Σχεδόν άνθρωποι

Γίνεται ένας άνθρωπος να στερήσει από έναν άλλο άνθρωπο την ανθρώπινη ιδιότητα; Η λογική λέει όχι, αποκλείεται. O άνθρωπος είναι άνθρωπος, πάει και τελείωσε. Κι όμως, η ιστορία έχει αποδείξει το αντίθετο. Στα αγγλικά ο όρος λέγεται dehumanization ( ξε-ανθρωπεύμα, ας πούμε), και είναι μια μέθοδος που έχει χρησιμοποιηθεί πάμπολλες φορές   ανά τους αιώνες.

Αν αρνηθείς στον άλλον την ανθρώπινη ιδιότητα, μπορείς εύκολα να τον μισήσεις. Μπορείς ακόμη να τον καταπιέσεις, να αδιαφορήσεις για τα εγκλήματα που γίνονται σε βάρος του ή να πείσεις τον εαυτό σου ότι δεν γνώριζες τίποτε για αυτά. Κλασικό παράδειγμα η στάση της γερμανικής κοινωνίας κατά την περίοδο του ναζισμού. Το μεγαλύτερο μέρος της επικρότησε, αποδέχτηκε ή έστω αδιαφόρησε για τους νόμους της Νυρεμβέργης οι οποίοι μιλούσαν για «υπανθρώπους» και τοποθετούσαν διάφορες ομάδες του πληθυσμού πιο χαμηλά από τους «κανονικούς ανθρώπους». Ήταν πια πολύ εύκολο για τον καθένα να θέσει τη συνείδησή του σε καταστολή και να «μην γνωρίζει» πού πήγε ο εβραίος γείτονας, γιατί δεν υπάρχουν πια τσιγγάνοι ή γιατί εξαφανίστηκε ο ομοφυλόφιλος της διπλανής πόρτας.

H συγκεκριμένη μέθοδος δεν γεννήθηκε στη ναζιστική Γερμανία, ούτε και εξαφανίστηκε μετά την πτώση της.  Όλες σχεδόν οι κοινωνίες και όλοι σχεδόν οι λαοί έχουν ένα ανάλογο βρώμικο μυστικό κρυμμένο κάτω από τη μοκέτα. Πολλοί άλλωστε το παραδέχονται ανοιχτά ακόμα και σήμερα: Δεν πιστεύουν ότι όλοι οι άνθρωποι βρίσκονται στο ίδιο σκαλοπάτι. Θεωρούν ότι ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων δεν είναι και τόσο πολύ άνθρωποι. Το κατέδειξε και μια πρόσφατη έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ερευνητές έδωσαν στους συμμετέχοντες (λευκούς Αμερικανούς κατά κύριο λόγο) το παρακάτω application καλώντας τους να τοποθετήσουν κάθε λαό ή θρησκευτική ομάδα στο επίπεδο εξέλιξης που κατά τη γνώμη τους βρίσκονται.

Τα αποτελέσματα, σε συνδυασμό με διάφορες άλλες παραμέτρους της έρευνας, ήταν ιδιαιτέρως διαφωτιστικά. Πολύ μεγάλο μέρος των συμμετεχόντων τοποθέτησε τους Άραβες, τους Μουσουλμάνους ή και τους Ρώσους πιο κοντά στον πίθηκο παρά στον Homo Sapiens Sapiens.

Δεν χρειάζεται βέβαια να πηγαίνουμε πολύ μακριά. Τέτοιες απόψεις εκφράζονται και στην ελληνική κοινωνία κάθε φορά που κάποιο γεγονός προσφέρεται για επίδειξη μισαλλοδοξίας. Όταν, για παράδειγμα, τον περασμένο Ιούνιο ένα δεκατριάχρονο κορίτσι πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από έναν θυμωμένο οδηγό στην Άμφισσα, αναρίθμητοι πολίτες σχεδόν επικρότησαν το γεγονός, μιας και το κορίτσι ήταν Ρομά. Κάτι ανάλογο έγινε και με τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου –ειδικά όταν οι σχολιαστές έμαθαν πως το θύμα εκτός από χρήστης ναρκωτικών ήταν και ομοφυλόφιλος. Οι συγκεκριμένες ιδιότητες τοποθέτησαν τα θύματα σε μια άλλη κατηγορία ανθρώπων, όπου οι ηθικοί κανόνες αμβλύνονται και η ανθρωπιά πάει περίπατο.  Αν δεν τις είχαν, η στάση των ίδιων σχολιαστών θα ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη. Τότε θα ζητούσαν το κρέμασμα των δραστών στην κεντρική πλατεία.

Άλλο παράδειγμα dehumanization εντός της επικράτειας, είναι η στάση μας σε ό,τι έχει να κάνει με τις συνθήκες ζωής στους προσφυγικούς καταυλισμούς. Δύσκολα θα ανεχόμασταν αυτήν την κατάσταση, αν εκεί δεν «φιλοξενούνταν» πρόσφυγες από χώρες του τρίτου κόσμου, αλλά «άνθρωποι σαν εμάς». Τώρα, το πολύ πολύ να δηλώσουμε σοκαρισμένοι όταν κυκλοφορεί ένα ακόμη ντροπιαστικό ρεπορτάζ και έπειτα συνεχίζουμε τη ζωή μας σαν να μην τρέχει τίποτα.

Η ανθρώπινη ιδιότητα, πάντως, μπορεί να χαθεί και προς την αντίθετη κατεύθυνση. Σε αυτήν την περίπτωση κάποιοι εξιδανικεύουν ορισμένους ανθρώπους καθιστώντας τους σύμβολα, προκειμένου οι ίδιοι να αποκομίσουν πολιτικά ή άλλα οφέλη. Παράδειγμα η στάση εκείνων που διερρήγνυαν κάποτε τα ιμάτιά τους για το αίσχος της Αμυγδαλέζας και που τώρα σφυρίζουν αδιάφορα για τη Μόρια.

Είναι τελικά πολύ δύσκολο να κρατήσεις για πάντα την ανθρώπινη ιδιότητά σου.