι «Νεκρές Ψυχές», υπήρξε παρόλα αυτά πεπεισμένος για τη θεϊκή αποστολή της τσαρικής απολυταρχίας και της ορθόδοξης εκκλησίας. Πολλοί μελετητές του έργου του αποδίδουν τη μυστικοπάθεια και τη χαμηλή του αυτοπεποίθηση στις ομοφυλοφιλικές του τάσεις. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Ευρώπη ερωτεύτηκε τον 23χρονο κόμη Ιωσήφ Βιλχόρσκι, γιο του ανθρώπου που μεσολάβησε στον Τσάρο για να επιτρέψει την κυκλοφορία του «Επιθεωρητή». Δυστυχώς η ιστορία τελείωσε άδοξα καθώς ο φυματικός Βιλχόρσκι πέθανε ένα χρόνο αργότερα, βρίσκουμε όμως τον απόηχό της στο ημερολόγιο που τηρούσε ο Γκογκόλ στη Ρώμη με τίτλο «Νύχτες στη Βίλα»...

Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι

Γνωρίζουμε ότι ο μεγάλος συνθέτης είχε αφιερώσει την τελευταία Συμφωνία του (την «Παθητική») στον ανιψιό του Βλαντιμίρ Νταβίντοφ με τον οποίο είχε δεσμό. Γνωρίζουμε ότι εμπνεύστηκε το μουσικό θέμα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» από τα αισθήματα του για έναν μαθητή που αυτοκτόνησε σε ηλικία 19 ετών. Σήμερα ξέρουμε ότι ο θάνατός του δεν οφείλεται στη χολέρα, αλλά ήταν αυτοκτονία με δηλητήριο: Η ποινή που του επέβαλλε ένα άτυπο «δικαστήριο» παλιών συμμαθητών του στην Αυτοκρατορική Σχολή για να μην μάθει ο Τσάρος την ερωτική σχέση του με τον 18χρονο ανιψιό ενός κόμη. Περισσότερα για τους προσωπικούς δαίμονες του συνθέτη που είχε γράψει ότι η ομοφυλοφιλία του «δημιουργεί ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα σε μένα και τους υπόλοιπους ανθρώπους σφραγίζοντας τον χαρακτήρα μου με μία αίσθηση αποξένωσης, έναν τρόμο απέναντι στους άλλους, υπερβολική συστολή και καχυποψία...» μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Ο Σεργκέι Ντιαγκίλεφ και τα Ρωσικά Μπαλέτα

Ο θίασος που κυριάρχησε τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και γέννησε την επανάσταση του σύγχρονου χορού χτίζοντας πάνω στα θεμέλια του κλασικού ρωσικού μπαλέτου, υπήρξε δημιούργημα του μεγάλου ιμπρεσάριου Σεργκέι Ντιαγκίλεφ. Τα Ρωσικά Μπαλέτα άφησαν εποχή μέσα από τις συνεργασίες τους με συνθέτες όπως ο Στραβίνσκι και ο Ντεμπισί και καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Ματίς, ο Κοκτό και η Κοκό Σανέλ, χαρίζοντας σε χορογράφους και χορευτές μια πρωτόγνωρη καλλιτεχνική ελευθερία από τα δεσμά του κλασικισμού. Έδωσαν επίσης την ευκαιρία σε άνδρες χορευτές να λάμψουν για πρώτη φορά σε πρωταγωνιστικούς ρόλους. Πολλοί απ' αυτούς, όπως ο θρυλικός Βασλάβ Νιζίνσκι (στη φωτογραφία, από το «Απομεσήμερο ενός Φαύνου»), ο μεγάλος χορογράφος Λεονίντ Μασίν και ο πανέμορφος Σερζ Λιφάρ υπήρξαν και εραστές του Ντιαγκίλεφ...

