Ευκαιρίες, Κίνδυνοι, Προκλήσεις στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση - Μέρος Β

«Αν δεν στηρίξεις το ένα σου πόδι έξω από τη Γη ποτέ σου δεν θα μπορέσεις να σταθείς επάνω της», Οδυσσέας Ελύτης, «Μαρία Νεφέλη»

Στο δεύτερο αυτό μέρος θα εστιάσουμε στην απελευθερωτική πλευρά και τη Δημοκρατική δυναμική των νέων Τεχνολογιών και του Διαδικτύου, στα πλαίσια της 4ης Βιομηχανικής επανάστασης.

Το διαδίκτυο και οι νέες Τεχνολογίες παρέχουν τη δυνατότητα αυτού που ονομάζεται οικονομία εκτός αγοράς (non-market economy). Αυτό αποτελεί μία εν-δυνάμει βόμβα στη λειτουργία του συστήματος, όπως το γνωρίζουμε. To παράδειγμα της Wikipedia είναι ένα βαρύ χτύπημα στη λογική του καπιταλιστικού συστήματος. Η Wikipedia απασχολεί, περίπου, 250 εργαζόμενους, έχει 26 εκατομμύρια σελίδες και 24 εκατομμύρια συνδρομητές. Υπολογίζεται ότι εάν ήταν ιδιωτική επιχείρηση τα έσοδα θα ήταν της τάξης των $3 δισεκατομμυρίων το χρόνο! H Wikipedia δεν είναι το μόνο παράδειγμα ανάπτυξης και χρήσης μίας πλατφόρμας που δεν βασίζεται στο κέρδος, αλλά στην κοινή προσπάθεια και εθελοντική εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων. Άλλα γνωστά παραδείγματα ανοιχτών λογισμικών είναι το Linux, το Firefox browser, ShareTribe, GNUsocial.

Το διαδίκτυο και οι νέες Τεχνολογίες καθιστούν εφικτό και δυνατότητα τις λεγόμενες χρονοτράπεζες. Στο μοντέλο αυτό διασύνδεσης, άτομα παρέχουν εθελοντικά χρόνο εργασίας και μία ώρα εργασίας πιστώνεται σε αντίστοιχες χρονομονάδες (time credits). Με τον τρόπο αυτό, κάποιος μπορεί να εμπορεύεται ώρες εργασίας χωρίς να πληρώνεται. Αυτή είναι μία άλλη δυνατότητα που, εν δυνάμει, λειτουργεί σαν αντίβαρο στο υπάρχον οικονομικό σύστημα.

Η επόμενη μεγάλη ευκαιρία, για να πάει κανείς πέρα από το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο, αναδύεται μέσα από τις δυνατότητες που παρέχουν η ομότιμη (peer-to-peer) οικονομία και η οικονομία του διαμοιρασμού (sharing).

Στην ομότιμη οικονομία, το διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα ανταλλαγής προϊόντων χωρίς την ύπαρξη μεσαζόντων. Στην οικονομία του διαμοιρασμού, τα άτομα «δανείζουν» περιουσιακά στοιχεία ή υπηρεσίες και η πληρωμή γίνεται μέσω μιας κοινής πλατφόρμας. Οι πλατφόρμες αυτές είναι το εργαλείο και το μέσο για μια μαζική παρουσία της συνεταιριστικής οικονομίας, που θα δρα σαν αντίβαρο στα μονοπώλια. Σε τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό ορίζοντα.

Η τεχνολογία και το διαδίκτυο έχουν κάνει εφικτές τις λεγόμενες «συνεταιριστικές πλατφόρμες» (platform co-operatism). Τη στιγμή αυτή υπάρχει μία δυναμική για ανάπτυξη τέτοιων συνεταιριστικών παραδειγμάτων. Στην παρούσα φάση, τις δυνατότητες αυτές τις εκμεταλλεύονται εταιρείες. Αυτό δεν θα ήταν κακό, εάν δεν υπήρχε ταυτόχρονα η μονοπωλιακή τάση.

Για παράδειγμα, η Uber δεν έχει επενδύσει σε υποδομές, δεν διαθέτει τα αυτοκίνητα, απλά συντονίζει τη διαδικασία μίσθωσης. Με αντίβαρο τις υπηρεσίες που προσφέρει και τις σχετικά χαμηλές τιμές για τον καταναλωτή, δημιουργείται ένα υπερεθνικό μονοπώλιο, εργαζόμενοι χωρίς ουσιαστικά εργασιακά δικαιώματα, καταστρέφοντας, παράλληλα, ένα τμήμα της τοπικής οικονομικής ζωής και της μεσαίας τάξης. Τίποτε από τα κέρδη δεν επιστρέφονται τοπικά. Το σκηνικό θα ήταν τελείως διαφορετικό, εάν η πλατφόρμα αυτή λειτουργούσε πάνω σε μία λογική συνεταιριστική, μεταξύ αυτών που διαθέτουν τα αυτοκίνητα. Η απαγόρευση δεν είναι η λύση, γιατί έτσι επιτρέπεις σε απαρχαιωμένες δομές και αναχρονιστικά συμφέροντα να επιβιώνουν. Η λύση είναι μέσα από την πρόοδο.

