Αρκεί να μην πούμε ποτέ «Μακεδόνες» τους «Σκοπιανούς»

Κάποιοι, σαν έτοιμοι από καιρό, θα προσαρμόζονταν αμέσως. Άλλοι θα χρειάζονταν χρόνο, πολλοί θα επέμεναν: η πΓΔΜ δεν θα γινόταν ποτέ Βόρεια Μακεδονία, θα ήταν πάντα μια χώρα χωρίς όνομα, ένα «κρατίδιο», «τα Σκόπια» που κατοικούνται από «Σκοπιανούς». Η διαφορά για το όνομα θα είχε περάσει όμως τα σύνορα της βαλκανικής εσωστρέφειας. Θα είχε πάψει να είναι διαφορά. Ο υπόλοιπος κόσμος δεν θα αναγνώριζε ότι κάπου στα Βαλκάνια υπάρχει μια χώρα συμπιεσμένη ανάμεσα στην Ελλάδα που έχει καθαρίσει με τα σύνορά της, την Αλβανία που μπορεί και να μην αισθάνεται καλά με τα δικά της, τη Σερβία που τσακώνεται με το Κόσοβο και μια φαινομενικά χαλαρή Βουλγαρία κι ότι αυτή τη χώρα τη λένε Μακεδονία. Θα αναγνώριζε πλέον μια Βόρεια Μακεδονία. Μια ανασφαλή και φτωχή χώρα που θα έβρισκε επιτέλους λίγη ασφάλεια στο ΝΑΤΟ και λίγη ευημερία στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Το πιο αντιφατικό δημοψήφισμα που μπορεί να θυμηθεί κανείς, κάνει το όνειρο να θολώνει. Ποτέ δεν πήγαν τόσοι λίγοι στις κάλπες για να ψηφίσουν τόσο πολύ υπέρ ενός «Ναι». Το «Όχι», το συνήθως ηρωικό «Όχι», κάθισε στο σπίτι του. Κι αυτή η αντίφαση έδωσε ένα αποτέλεσμα πολλαπλών αναγνώσεων: χρειάζεται, ας πούμε, μια κάποια προσπάθεια για να πείσει ο Ζόραν Ζάεφ τους δικούς του ότι αυτοί που πήγαν στις κάλπες είναι οι μισοί από εκείνους που ψήφισαν στις εκλογές και άρα η συμμετοχή όχι μόνο ξεπέρασε το 50% αλλά έδωσε και ένα 90% υπέρ της συμφωνίας στην κάλπη. Από την άλλη, δύσκολα μπορεί να παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι, δύο στους τρεις, έκαναν αυτό που τους είπε ο εθνικιστής πρόεδρος Ιβάνοφ: δεν σηκώθηκαν από τον καναπέ τους. 

Υπάρχει και μια τρίτη ανάγνωση, λέει ότι η αποχή ποτέ δεν είναι «μπετόν», ότι όσοι απείχαν δεν απείχαν για τους ίδιους λόγους. Πιθανότατα θα υπάρχει και μια τέταρτη και μια πέμπτη. Αλλά ελάχιστη σημασία έχει. Όποια ανάγνωση και να επιλέξει κανείς, η αλήθεια είναι ότι η συμφωνία που θα έκανε μια χώρα να αλλάξει το όνομά της με τη θέλησή της για να πάρει ένα όνομα που δεν θέλει, μπορεί να περάσει σύντομα στην Ιστορία. Κι ότι όπως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, θα χρειαστεί πολύς χρόνος και τεράστια προσπάθεια για να κινηθεί ξανά εκείνο το γρανάζι της Ιστορίας που θα φέρει στο τραπέζι μια νέα συμφωνία,  η οποία δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη – ο κανόνας λέει ότι η επόμενη είναι συνήθως χειρότερη.

Θα είναι λοιπόν αυτή μια ευκαιρία που θα έχει χαθεί; Πιθανότατα. Αλλά ακόμη και αν δεν χαθεί, θα έχει αποδειχθεί για ακόμη μια φορά πόσο δύσκολα γράφεται η ιστορία στα Βαλκάνια. Θα έχει αποδειχθεί επίσης ότι τα ταυτοτικά ζητήματα στη βαλκανική χερσόνησο παραμένουν ισχυρά κι ότι η απόφυση της χερσονήσου, δηλαδή αυτή η εδώ η χώρα, εξακολουθεί να ζει σε ένα καθεστώς εθνικής ανασφάλειας. Ότι χτίζει γύρω της ένα περιβάλλον αντίπαλων που την μισούν, εχθρών που την επιβουλεύονται, σκοτεινών κέντρων που θέλουν να εξαφανίσουν την ταυτότητά της και άλλων που θέλουν να υφαρπάξουν την κληρονομιά της.

Αυτή η μόνιμη αίσθηση της απειλής είναι ο κινητήριος μοχλός της βαλκανικής μας Ιστορίας. Και εξακολουθεί να ερεθίζει το συλλογικό μας φαντασιακό ως απειλή για την εθνική ταυτότητα, ενώ στην πραγματικότητα ο άξονας είναι αλλού, βρίσκεται στην γεωπολιτική, στο σουλάτσο που φιλοδοξούν να κάνουν οι Ρώσοι και οι Τούρκοι στα Βαλκάνια, στην αγωνία της Δύσης να τους κρατήσει έξω. Εμείς εδώ συμπεριφερόμαστε σαν να μην μας αφορά αυτό το γεωπολιτικό μπρα ντε φερ, σαν να μην έχουμε εμείς οι ίδιοι γεωπολιτικά συμφέροντα, γεωστρατηγική θέση, στίγμα να διεκδικήσουμε στον κόσμο, αρκεί να μην πούμε ποτέ «Μακεδόνες» τους «Σκοπιανούς» και καμία σημασία δεν έχει εάν τους λέει ο υπόλοιπος κόσμος.

Αλλά μας αρκεί αυτό; Θα αρκούσε εάν και για μας και για τους πολίτες της πΓΔΜ ήταν βολική η ακινησία. Μόνο που η ακινησία είναι ασύμβατη με την εκκρεμότητα. Γιατί τίποτε δεν είναι πιο τοξικό από μια διαμάχη που χρονίζει, τίποτε δεν είναι πιο αντεθνικό από μια διαφορά που κακοφορμίζει. Κι έπειτα, τα γρανάζια της Ιστορίας βρίσκουν πάντα τον τρόπο για να γυρίζουν.