Νόμος Παρασκευόπουλου, Season 4

Η εκ νέου παράταση εφαρμογής των ρυθμίσεων του, περίφημου πια, Νόμου Παρασκευόπουλου για ένα ακόμη έτος δυστυχώς δεν προκαλεί έκπληξη. Στη χώρα που αποτελεί παγκόσμιο ηγέτη στην πρόχειρη και αποσπασματική νομοθέτηση, η τετραετής πλέον ισχύς ενός «προσωρινού» νομοθετήματος, που ως στόχο είχε την πρόσκαιρη αποσυμφόρηση των φυλακών, δεν ξενίζει.

Ωστόσο, ακόμη κι αν δεχθεί κανείς ότι η κοινωνία, τα θεσμικά όργανα προστασίας του πολίτη και οι εφαρμοστές του δικαίου πάσχουμε από έναν ιδιόμορφο μιθριδατισμό απέναντι στην κακή ή ανεπαρκή νομοθεσία, η περίπτωση της τετραετούς εφαρμογής ενός νομοθετήματος που επέτρεψε, αδιάκριτα, μαζικές πρόωρες αποφυλακίσεις καταδικασμένων εγκληματιών, δοκιμάζει τα ακραία όρια αντοχής του κράτους και των θεσμών. 

Από την αρχή της εφαρμογής του νόμου, πίσω στο 2015, οι επιφυλάξεις των διωκτικών αρχών και της Δικαιοσύνης ήταν έντονες. Στις τάξεις της ΕΛ.ΑΣ. μιλούσαν εξαρχής για επικείμενες αποφυλακίσεις «σκληρών» εγκληματιών (όπερ και εγένετο), με αποτέλεσμα να αδειάσουν μεν οι φυλακές, αλλά να γεμίσουν οι δρόμοι των πόλεων με κακοποιούς που θα άλλαζαν τα δεδομένα στον χάρτη της εγκληματικότητας. Σύμφωνα με ανακοίνωση της Ένωσης Εισαγγελέων Ελλάδας, ήδη από τον Μάιο του 2015, υπογραμμίστηκε ότι «...ο υπερπληθυσμός των καταστημάτων κράτησης αποτελεί προφανώς μείζον πρόβλημα, τούτο όμως δεν μπορεί να επιλύεται με την αυθαίρετη νομοθετική μείωση του χρόνου πραγματικής έκτισης της ποινής και, συνακόλουθα, με τη γενικευμένη, χωρίς εξαιρέσεις ελευθέρωση καταδικασθέντων για εγκλήματα κάθε βαθμίδας και βαρύτητας».

Συχνά, χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για τη διατήρηση των διατάξεων του ν. 4322/2015 η υιοθέτηση παρομοίων μέτρων «αποσυμφόρησης» των φυλακών και από νομοθετήματα προηγουμένων κυβερνήσεων. Η περίπτωση της τροπολογίας με την οποίαν προτείνεται η νέα παράταση του νόμου Παρασκευόπουλου, δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα επίσημα κυβερνητικά χείλη κάνουν λόγο για συνέχιση μίας αντεγκληματικής πολιτικής, θεωρώντας, μάλιστα, ότι αυτή συντείνει στη συνολική μείωση της εγκληματικότητας. 

Αυτό, ωστόσο, είναι απόλυτα ανακριβές. Οι περιπτώσεις εισαγωγής αντίστοιχων ρυθμίσεων, κατά το παρελθόν, αφορούσαν είτε αποκλειστικά πλημμελήματα, δηλαδή ήσσονος σημασίας εγκληματικές συμπεριφορές (νόμοι 3346/2005 και 4043/2012), είτε και κακουργήματα, αλλά αφενός με «ταβάνι» τα δέκα έτη επιβληθείσας ποινής κάθειρξης και, αφετέρου, με σημαντικές εξαιρέσεις για σειρά σοβαρών εγκλημάτων, όπως η συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, τρομοκρατία, ανθρωποκτονία, ληστεία βιασμός κ.ά. (νόμος 4274/2014). Η θεαματική αλλαγή που επέφερε ο Νόμος Παρασκευόπουλου, ήταν η αποχαλίνωση των ορίων της εφαρμογής, καθώς η αποφυλάκιση μπορούσε να αφορά ακόμη και καθείρξεις πάνω από 10 έτη και χωρίς εξαιρέσεις, σχετικά με τη φύση των τελεσθέντων εγκλημάτων (!). Το αποτέλεσμα ήταν η έκτακτη αποφυλάκιση καταδίκων που εξέτιαν ακόμη και πολυετή κάθειρξη για τα σοβαρότερα εγκλήματα αφού συμπλήρωσαν μόλις το ένα τρίτο (!) του χρόνου της ποινής τους στη φυλακή. Και, φυσικά, η άμεση επαναδραστηριοποίησή τους στον κόσμο του εγκλήματος. Ας αναφερθεί, στατιστικά, ότι μόνο στους πρώτους 8 μήνες εφαρμογής του νόμου, 1.937 κρατούμενοι απολύθηκαν. 

Βέβαια, ο αντικειμενικός παρατηρητής πρέπει να αναγνωρίσει ότι η ευθύνη δεν βαρύνει εξ ολοκλήρου τον διατελέσαντα Υπουργό Δικαιοσύνης, Ν. Παρασκευόπουλο, ο οποίος με δηλώσεις του κατέστησε σαφές ότι εισήγαγε ένα προσωρινό νομοθετικό μέτρο, για την αποσυμπίεση των σωφρονιστικών καταστημάτων, και όχι μία ρύθμιση μόνιμου χαρακτήρα. Η... «φαντασία» των διαδόχων του, ωστόσο, μετέτρεψε το προσωρινό σε μόνιμο.

