Δύο βιβλία για τους ανδρικούς έρωτες στην Αρχαία Ελλάδα

Τίτλος: Το τραγούδι του Αχιλλέα

Συγγραφέας: Μάντλιν Μίλερ

Μετάφραση: Αναστασία Καλλιοντζή

Εκδόσεις Διόπτρα, Απρίλιος 2013

" Άπλωσα το χέρι για να του ισιώσω τα τσουλούφια που έπεφταν στο μέτωπό του. Έκλεισε τα μάτια του. Κοίταξα το πρόσωπό του, που το κοίταζε ο ήλιος. Υπήρχε μια λεπτότητα στα χαρακτηριστικά του που μερικές φορές τον έκανε να μοιάζει μικρότερος απ' ό,τι ήταν. Τα χείλη του ήταν ξαναμμένα και γεμάτα.

Τα μάτια του άνοιξαν: "Κατανόμασέ μου έναν ήρωα που να ήταν ευτυχισμένος."

Το σκέφτηκα. Ο Ηρακλής παραφρόνησε και σκότωσε την οικογένειά του· ο Θησέας έχασε τη γυναίκα του και τον πατέρα του· τα παιδιά και η δεύτερη γυναίκα του Ιάσωνα δολοφονήθηκαν από το χέρι της πρώτης· ο Βελλεροφόντης σκότωσε τη Χίμαιρα, αλλά έμεινε ανάπηρος σαν έπεσε απ' τον Πήγασο.

"Δεν μπορείς." Είχε ανακαθίσει τώρα κι έκλινε προς τα μπρος.

"Δεν μπορώ."

"Το ξέρω. Ποτέ δεν σ' αφήνουν να είσαι και δοξασμένος και ευτυχισμένος." Ανασήκωσε το ένα φρύδι. "Θα σου πω ένα μυστικό."

"Πες μου." Ήταν σκέτη απόλαυση όταν ήταν έτσι.

"Εγώ θα γίνω ο πρώτος ήρωας που θα είναι ευτυχισμένος." Πήρε το χέρι μου και το κράτησε μέσα στο δικό του. "Ορκίσου."

"Γιατί εγώ;"

"Γιατί εσύ είσαι η αιτία. Ορκίσου."

Καθηγήτρια αρχαίων ελληνικών και λατινικών, η 35χρονη αμερικανίδα Μάντλιν Μίλερ ερωτεύτηκε την αρχαία Ελλάδα και τους μύθους της από μικρό παιδί. Οι σπουδές της στο Μπράουν και το Γέιλ και η συμμετοχή της σε μια αρχαιολογική ανασκαφή στην Ελλάδα στα φοιτητικά της χρόνια, της έδωσαν τα εφόδια για να προσεγγίσει την ελληνική μυθολογία ήδη από το πρώτο της μυθιστόρημα "Το τραγούδι του Αχιλλέα", που τιμήθηκε πέρσι με το βραβείο Orange. Μεταφρασμένο πλέον και στα ελληνικά, το βιβλίο βρίσκεται εδώ και λίγους μήνες στα ράφια των βιβλιοπωλείων έτοιμο να παρασύρει με τη γοητεία του και τον έλληνα αναγνώστη.

Το να αναμετρηθεί ένας συγγραφέας με τον ογκόλιθο της Ιλιάδας σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση και δεν προξενεί καμία εντύπωση ότι η Μίλερ χρειάστηκε δέκα χρόνια για να ολοκληρώσει το βιβλίο της. Δηλωμένη πρόθεση της συγγραφέως ήταν να πιάσει από την αρχή το νήμα μιας ιστορίας για την οποία από τον Όμηρο μαθαίνουμε μόνο πως τελείωσε. Και να το κάνει μέσα από τη φωνή του Πάτροκλου καθώς, όπως και οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς (βλέπε εδώ), η Μίλερ δεν έχει καμία αμφιβολία ότι ο θρήνος και ο σπαραγμός του πρωτοπαλίκαρου των αχαιών μπροστά στον χαμό του συντρόφου του είναι ερωτικής φύσεως. Και αποφασίζει να ξετυλίξει το κουβάρι της γνωριμίας τους από την αρχή.

