Τίμα την αγέλη σου

Ήταν ένας συνηθισμένος τσακωμός στο Facebook. Δύο φίλοι με πολλούς φίλους ο καθένας, φίλους που τους ανταμείβουν με εκατοντάδες likes και δεκάδες σχόλια και κοινοποιήσεις σε κάθε τους ποστ (δύο social media influencers, με άλλα λόγια) τσακώθηκαν μεταξύ τους. Η αφορμή ήταν μάλλον ήσσονος σημασίας. Έτσι είναι συνήθως οι αφορμές. Σύντομα, όμως, η σχετικά κόσμια αντιπαράθεση, εξελίχτηκε σε μια ανηλεή σύγκρουση ιδεών, πολιτικών θέσεων και κοσμοθεωριών – στο μυαλό των ίδιων τουλάχιστον.

Κάποια στιγμή, ο ένας αποκάλεσε τον άλλον σαχλαμάρα ή κάτι ανάλογο. Ο άλλος έβγαλε στη φόρα μια ντροπιαστική –μάλλον και για τους δύο– συνομιλία τους στο inbox. Ο πρώτος θυμήθηκε μια παλιότερη διαδικτυακή χοντράδα του δεύτερου, η οποία είχε προκαλέσει χαμό και για την οποία ο συντάκτης της είχε αναγκαστεί να απολογηθεί δημοσίως. Ο δεύτερος έκανε ρελάνς με ένα επίσης παλιό ποστ του πρώτου, από την εποχή που υποστήριζε μετά μανίας διαφορετικό πολιτικό χώρο από εκείνον που υποστηρίζει τώρα. Ακολούθησαν και άλλες αποκαλύψεις και προσβολές και τελικά αμοιβαίο μπλοκ.

Συνηθισμένα πράγματα δηλαδή, στον πλανήτη των κοινωνικών δικτύων. Εξίσου συνηθισμένη, και για αυτό ίσως το λόγο αξιομνημόνευτη, ήταν η συμπεριφορά των πιστών ακόλουθων των δύο τσακωμένων πρώην φίλων. Εκείνων που τους ανταμείβουν με εκατοντάδες likes και δεκάδες σχόλια και κοινοποιήσεις. Κάποιοι τάχθηκαν με τέτοια μανία υπέρ του influencer της αρεσκείας τους, που θα έλεγε κανείς πως ο άλλος τους είχε σκοτώσει τον πατέρα. Η συμπαράσταση ήταν απόλυτη, έφτανε στα όρια του θρησκευτικού φανατισμού. Σε πολλές περιπτώσεις δε, το μένος εναντίον του αντιπάλου ξεπερνούσε κάθε όριο. Ξερνούσαν χολή και μίσος, σχεδόν εύχονταν τον θάνατό του. Τελικά η φωτιά έσβησε, αφήνοντας όμως εμφανή τα σημάδια της στον όχι και τόσο περιορισμένο μικρόκοσμο των κοινών τους φίλων.   

Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς με αφορμή αυτό το συνηθισμένο γεγονός. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μιλήσει για την ένταση και την τοξικότητα που κρύβεται πίσω από το προπέτασμα των ξεκαρδιστικών memes, των έξυπνων ατακών και των χαριτωμένων γατιών. Ή για το μέχρι σκασμού φούσκωμα του εγώ που πετυχαίνουμε με τη βοήθεια της τρόμπας που μας παρέχουν των σόσιαλ μίντια.

 Ίσως όμως η πιο ανησυχητική παράμετρος είναι η συμπεριφορά αγέλης την οποία με μεγάλη ευκολία αποκτούμε στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Όμοια με τους εξαθλιωμένους λύκους ακολουθούμε, στηρίζουμε και υπερασπιζόμαστε το κυρίαρχο μέλος της αγέλης με την ελπίδα πως θα τσιμπολογήσουμε και εμείς κάτι από την αποδοχή που εκείνος απολαμβάνει. Ή ταμπουρωνόμαστε πίσω από τη γενικότερη θέση της «φυλής» μας και την αναπαράγουμε μέχρι τελικής πτώσης. Αν διαφωνήσουμε, αν διαφοροποιήσουμε την άποψή μας, κινδυνεύουμε να γίνουμε παρίες.  

Κάτι ανάλογο παθαίνει και ο ίδιος ο «influencer». Είναι πια εγκλωβισμένος στην περσόνα του και πρέπει να την ταΐζει διαρκώς για να την κρατάει ζωντανή και κυρίαρχη. Αν ξεφύγει από τη γραμμή που ο ίδιος έθεσε, πολύ πιθανό να χάσει την καθολική αποδοχή της φυλής και να δει τα like τα σχόλια και τις κοινοποιήσεις να κατρακυλούν σε ντροπιαστικά νούμερα. Δημιουργείται έτσι ένα διπλό παιχνίδι χειραγώγησης. Ο επιδραστικός χρήστης καθοδηγεί και χειραγωγεί τους ακόλουθούς του, αλλά την ίδια στιγμή είναι δέσμιος της αντανάκλασής του πάνω τους. Αν βάλουμε στην εξίσωση και την χειραγώγηση που έτσι και αλλιώς εκτυλίσσεται σε κάθε πλατφόρμα (μέσα από τον περιβόητο αλγόριθμο που καταγράφει την συμπεριφορά μας και μας τοποθετεί στην ανάλογη διαφημιστική φούσκα) ο πονοκέφαλος αρχίζει να γίνεται πραγματικά ενοχλητικός.

Κάποιοι υποστηρίζουν πως το πρόβλημα είναι εγγενές. Σύμφωνα άλλωστε με τις έρευνες ορισμένων νευροβιολόγων, όταν οι άνθρωποι χωρίζονται σε ομάδες, ο εγκέφαλός τους έχει την τάση να εκκρίνει χημικές ουσίες που κάνουν το μοτίβο της σκέψης περισσότερο απλοϊκό. Και βέβαια πολύ πιο εύκολα χειραγωγήσιμο, όπως μας έχει διδάξει η ιστορία.

Τη σχετική διαδικασία την έχει περιγράψει από διαφορετική σκοπιά η Χάνα Άρεντ,  στην «Κοινοτοπία του κακού»: Η αδράνεια της κριτικής σκέψης και η αδυναμία των απλών συνηθισμένων ανθρώπων να αμφισβητήσουν τον ηγέτη, το πολιτικό σύστημα ή ακόμα και την κυρίαρχη τάση της ομάδας τους, τους καθιστά ικανούς να δικαιολογήσουν ή και να διαπράξουν ακόμα και το πιο τρομερό μαζικό έγκλημα.

Εδώ ευτυχώς δεν διακυβεύονται τέτοια πράγματα.  Ποτέ όμως δεν είναι αργά...

Φωτογραφία: © Πάνος Κοκκινιάς. Here we are. Gas Station. www.panos-kokkinias.com