Μιχαήλ Κουζμίν

Όπως και για τον σύγχρονό του Καβάφη, δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση που η αρχαία Ελλάδα και η ελληνιστική Αλεξάνδρεια υπήρξαν πηγή έμπνευσης για τον μεγάλο ρώσο ποιητή. Μαζί με τους υπόλοιπους καλλιτέχνες της λεγόμενης «Αργυρής Περιόδου» της ρωσικής ποίησης, ο Κουζμίν επωφελήθηκε από τον άνεμο σεξουαλικής και καλλιτεχνικής ελευθερίας που έπνευσε στη Ρωσία ανάμεσα στην Οκτωβριανή Επανάσταση και την περίοδο της σταλινικής τρομοκρατίας. Το μυθιστόρημα «Φτερούγες» που τον έκανε διάσημο το 1907, είναι ένα από τα πρώτα συγγραφικά έργα οπουδήποτε στον κόσμο που υπερασπίζεται ανοιχτά την ομοφυλοφιλική επιθυμία, ενώ σε έναν διάσημο κύκλο ποιημάτων την παρομοιάζει με πέστροφα που αγωνίζεται να σπάσει το παγοκάλυμμα ενός ποταμού και να βγει στην επιφάνεια. Παρόλα αυτά παραμένει σχεδόν άγνωστος στη Δύση. Ο ίδιος πέθανε το 1936 και δεν πρόλαβε να δει την εκτέλεση του αγαπημένου του Γιούρι Γιουρκούν από το σταλινικό καθεστώς...

Μαρίνα Τσβετάγιεβα και Σοφία Παρνόκ

Παντρεμένες και οι δύο, οι μεγάλες ρωσίδες ποιήτριες γνωρίστηκαν και ξεκίνησαν τον θυελλώδη δεσμό τους στις απαρχές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Και για τις δύο υπήρξε πηγή ποιητικής έμπνευσης: Η Παρνόκ κυκλοφόρησε την πρώτη της ποιητική συλλογή που την έκανε διάσημη καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας μια γυναίκα μιλούσε ανοιχτά για τον έρωτά της με άλλη γυναίκα. Σε μία από τις μεταγενέστερες συλλογές της θα χρησιμοποιήσει για τίτλο έναν στίχο της Σαπφώς («Τα ρόδα της Πιερίας»). Η Τσβετάγιεβα αποκάλεσε τη δική της συλλογή «Το Κορίτσι μου» και κάποιες φορές «Το Λάθος μου». Η Παρνόκ είχε σχέσεις και με άλλες γυναίκες μέχρι το θάνατό της το 1933· η Τσβετάγιεβα κατέφυγε με την οικογένειά της στο εξωτερικό για πολιτικούς λόγους αλλά αναγκάστηκε να γυρίσει στη Ρωσία όπου και αυτοκτόνησε (στη φώτο επάνω: διαδηλωτής κατά της ομοφοβικής νομοθεσίας στη Ρωσία κρατάει πανό με τη φιμωμένη Τσβετάγιεβα)

Άλα Ναζίμοβα

Η μεγάλη σταρ του βωβού κινηματογράφου και του Μπρόντγουει και νονά της Νάνσι Ρέιγκαν άφησε εποχή όταν ανέλαβε την παραγωγή και πρωταγωνίστησε στην κινηματογραφική μεταφορά της «Σαλώμης» του Όσκαρ Ουάιλντ. Η ίδια είχε την ευκαιρία να γνωριστεί καλύτερα τόσο με την ανιψιά του Όσκαρ Ουάιλντ όσο και με τη γυναίκα του μεγάλου σταρ της εποχής Βαλεντίνο που είχε αναλάβει τα κοστούμια της ταινίας! Και όχι μόνο, καθώς από την έπαυλη όπου διοργάνωνε τα θρυλικά πάρτι της δεκαετίας του '20 στο Sunset Boulevard πέρασαν μεγάλες ηθοποιοί και καλλιτέχνιδες της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ που κατά καιρούς είχαν συνδεθεί ερωτικά μαζί της. Η ίδια είχε εφεύρει το συνθηματικό «Μοδίστρες» για τον κύκλο των λεσβιών και αμφί γυναικών ηθοποιών της εποχής του οποίου ή ίδια υπήρξε το επίκεντρο.

Οι δολοφόνοι του Ρασπούτιν: Μέγας Δούκας Δημήτριος Ρομανόφ και πρίγκιπας Φελίξ Γιουσούποφ