Ο λυρισμός της Μίλερ -εμπνευσμένος από τη γλυκύτητα και την αρμονία του ελληνικού τοπίου που είναι πανταχού παρόν σε ολόκληρο το βιβλίο- δεν αφήνει αμφιβολία στον αναγνώστη ότι αυτό που διαβάζει βρίσκεται πολύ μακριά από την επική, ηρωική εξιστόρηση της ομηρικής Ιλιάδας. Η επιλογή του τίτλου "Το τραγούδι του Αχιλλέα" δεν είναι καθόλου τυχαία. Για αρχή η Μίλερ αφήνει το δωδεκάθεο και τις συνεχείς ραδιουργίες του έξω από την αφήγηση, επικεντρώνοντας αποκλειστικά στις υπερφυσικές φιγούρες της Θέτιδας και του κένταυρου Χείρωνα. Όσο για τους δύο πρωταγωνιστές, αν και συνομήλικοι δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο διαφορετικοί: Από τη μία η αδιατάρακτη ολύμπια αυτοπεποίθηση του ευλογημένου χάρη στη θεϊκή του καταγωγή Αχιλλέα, από την άλλη η εκτός ηρωικών κλισέ μόνιμη ανασφάλεια και αδεξιότητα του εξόριστου Πάτροκλου που σιχαίνεται τον πόλεμο και στον οποίο κανείς εκτός από τον Αχιλλέα δεν δίνει σημασία.

Αν δεν ήταν τόσο διαφορετικοί δεν θα ήταν τόσο απαραίτητοι ο ένας για τον άλλο, μας λέει η Μίλερ. Χάρη στον Πάτροκλο, ο Αχιλλέας δεν θα μείνει στη μνήμη των ανθρώπων ως φονική μηχανή, αλλά για την ευγένεια και την ιπποσύνη της ψυχής του. Και χάρη στον Αχιλλέα, ο Πάτροκλος θα πέσει στο πεδίο της μάχης υποσκελίζοντας τελικά τον φίλο του ως "ο καλύτερος των ελλήνων" όχι μόνο για τον ηρωισμό, αλλά για την αυτοθυσία του. Οι δυο μαζί γίνονται ένα και κανείς τους δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τον άλλο: Ο Πάτροκλος είναι στην πραγματικότητα η "αχίλλειος πτέρνα" του συντρόφου του, Το ευρηματικό τέλος που επιλέγει η συγγραφέας, ρίχνοντας έναν αστραποβόλο προβολέα στα σκοτάδια του θανάτου, δεν πρόκειται να αφήσει ασυγκίνητο ούτε τον πιο σκληροτράχηλο αναγνώστη. Περιμένουμε με ανυπομονησία το επόμενο βιβλίο της που θα έχει για θέμα του την ιστορία του Οδυσσέα - αυτή τη φορά μέσα από τα μάτια της Κίρκης.

Τίτλος: Καυτό μέλι - αρχαία ελληνικά ερωτικά ποήματα από άντρες για άντρες

419 αποσπάσματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας

Μετάφραση-σχολιασμός: Σπύρος Καρυδάκης

Εκδόσεις Analphabet, Μάρτιος 2013

"Ας αρχίσουμε ευχόμενοι στον Δία, που είπε κι ο Άρατος,

κι εσάς, Μούσες, απόψε να μην σας ενοχλήσω.

Αφού τα αγόρια αγαπώ και κάνω έρωτα με αγόρια,

τι ν'ανακατευτούν γυναίκες, οι Μούσες του Ελικώνα;"

Στράτων, ποιητής από τις Σάρδεις, 3ος αιώνας μ.Χ.

"Είναι ωραίο να σμίγεις σκέτο κρασί με μέλι·

ωραίο ν' αγαπάς αγόρι και νά'σαι και σύ ομορφόπαιδο

να, όπως είναι ερωτευμένος με τον Κλεόβουλο ο Άλεξις,

της Αφροδίτης οι δυο τους αθάνατο κρασόμελο."

Μελέαγρος, ποιητής από την Παλαιστίνη, 1ος αιώνας π.Χ.