Πέρα από την οικονομία, το άλλο ζητούμενο είναι η Δημοκρατία. Το διαδίκτυο δεν είναι μόνο το μέσον μέσα από το οποίο διαχέονται ψευδείς ειδήσεις και γεγονότα. Είναι ταυτόχρονα και το μέσο στο οποίο υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση και διάχυση ιδεών. Η φωνή το κάθε ενός μπορεί να ακουστεί μακριά και από πολλούς. Να δημιουργηθούν Κινήσεις και Κινήματα.

Εδώ βέβαια αναδύεται μια νέα ανάγκη και ζητούμενο. Η Παιδεία και ο ρόλος που καλείται να παίξει η Πολιτεία. Μία νέα «Ηθική» και ένα νέο μοντέλο κοινωνικής ενσωμάτωσης των νέων προβάλλουν ως άμεσες προτεραιότητες. Ο διαδικτυωμένος Πολίτης πρέπει να ξέρει πώς χειρίζεται το διαδίκτυο, να ξέρει να «σερφάρει» με ασφάλεια, να αναπτύξει βιωματικά (και όχι με κάποιες σκόρπιες συμβουλές) την Ηθική που απαιτείται. Θα πρέπει να έχει τις γνώσεις και την κριτική ικανότητα για να «Διαλέγει» και να «Αξιολογεί». Και βέβαια, η κριτική ικανότητα δεν μπορεί να αναπτυχθεί όταν η «κοινωνική» ενσωμάτωση και η δημοκρατική συνείδηση ερμηνεύονται μέσα από κομματικές νομενκλατούρες. Αυτές είναι σε πλήρη αναντιστοιχία με την κριτική σκέψη και τον διαδικτυωμένο Πολίτη.

 Για πρώτη φορά, θα υπάρχουν ολόκληρα εργοστάσια χωρίς, πρακτικά, εργαζόμενου

Το άλλο κυρίαρχο θέμα είναι αυτό της ανεργίας. Για πρώτη φορά, θα υπάρχουν ολόκληρα εργοστάσια χωρίς, πρακτικά, εργαζόμενους, και υπηρεσίες με ελάχιστη στελέχωση. Aν και μακροπρόθεσμα, οι νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται σε νέους τομείς, ίσως, να είναι αρκετές για να καλύψουν τις τότε ανάγκες εργασίας, το σίγουρο είναι ότι μεσο/βραχυπρόθεσμα η ανεργία θα αυξηθεί, και μάλιστα με γοργούς ρυθμούς.

Θέματα όπως μείωση των ωρών εργασίας ή/και η θεσμοθέτηση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος επανέρχονται στο προσκήνιο. Το ελάχιστο αυτό εγγυημένο εισόδημα θα μπορούσε να δίνεται και σαν αντιστάθμισμα παροχής κοινωνικού έργου. Η χρηματοδότηση μπορεί να γίνει από το κράτος μέσα από ειδική φορολόγηση των εταιρειών, σαν επιστροφή αυτού που οφείλουν στην Κοινωνία για τη «Γνώση» που χρησιμοποιούν. Μήπως στην εποχή της τέταρτης Βιομηχανικής επανάστασης, το όραμα του Μαρξ, ότι θα έχει η ανθρωπότητα περισσότερο ελεύθερο χρόνο, φαντάζει λιγότερο ουτοπικό;

Τίποτε από όλα αυτά δεν θα αλλάξει, εάν η Πολιτική δεν επανέλθει στον κεντρικό ρόλο που είχε κάποτε και εάν δεν δημιουργηθεί μία κοινωνική δυναμική που να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Η πίεση όμως αυτή, θα πρέπει να γίνει με γνώμονα τον Μέλλον και τις ανοιχτές κοινωνίες, που συνάδουν με την παγκοσμιότητα του διαδικτύου. Μια Πολιτική που θα εκφράζει κοινωνίες όπου η γνώση, οι ιδέες και η φαντασία δημιουργούνται και διαχέονται από τα άτομα και αποκτούν δυναμική μέσα από τη συνεργατικότητα.

Κλειστά συστήματα, όπου κάποια νομενκλατούρα έχει τον πλήρη έλεγχο και σχεδιασμό είναι καταδικασμένα σε αποτυχία. Άλλωστε η Ιστορία το έχει αποδείξει. Οι ιδέες σκουριάζουν στα γρανάζια δυσκίνητων γραφειοκρατιών και τελικά νεκρώνουν.