Ο Δημήτριος Ρομανόφ υπήρξε εγγονός του Τσάρου Αλέξανδρου και του βασιλιά Γεωργίου της Ελλάδας και μεγάλος γυναικοκατακτητής· ο Φελίξ Γιουσόποφ ήταν γόνος μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες της Ρωσίας, γνωστός για την μποέμικη ζωή του και παντρεμένος με την ανιψιά του Τσάρου. Όταν κυκλοφόρησαν στην αυλή, οι ψίθυροι σχετικά με την ερωτική τους σχέση ήταν αρκετοί για να αποφασίσει η Τσαρίνα να μην δώσει στον Δημήτριο το χέρι της μεγάλης της κόρης. Δεν ήταν όμως αυτός ο λόγος που ο σύντομος δεσμός τους πέρασε στην ιστορία: Καθώς άνηκαν στον κύκλο των αριστοκρατών που δεν έβλεπαν με καθόλου καλό μάτι την επιρροή του κοσμοκαλόγερου Ρασπούτιν στην τσαρική οικογένεια, τον κάλεσαν στο παλάτι του Γιουσούποφ και μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες αναγκάστηκαν να τον πετάξουν στο ποτάμι για να τον σκοτώσουν. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση κατέφυγαν και οι δύο στο εξωτερικό και δεν ξαναγύρισαν ποτέ στη Ρωσία.

Σεργκέι Αϊζενστάιν

Ο σκηνοθέτης που μέσα από την επαναστατική χρήση του μοντάζ ξεκίνησε μια νέα εποχή στον κινηματογράφο με αριστουργήματα όπως «Το Θωρηκτό Ποτέμκιν», ο «Αλέξανδρος Νιέφσκι» και ο «Ιβάν ο Τρομερός», υπήρξε αρχικά υποστηρικτής της Οκτωβριανής Επανάστασης και πάλεψε να υλοποιήσει το καλλιτεχνικό του όραμα μέσα στις όλο και πιο ασφυκτικές συνθήκες που επέβαλλε στις τέχνες ο σταλινισμός. Είναι γνωστό ότι δεν ολοκλήρωσε σεξουαλικά κανέναν από τους δύο γάμους του, ενώ τα απομνημονεύματα αλλά και κάποια ομοερωτικά σχέδια που έκανε την περίοδο που είχε ταξιδέψει στο Μεξικό, δεν αφήνουν αμφιβολία για τα ομοφυλοφιλικά του συναισθήματα. Ένας άλλος μεγάλος σκηνοθέτης που τα βρήκε σκούρα με το σοβιετικό καθεστώς λόγω της ερωτικής και καλλιτεχνικής του ανορθοδοξίας ήταν ο Σεργκέι Παρατζάνοφ, ο οποίος όμως ήταν αρμένιος και όχι ρώσος.

Οι ζωγράφοι: Πάβελ Τσελίτσεφ και Αλεξάντρ Ντεϊνέκα

Δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί: Ο Τσελίτσεφ έφυγε για τη Δύση μετά την Επανάσταση και διέπρεψε στον Σουρεαλισμό. Συνδέθηκε ερωτικά με τον ποιητή Τσαρλς Χένρι Φορντ και μαζί τους απαθανάτισε ο φωτογράφος Σεσίλ Μπίτον στο διάσημο κλισέ που βλέπετε παραπάνω. Αντίθετα ο Ντεϊνέκα έμεινε στη Ρωσία και χρησιμοποίησε τις αρχές του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» σαν άλλοθι για την απεικόνιση αθλητικών ανδρικών σωμάτων στο αποκορύφωμα της γυμνής, ηρωικής τους δόξας. Μπορείτε να ρίξετε μια ματιά στα ομοερωτικά έργα του Τσέλιτσεφ εδώ και του Ντεϊνέκα εδώ.

Ρούντολφ Νουρέγιεφ

Ο μεγαλύτερος χορευτής του 20ου αιώνα και ένας από τους ανθρώπους που κατάφεραν να φέρουν κοντά τον κλασικό και τον σύγχρονο χορό σίγουρα δεν χρειάζεται συστάσεις. Πέρα από την τέχνη του, άφησε εποχή και η μυθιστορηματική ζωή του με την αυτομόλησή του από τη Σοβιετική Ένωση στη Γαλλία το 1961 και τις συναναστροφές του με την αφρόκρεμα της καλλιτεχνικής και κοσμικής ζωής όπως η Τζάκι Κένεντι, ο Φρέντι Μέρκιουρι, ο Γουόρχολ και ο Μικ Τζάγκερ. Συνδέθηκε με πολλούς άντρες, αλλά η πιο σημαντική και μακροχρόνια σχέση του φαίνεται να ήταν με τον δανό συνάδελφό του Έρικ Μπρουν που πέθανε, μάλλον από Aids, το 1986. Ο Νουρέγιεφ τον ακολούθησε στο μνήμα επτά χρόνια αργότερα.

[Πηγή]