Γιατί στην αρχαιότητα το "λεσβιάζειν" δεν υποδήλωνε τις σχέσεις μεταξύ γυναικών όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά την πεολειχία; Με ποια ερωτική "παρασπονδία" είχαν συνδεθεί οι κάτοικοι της Σίφνου και γιατί οι Χιώτες έδωσαν το όνομά τους στην ...αποτρίχωση; Σε ποια πόλη κοντά στην Αθήνα γινόταν διαγωνισμός ανδρικού φιλιού προς τιμήν ενός μεγάλου ήρωα και ποιες διοργάνωναν καλλιστεία για άντρες; Γιατί το γκέι κίνημα αν γνώριζε ιστορία θα έπρεπε να διαλέξει για σύμβολό του την πονηρή και τσαχπίνα αλεπού; Ποιο λουλούδι αποκαλούσαν στην αρχαιότητα υάκινθο και τη σχέση έχει με τη Ζάκυνθο; Η τριχοφυΐα στο πρόσωπο και το σώμα έπαιζε και τότε τόσο μεγάλο ρόλο στην ερωτική γοητεία των αρσενικών όσο και σήμερα;

Σε όλα αυτά και σε εκατοντάδες άλλα ερωτήματα μπορεί κανείς να βρει τις απαντήσεις στο "Καυτό Μέλι", μια εξαιρετική συλλογή από 419 ποιήματα 95 ποιητών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αφιερωμένα αποκλειστικά στον έρωτα μεταξύ αρρένων. Την επιλογή και τη μετάφραση έκανε ο ζακυνθινός συγγραφέας Σπύρος Καρυδάκης (το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του με τίτλο "Therion" κυκλοφόρησε το 2010). Μαζί με τη μετάφραση παρατίθεται και το πρωτότυπο, φέρνοντας τον σύγχρονο αναγνώστη σε επαφή με τον αστείρευτο ερωτολογικό πλούτο και τους ζωογόνους χυμούς της αρχαίας γλώσσας - αξίζει να το διαβάσει κανείς μόνο για το γλωσσάρι που σταχυολογεί με αλφαβητική σειρά όλους τους όρους που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για τον έρωτα και τη σεξουαλική πράξη στο τέλος του βιβλίου.

Ξεκινώντας από τον Όμηρο και φτάνοντας στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο, ο συγγραφέας δεν αρκείται στην απλή παράθεση των στίχων που διατρέχουν ολόκληρη την αρχαία ελληνική γραμματεία και απεικονίζουν ανάγλυφα από μόνοι τους πόσο κεντρική θέση είχε η ομοφυλοφιλία στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Πάνω από τη μισή ύλη του βιβλίου καταλαμβάνουν τα επεξηγηματικά σχόλια στα οποία ο συγγραφέας επιχειρεί να φωτίσει το περιεχόμενο των έργων διακειμενικά, με αναφορές μέσα από την αρχαία ελληνική γραμματεία και μόνο.

Διαβάζοντας καταλαβαίνει κανείς πως οι μυθικές ιστορίες θανάτου ή αρπαγής ερωμένων όπως ο Υάκινθος, ο Γανυμήδης ή ο 'Υλλας φωτίζουν τον τελετουργικό, μυητικό χαρακτήρα που είχαν οι ομοερωτικές σχέσεις στην αρχαϊκή περίοδο, συμβολίζοντας ουσιαστικό τον θάνατο της εφηβείας και το πέρασμα στην ενηλικίωση μέσα από την καθοδήγηση του κατάλληλου συντρόφου. Και πως οι σχέσεις αυτές σπάζοντας τους φραγμούς της φυλής, της κοινωνικής τάξης και των αρχαίων φατριών συνέβαλαν στην ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών διαπλάθοντας ελεύθερους πολίτες που μπορούσαν να αντισταθούν στην τυραννία (όπως ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων στην Αθήνα ή άλλα ζεύγη τυραννοκτόνων σε άλλες πόλεις) και να προστατεύσουν την πόλη-κράτος από τους εχθρούς της (όπως ο Ιερός Λόχος των επίλεκτων της Θήβας ή οι σπαρτιάτες που πριν τη μάχη θυσίαζαν στον θεό Έρωτα). Δεν είναι τυχαίο ότι τα γυμναστήρια ήταν το επίκεντρο της δημόσιας ζωής, ούτε ότι το ιδανικό του πανέμορφου, αθλούμενου κούρου παρέμεινε ως η πλέον διαχρονική ενσάρκωση του ερωτικού Κάλλους που γέννησε ποτέ η Ελλάδα...