Το ιταλικό κατενάτσιο και η ελληνική τραγωδία

Για τον Λουίτζι Ντι Μάιο δεν θα έπαιρνε όρκο κανείς. Αλλά για τον Ματέο Σαλβίνι θα μπορούσε να βάλει το χέρι του στη φωτιά: αποκλείεται να μιλάει καλύτερα αγγλικά από αυτά που μιλούσε ο Αλέξης Τσίπρας την εποχή του πολέμου του με την Ευρώπη. Αποκλείεται, δηλαδή, να έλεγε αλλιώς το go back madam Merkel.

Αυτή είναι όμως η μοναδική ομοιότητα ανάμεσα στον φωτογενή ριζοσπάστη της Αριστεράς που ήταν τότε ο Τσίπρας και τον τραχύ ακροδεξιό που παραμένει πάντα ο Σαλβίνι. Εντάξει, μπορεί να τους ενώνει και ο λαϊκισμός, αυτή η ακατάσχετη ροπή στην υποτιθέμενη αντισυστημική ρητορική, η αντίληψη ότι όλοι οι άλλοι είναι ίδιοι, σάπιοι και διεφθαρμένοι – ή όπως μπορεί να έλεγε κάποιος από τη χώρα του Σαλβίνι που σκαμπάζει από σινεμά, brutti, sporchi e cattivi.

Τα μεγέθη όμως είναι πολύ διαφορετικά. Η Ελλάδα έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί συστημικό κίνδυνο για την ευρωζώνη και σίγουρα δεν αποτελούσε, όταν ο Τσίπρας απειλούσε ότι θα χτυπάει τα νταούλια για να χορεύουν οι αγορές. Αποτελούσε ακόμη λιγότερο, όταν η κυβέρνησή του χρησιμοποιούσε το καλοκαίρι του 2015 ως απειλή αυτό που ευχόταν ο Σόιμπλε: να αποχωρήσει η Ελλάδα από το κοινό νόμισμα. Η Ελλάδα φαντασιωνόταν τότε ότι μπορούσε να σκοτώσει την ευρωζώνη με ένα αυτοκτονικό άλμα στο κενό. Μόνο που από κάτω υπήρχε τουλάχιστον ένας που φώναζε «πέσε, πέσε».

Ο κίνδυνος της Ιταλίας, αντίθετα, θα είναι πάντα συστημικός. Η Ιταλία δεν θα γίνει ποτέ η παρωνυχίδα που έγινε η Ελλάδα, ο πονοκέφαλος που θα υποδύεται το πρόβλημα. Θα είναι πάντα το θεμέλιο που όταν τρίξει, θα αρχίσει να τρίζει και το οικοδόμημα. Μιλώντας κινηματογραφικά και πάλι, θα είναι πάντα η γη που τρέμει. Η δική της αυτοκτονία δεν σημαίνει απλώς ότι θα βλάψει την ευρωζώνη, σημαίνει ότι θα την σκοτώσει.

Μόνο που οι Ιταλοί, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, δεν πάσχουν από τέτοιους αυτοκτονικούς ιδεασμούς. Ο Ντι Μάιο του Κινήματος των 5 Αστέρων λέει ότι δεν συζητείται η έξοδος από την Ευρώπη και το ευρώ, το πρόβλημα γι’ αυτόν δεν είναι η Ευρώπη αλλά αυτή η Ευρώπη, αυτή η Ευρώπη που θα αλλάξει με τις ευρωεκλογές σε έξι μήνες αφήνοντας την εποχή της λιτότητας να σκεπαστεί από τη λήθη.

Ούτε το ιταλικό αφήγημα είναι πολύ στέρεο – ο διάδοχος του Ευρωπαίου Γιούνκερ θα είναι πιθανότατα ο Γερμανός Βέμπερ. Ο ίδιος όμως αφήνει ένα περιθώριο στον συμβιβασμό όσο και αν η ρητορική του Σαλβίνι, τα «μιλάω μόνο με ξεμέθυστους», τα «ας πιει πρώτα δυο ποτήρια νερό» και τα «θα κλείσω τα αεροδρόμια για μην έρθουν πίσω οι μετανάστες από τη Γερμανία», κάνει εκείνη των Καμμένων και των Πολάκηδων να μοιάζει με απλή παρεκτροπή, ένα καπρίτσιο ακίνδυνων παιδιών που δεν έχουν τρόπους.

Ούτε ο Σαλβίνι έχει. Αλλά δεν είναι ακίνδυνος. Κι αυτή είναι ακόμη μια διαφορά: το πρώτο θύμα του κινδύνου που αποτελεί η Ιταλία είναι η Ελλάδα – τα δικά της επιτόκια δανεισμού είναι τα πρώτα που τραβάνε την ανηφόρα, η δική της οικονομία είναι που εκτίθεται ακόμη περισσότερο, η δική της κυβέρνηση βλέπει την έξοδο στις αγορές να απομακρύνεται.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρώπης που σαρώθηκε από δυο κύματα λαϊκισμού, ένα εγχώριο δικό της κι ένα εξωτερικό, την εισβολή του οποίου αδυνατεί να αναχαιτίσει. Το σκηνικό μπορεί να περιγραφεί και λιγότερο δραματικά. Να περιγραφεί ποδοσφαιρικά: η Ιταλία παίζει ένα είδος κατενάτσιο με την Ευρώπη και κανείς δεν ξέρει ακόμη ποιος θα κερδίσει. Εκείνη που μαζεύει όμως πεντάρες στο μεταξύ είναι η Ελλάδα. Κι από όποια άποψη και να το δει κανείς αυτό, πολιτικά, οικονομικά κινηματογραφικά ή ποδοσφαιρικά, δεν είναι παρά μια τραγωδία.