Με την κοντόφθαλμη αυτή πολιτική, λησμονήσαμε ότι σημασία έχει να αλλάξει η φιλοσοφία και η δομή της έκτισης της ποινής και όχι να παρεμβαίνουμε αποσυμπιεστικά (και άδικα, από την άποψη της συνταγματικά κατοχυρωμένης ισότητας) στον χρόνο κράτησης. 

Αρκεί να σημειωθεί, αν θέλει κανείς να μιλήσει σοβαρά για τα δομικά προβλήματα του σωφρονιστικού συστήματος, ότι ο μισός πληθυσμός των κρατουμένων των φυλακών Κορυδαλλού αντιστοιχεί σε προσωρινά κρατούμενους («προφυλακισμένους»), γεγονός που προβληματίζει τόσο από άποψη σωφρονιστικής λειτουργίας, όσο και από τη σκοπιά του (μη) σεβασμού του τεκμηρίου αθωότητας. 

Είναι αυτονόητο ότι η απειλή επιβολής μεγάλων (σε «ονομαστική αξία») ποινών, σε συνδυασμό με την πραγματική έκτιση μόνο ενός ελαχίστου τμήματος αυτών, κλονίζει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στην απονομή της δικαιοσύνης και απαξιώνει το έργο της. Η λύση δεν μπορεί παρά να είναι ο εξορθολογισμός της επαπειλούμενης ποινής (π.χ. οριστική κατάργηση της πρόβλεψης ισόβιας κάθειρξης για οικονομικά αδικήματα), σε συνδυασμό με την πραγματική έκτιση του μεγαλύτερου τμήματος αυτής, ώστε να συνδέεται η απαγγελλόμενη ποινή με την πρακτική διάσταση της έκτισης και να διασκεδασθεί το αίσθημα της ατιμωρησίας ή του «προσχηματικού» χαρακτήρα των αποφάσεων της Δικαιοσύνης. Και, κυρίως, να επιτελεί η ποινή και τον προληπτικό της ρόλο, για την αποτροπή νέων αδικημάτων (αντί να τα ...ενθαρρύνει, με την αδικαιολόγητη ελαστικότητα).

Επιπρόσθετα, είναι επιτέλους καιρός το ελληνικό ποινολογικό σύστημα να υιοθετήσει στην πράξη εναλλακτικές μορφές αντιμετώπισης της αξιόποινης συμπεριφοράς, ιδίως από τη σκοπιά της κοινωνικής δραστηριοποίησης και προσφοράς του δράστη, αντί για την εξαγγελία και επιβολή μη εκτιτέων ποινών φυλάκισης. 

H λογική με την οποία επιχειρήθηκε να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα του ασφυκτικού πληθωρισμού των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές, με τον Νόμο Παρασκευόπουλου και τις διάδοχες αυτού ρυθμίσεις, ήταν οι αθρόες αποφυλακίσεις, ακόμα και κρατουμένων με βαρύ εγκληματικό παρελθόν και πολυετείς καθείρξεις. Έτσι, αφενός μεν ευτελίστηκε η εγκληματοπροληπτική λειτουργία της δικαιοσύνης, αφετέρου απονομιμοποιήθηκε το σύστημα επιβολής ποινών, αφού η ονομαστική αξίας της ποινής εξαϋλώθηκε στην πράξη, απαξιώνοντας την ποινική διαδικασία και το θεσμικό οικοδόμημα της ποινικής δίκης. Αφετέρου, με το μανδύα της... προσωρινής ρύθμισης, η χώρα έχασε τέσσερα χρόνια κατά τα οποία θα μπορούσαν να είχαν γίνει ουσιαστικές αλλαγές στο ποινολογικό και σωφρονιστικό σύστημα, οι οποίες θα παρέμβαιναν διαρθρωτικά στο απαρχαιωμένο μοντέλο και θα οδηγούσαν στον εξορθολογισμό και τη σταδιακή εξυγίανση. Αλλά, δυστυχώς, το προβάδισμα δόθηκε στην εύκολη λύση, σε συνδυασμό με μία ιδεοληπτική προσέγγιση της σωφρονιστικής λειτουργίας, σύμφωνα με την οποία η επιβολή του νόμου έχει (και) ταξικό χαρακτήρα. 

Με τη διατήρηση του (προσωρινού...) Νόμου Παρασκευόπουλου σε ισχύ για τέταρτη συνεχή χρονιά, η χώρα συμμετέχει σε ένα μάλλον πρωτόγνωρο εγκληματολογικό πείραμα πεδίου, με ορατές, ήδη από τα προηγούμενα έτη, τις συνέπειες της χαλάρωσης της σωφρονιστικής και αντεγκληματικής πολιτικής. Αντί να καινοτομούμε και να τολμάμε για ένα ανθρώπινο, αλλά και αποτελεσματικό σωφρονιστικό σύστημα, δοκιμάζουμε τις αντοχές της κοινωνίας και καταρρακώνουμε το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, αποφυλακίζοντας μαζικά κρατουμένους, μεταξύ των οποίων βρίσκονται ακόμη κι επικίνδυνοι κακοποιοί που εξέτισαν ελάχιστο τμήμα της ποινής τους. 

Ακούγεται σαν σενάριο δυστοπικής τηλεοπτικής σειράς εγκλήματος. Η οποία αισίως βαδίζει στη Season 4...